array:24 [ "pii" => "S0001651915000953" "issn" => "00016519" "doi" => "10.1016/j.otorri.2015.05.004" "estado" => "S300" "fechaPublicacion" => "2016-05-01" "aid" => "663" "copyright" => "Elsevier España, S.L.U. y Sociedad Española de Otorrinolaringología y Cirugía de Cabeza y Cuello" "copyrightAnyo" => "2015" "documento" => "simple-article" "crossmark" => 1 "subdocumento" => "crp" "cita" => "Acta Otorrinolaringol Esp. 2016;67:162-6" "abierto" => array:3 [ "ES" => true "ES2" => true "LATM" => true ] "gratuito" => true "lecturas" => array:2 [ "total" => 3323 "formatos" => array:3 [ "EPUB" => 54 "HTML" => 2807 "PDF" => 462 ] ] "Traduccion" => array:1 [ "en" => array:19 [ "pii" => "S2173573516300151" "issn" => "21735735" "doi" => "10.1016/j.otoeng.2016.04.008" "estado" => "S300" "fechaPublicacion" => "2016-05-01" "aid" => "663" "copyright" => "Elsevier España, S.L.U. and Sociedad Española de Otorrinolaringología y Cirugía de Cabeza y Cuello" "documento" => "simple-article" "crossmark" => 1 "subdocumento" => "crp" "cita" => "Acta Otorrinolaringol Esp. 2016;67:162-6" "abierto" => array:3 [ "ES" => true "ES2" => true "LATM" => true ] "gratuito" => true "lecturas" => array:2 [ "total" => 1668 "formatos" => array:3 [ "EPUB" => 40 "HTML" => 1189 "PDF" => 439 ] ] "en" => array:13 [ "idiomaDefecto" => true "cabecera" => "<span class="elsevierStyleTextfn">Brief communication</span>" "titulo" => "Pharyngeal Tuberculosis: Report of 5 Cases" "tienePdf" => "en" "tieneTextoCompleto" => "en" "tieneResumen" => array:2 [ 0 => "en" 1 => "es" ] "paginas" => array:1 [ 0 => array:2 [ "paginaInicial" => "162" "paginaFinal" => "166" ] ] "titulosAlternativos" => array:1 [ "es" => array:1 [ "titulo" => "Tuberculosis faríngea: 5 casos clínicos" ] ] "contieneResumen" => array:2 [ "en" => true "es" => true ] "contieneTextoCompleto" => array:1 [ "en" => true ] "contienePdf" => array:1 [ "en" => true ] "resumenGrafico" => array:2 [ "original" => 0 "multimedia" => array:7 [ "identificador" => "fig0010" "etiqueta" => "Figure 2" "tipo" => "MULTIMEDIAFIGURA" "mostrarFloat" => true "mostrarDisplay" => false "figura" => array:1 [ 0 => array:4 [ "imagen" => "gr2.jpeg" "Alto" => 745 "Ancho" => 976 "Tamanyo" => 189783 ] ] "descripcion" => array:1 [ "en" => "<p id="spar0020" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">Lesion has spread to all cavum walls, filling the fossas of Rosenmuller, spreading to the choanas without bony lysis, but with air bubbles trapped in the tissue.</p>" ] ] ] "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "autoresLista" => "Abdelilah Mouhsine, Hind Temsamani, Ahmed Belkouch, ElMehdi Atmane, Abdelghani Elfikri, Fouad Benariba" "autores" => array:6 [ 0 => array:2 [ "nombre" => "Abdelilah" "apellidos" => "Mouhsine" ] 1 => array:2 [ "nombre" => "Hind" "apellidos" => "Temsamani" ] 2 => array:2 [ "nombre" => "Ahmed" "apellidos" => "Belkouch" ] 3 => array:2 [ "nombre" => "ElMehdi" "apellidos" => "Atmane" ] 4 => array:2 [ "nombre" => "Abdelghani" "apellidos" => "Elfikri" ] 5 => array:2 [ "nombre" => "Fouad" "apellidos" => "Benariba" ] ] ] ] ] "idiomaDefecto" => "en" "Traduccion" => array:1 [ "es" => array:9 [ "pii" => "S0001651915000953" "doi" => "10.1016/j.otorri.2015.05.004" "estado" => "S300" "subdocumento" => "" "abierto" => array:3 [ "ES" => true "ES2" => true "LATM" => true ] "gratuito" => true "lecturas" => array:1 [ "total" => 0 ] "idiomaDefecto" => "es" "EPUB" => "https://multimedia.elsevier.es/PublicationsMultimediaV1/item/epub/S0001651915000953?idApp=UINPBA00004N" ] ] "EPUB" => "https://multimedia.elsevier.es/PublicationsMultimediaV1/item/epub/S2173573516300151?idApp=UINPBA00004N" "url" => "/21735735/0000006700000003/v1_201606140033/S2173573516300151/v1_201606140033/en/main.assets" ] ] "itemSiguiente" => array:19 [ "pii" => "S0001651915001259" "issn" => "00016519" "doi" => "10.1016/j.otorri.2015.06.002" "estado" => "S300" "fechaPublicacion" => "2016-05-01" "aid" => "669" "copyright" => "Elsevier España, S.L.U. y Sociedad Española de Otorrinolaringología y Cirugía de Cabeza y Cuello" "documento" => "article" "crossmark" => 1 "subdocumento" => "ssu" "cita" => "Acta Otorrinolaringol Esp. 2016;67:167-78" "abierto" => array:3 [ "ES" => true "ES2" => true "LATM" => true ] "gratuito" => true "lecturas" => array:2 [ "total" => 4645 "formatos" => array:3 [ "EPUB" => 120 "HTML" => 3730 "PDF" => 795 ] ] "es" => array:13 [ "idiomaDefecto" => true "cabecera" => "<span class="elsevierStyleTextfn">Artículo de revisión</span>" "titulo" => "Esofagitis eosinofílica: una entidad patológica relevante para el otorrinolaringólogo" "tienePdf" => "es" "tieneTextoCompleto" => "es" "tieneResumen" => array:2 [ 0 => "es" 1 => "en" ] "paginas" => array:1 [ 0 => array:2 [ "paginaInicial" => "167" "paginaFinal" => "178" ] ] "titulosAlternativos" => array:1 [ "en" => array:1 [ "titulo" => "Eosinophilic esophagitis: A relevant entity for the otolaryngologist" ] ] "contieneResumen" => array:2 [ "es" => true "en" => true ] "contieneTextoCompleto" => array:1 [ "es" => true ] "contienePdf" => array:1 [ "es" => true ] "resumenGrafico" => array:2 [ "original" => 0 "multimedia" => array:7 [ "identificador" => "fig0005" "etiqueta" => "Figura 1" "tipo" => "MULTIMEDIAFIGURA" "mostrarFloat" => true "mostrarDisplay" => false "figura" => array:1 [ 0 => array:4 [ "imagen" => "gr1.jpeg" "Alto" => 473 "Ancho" => 1700 "Tamanyo" => 232778 ] ] "descripcion" => array:1 [ "es" => "<p id="spar0040" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">Imágenes de anatomía patológica de EE (Hematoxillina-Eosina, x 200). A) infiltrado de más de 15 eosinófilos por campos de gran aumento; B) fibrosis subepitelial; C) microabsceso eosinofílico.</p>" ] ] ] "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "autoresLista" => "Carmen Górriz-Gil, Ithzel M. Villarreal, Óscar Álvarez-Montero, Antonio Rodríguez-Valiente, Marta Magaz, José R. García-Berrocal" "autores" => array:6 [ 0 => array:2 [ "nombre" => "Carmen" "apellidos" => "Górriz-Gil" ] 1 => array:2 [ "nombre" => "Ithzel M." "apellidos" => "Villarreal" ] 2 => array:2 [ "nombre" => "Óscar" "apellidos" => "Álvarez-Montero" ] 3 => array:2 [ "nombre" => "Antonio" "apellidos" => "Rodríguez-Valiente" ] 4 => array:2 [ "nombre" => "Marta" "apellidos" => "Magaz" ] 5 => array:2 [ "nombre" => "José R." "apellidos" => "García-Berrocal" ] ] ] ] ] "idiomaDefecto" => "es" "Traduccion" => array:1 [ "en" => array:9 [ "pii" => "S2173573516300175" "doi" => "10.1016/j.otoeng.2016.04.010" "estado" => "S300" "subdocumento" => "" "abierto" => array:3 [ "ES" => true "ES2" => true "LATM" => true ] "gratuito" => true "lecturas" => array:1 [ "total" => 0 ] "idiomaDefecto" => "en" "EPUB" => "https://multimedia.elsevier.es/PublicationsMultimediaV1/item/epub/S2173573516300175?idApp=UINPBA00004N" ] ] "EPUB" => "https://multimedia.elsevier.es/PublicationsMultimediaV1/item/epub/S0001651915001259?idApp=UINPBA00004N" "url" => "/00016519/0000006700000003/v1_201605010048/S0001651915001259/v1_201605010048/es/main.assets" ] "itemAnterior" => array:19 [ "pii" => "S0001651915001429" "issn" => "00016519" "doi" => "10.1016/j.otorri.2015.07.005" "estado" => "S300" "fechaPublicacion" => "2016-05-01" "aid" => "677" "copyright" => "Elsevier España, S.L.U. y Sociedad Española de Otorrinolaringología y Cirugía de Cabeza y Cuello" "documento" => "article" "crossmark" => 1 "subdocumento" => "fla" "cita" => "Acta Otorrinolaringol Esp. 2016;67:156-61" "abierto" => array:3 [ "ES" => true "ES2" => true "LATM" => true ] "gratuito" => true "lecturas" => array:2 [ "total" => 5244 "formatos" => array:3 [ "EPUB" => 61 "HTML" => 4191 "PDF" => 992 ] ] "es" => array:13 [ "idiomaDefecto" => true "cabecera" => "<span class="elsevierStyleTextfn">Artículo original</span>" "titulo" => "Relación entre el <span class="elsevierStyleItalic">video head impulse test</span> (vHIT) y la prueba calórica en el estudio evolutivo de pacientes con neuritis vestibular" "tienePdf" => "es" "tieneTextoCompleto" => "es" "tieneResumen" => array:2 [ 0 => "es" 1 => "en" ] "paginas" => array:1 [ 0 => array:2 [ "paginaInicial" => "156" "paginaFinal" => "161" ] ] "titulosAlternativos" => array:1 [ "en" => array:1 [ "titulo" => "Relationship between video head impulse test (vHIT) and caloric test in patients with vestibular neuritis" ] ] "contieneResumen" => array:2 [ "es" => true "en" => true ] "contieneTextoCompleto" => array:1 [ "es" => true ] "contienePdf" => array:1 [ "es" => true ] "resumenGrafico" => array:2 [ "original" => 0 "multimedia" => array:7 [ "identificador" => "fig0010" "etiqueta" => "Figura 2" "tipo" => "MULTIMEDIAFIGURA" "mostrarFloat" => true "mostrarDisplay" => false "figura" => array:1 [ 0 => array:4 [ "imagen" => "gr2.jpeg" "Alto" => 944 "Ancho" => 1645 "Tamanyo" => 70089 ] ] "descripcion" => array:1 [ "es" => "<p id="spar0060" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">Regresión lineal: variación de la asimetría de la ganancia y variación de la paresia canalicular.</p>" ] ] ] "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "autoresLista" => "Jaume Redondo-Martínez, Carmen Bécares-Martínez, Miguel Orts-Alborch, Francisco Javier García-Callejo, Tomás Pérez-Carbonell, Jaime Marco-Algarra" "autores" => array:6 [ 0 => array:2 [ "nombre" => "Jaume" "apellidos" => "Redondo-Martínez" ] 1 => array:2 [ "nombre" => "Carmen" "apellidos" => "Bécares-Martínez" ] 2 => array:2 [ "nombre" => "Miguel" "apellidos" => "Orts-Alborch" ] 3 => array:2 [ "nombre" => "Francisco Javier" "apellidos" => "García-Callejo" ] 4 => array:2 [ "nombre" => "Tomás" "apellidos" => "Pérez-Carbonell" ] 5 => array:2 [ "nombre" => "Jaime" "apellidos" => "Marco-Algarra" ] ] ] ] ] "idiomaDefecto" => "es" "Traduccion" => array:1 [ "en" => array:9 [ "pii" => "S2173573516300199" "doi" => "10.1016/j.otoeng.2016.04.012" "estado" => "S300" "subdocumento" => "" "abierto" => array:3 [ "ES" => true "ES2" => true "LATM" => true ] "gratuito" => true "lecturas" => array:1 [ "total" => 0 ] "idiomaDefecto" => "en" "EPUB" => "https://multimedia.elsevier.es/PublicationsMultimediaV1/item/epub/S2173573516300199?idApp=UINPBA00004N" ] ] "EPUB" => "https://multimedia.elsevier.es/PublicationsMultimediaV1/item/epub/S0001651915001429?idApp=UINPBA00004N" "url" => "/00016519/0000006700000003/v1_201605010048/S0001651915001429/v1_201605010048/es/main.assets" ] "es" => array:19 [ "idiomaDefecto" => true "cabecera" => "<span class="elsevierStyleTextfn">COMUNICACIÓN BREVE</span>" "titulo" => "Tuberculosis faríngea: 5 casos clínicos" "tieneTextoCompleto" => true "paginas" => array:1 [ 0 => array:2 [ "paginaInicial" => "162" "paginaFinal" => "166" ] ] "autores" => array:1 [ 0 => array:4 [ "autoresLista" => "Abdelilah Mouhsine, Hind Temsamani, Ahmed Belkouch, ElMehdi Atmane, Abdelghani Elfikri, Fouad Benariba" "autores" => array:6 [ 0 => array:3 [ "nombre" => "Abdelilah" "apellidos" => "Mouhsine" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etiqueta" => "<span class="elsevierStyleSup">a</span>" "identificador" => "aff1" ] ] ] 1 => array:4 [ "nombre" => "Hind" "apellidos" => "Temsamani" "email" => array:1 [ 0 => "htemsamani@gmail.com" ] "referencia" => array:2 [ 0 => array:2 [ "etiqueta" => "<span class="elsevierStyleSup">b</span>" "identificador" => "aff0005" ] 1 => array:2 [ "etiqueta" => "<span class="elsevierStyleSup">*</span>" "identificador" => "cor0005" ] ] ] 2 => array:3 [ "nombre" => "Ahmed" "apellidos" => "Belkouch" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etiqueta" => "<span class="elsevierStyleSup">c</span>" "identificador" => "aff0015" ] ] ] 3 => array:3 [ "nombre" => "ElMehdi" "apellidos" => "Atmane" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etiqueta" => "<span class="elsevierStyleSup">a</span>" "identificador" => "aff1" ] ] ] 4 => array:3 [ "nombre" => "Abdelghani" "apellidos" => "Elfikri" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etiqueta" => "<span class="elsevierStyleSup">a</span>" "identificador" => "aff1" ] ] ] 5 => array:3 [ "nombre" => "Fouad" "apellidos" => "Benariba" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etiqueta" => "<span class="elsevierStyleSup">b</span>" "identificador" => "aff0005" ] ] ] ] "afiliaciones" => array:3 [ 0 => array:3 [ "entidad" => "Servicio de Radiología, Hospital Militar Avicena, Marrakech, Marruecos" "etiqueta" => "a" "identificador" => "aff1" ] 1 => array:3 [ "entidad" => "Servicio de Otorrinolaringología Hospital Militar de Instrucción Mohamed V, Rabat, Marruecos" "etiqueta" => "b" "identificador" => "aff0005" ] 2 => array:3 [ "entidad" => "Servicio de Urgencias, Hospital Militar de Instrucción Mohamed V, Rabat, Marruecos" "etiqueta" => "c" "identificador" => "aff0015" ] ] "correspondencia" => array:1 [ 0 => array:3 [ "identificador" => "cor0005" "etiqueta" => "⁎" "correspondencia" => "Autor para correspondencia." ] ] ] ] "titulosAlternativos" => array:1 [ "en" => array:1 [ "titulo" => "Pharyngeal tuberculosis: Report of 5 cases" ] ] "resumenGrafico" => array:2 [ "original" => 0 "multimedia" => array:7 [ "identificador" => "fig0015" "etiqueta" => "Figura 3" "tipo" => "MULTIMEDIAFIGURA" "mostrarFloat" => true "mostrarDisplay" => false "figura" => array:1 [ 0 => array:4 [ "imagen" => "gr3.jpeg" "Alto" => 740 "Ancho" => 900 "Tamanyo" => 68064 ] ] "descripcion" => array:1 [ "es" => "<p id="spar0025" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">Ensanchamiento parafaríngeo derecho, colmando el seno piriforme derecho y con integridad de las cuerdas vocales.</p>" ] ] ] "textoCompleto" => "<span class="elsevierStyleSections"><span id="sec0005" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0025">Introducción</span><p id="par0005" class="elsevierStylePara elsevierViewall">La pandemia tuberculosa continúa actuando con rigor en todas las partes del mundo. En 2011, 8,7 millones de personas la desarrollaron, y para 1,4 millones fue letal (OMS). Atañe a países pobres, pero suscita temor en los países desarrollados, ya que reemergen cepas multirresistentes. La localización ORL extraganglionar es rara y su expresión clínica es propia del órgano afecto. La faringe y, sobre todo, el cavum están entre las localizaciones extraganglionares más comunes. Plantea el problema de diagnóstico diferencial con la enfermedad tumoral. Su diagnóstico es orientado por signos clínicos y radiológicos o fortuito, al realizar un análisis histológico.</p></span><span id="sec0010" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0030">Métodos</span><p id="par0010" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Este estudio retrospectivo de 2008 a 2010 recogió los casos de los pacientes con tuberculosis primitiva extraganglionar ORL. El diagnóstico se confirmó por anatomopatología y los informes clínicos fueron recogidos y analizados por el Servicio de Radiología. En un principio se contabilizaron 15 casos de tuberculosis extraganglionar en el área ORL, pero como el estudio estaba centrado exclusivamente en el cavum, 10 casos fueron eliminados de nuestra serie<span class="elsevierStyleItalic">.</span></p><p id="par0015" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Los datos fueron consignados según los siguientes criterios:<ul class="elsevierStyleList" id="lis0005"><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0005"><span class="elsevierStyleLabel">-</span><p id="par0020" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Epidemiológicos: sexo, edad, vacunas, antecedentes de tuberculosis.</p></li><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0010"><span class="elsevierStyleLabel">-</span><p id="par0025" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Clínicos: síntomas ORL, estado general, fiebre, otra localización tuberculosa.</p></li><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0015"><span class="elsevierStyleLabel">-</span><p id="par0030" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Endoscópicos: masas, ulceraciones.</p></li><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0020"><span class="elsevierStyleLabel">-</span><p id="par0035" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Paraclínicos: analítica, radiología, bacteriología en búsqueda de bacilos ácido-alcohol resistentes por examen directo y por cultivo en medio de Lowenstein. Estudios anatomopatológicos buscando granulomas de células de Langhans con necrosis caseosa.</p></li><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0025"><span class="elsevierStyleLabel">-</span><p id="par0040" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Modalidades terapéuticas: médicas y quirúrgicas.</p></li><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0030"><span class="elsevierStyleLabel">-</span><p id="par0045" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Evolución y pronóstico.</p></li></ul></p></span><span id="sec0015" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0035">Resultados</span><p id="par0050" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Cinco pacientes con tuberculosis de cavum fueron seguidos durante un período de 3 años (<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#tbl0005">tabla 1</a>).</p><elsevierMultimedia ident="tbl0005"></elsevierMultimedia><p id="par0055" class="elsevierStylePara elsevierViewall">La intradermorreacción de tuberculina dio positiva para los 5 pacientes. La CRP fue elevada para 4 y el hemograma mostró hiperleucocitosis en 4 casos.</p><p id="par0060" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Las placas de tórax fueron normales para todos.</p><p id="par0065" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Las tomografías axiales computarizadas (TAC) mostraron imágenes como:<ul class="elsevierStyleList" id="lis0010"><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0035"><span class="elsevierStyleLabel">-</span><p id="par0070" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Proceso lesional de la pared posterolateral derecha de la rinofaringe y adenopatías retrofaríngeas en 2 casos (<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#fig0005">fig. 1</a>).</p><elsevierMultimedia ident="fig0005"></elsevierMultimedia></li><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0040"><span class="elsevierStyleLabel">-</span><p id="par0075" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Proceso lesional de todas las paredes del cavum llegando hasta las coanas, con estrechamiento de las fosas de Rosenmuller (<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#fig0010">fig. 2</a>).</p><elsevierMultimedia ident="fig0010"></elsevierMultimedia></li><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0045"><span class="elsevierStyleLabel">-</span><p id="par0080" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Abombamiento parafaríngeo derecho extenso, colmando el seno piriforme derecho, con cuerdas vocales íntegras (<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#fig0015">fig. 3</a>).</p><elsevierMultimedia ident="fig0015"></elsevierMultimedia></li></ul></p><p id="par0085" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Pruebas para la confirmación diagnóstica:</p><p id="par0090" class="elsevierStylePara elsevierViewall">La confirmación histológica y/o bacteriológica fue necesaria para afirmar el diagnóstico positivo. Se puso en evidencia la presencia de granulomas tuberculosos o de bacilos ácido-alcohol resistentes tanto por examen directo como por cultivo en medio de Lowenstein. La búsqueda del BK en esputo y en jugo gástrico fue negativa para todos.</p><p id="par0095" class="elsevierStylePara elsevierViewall">El estudio histológico confirmó el diagnóstico para todos los pacientes. <span class="elsevierStyleItalic">Los cultivos mostraron que todas las cepas eran de Mycobacterium tuberculosis.</span></p><p id="par0100" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Cuando es unifocal y sin complicaciones la tuberculosis extraganglionar de la esfera ORL pertenece a la categoría <span class="elsevierStyleSmallCaps">iii</span> del protocolo que tenemos en vigor, por tanto, todos recibieron fármacos antibacilares durante 6 meses bajo el protocolo de 2RHZ/4RH (2 meses Rifampicina, Isoniazida y Pirazinamida y 4 meses Rifampicina e Isoniazida).</p><p id="par0105" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Todos los pacientes fueron declarados curados tras 18 meses. Una revisión a los 3 meses de finalizar el tratamiento mostró la regresión de los signos clínicos, endoscópicos y radiológicos. Las biopsias de control con estudio histológico mostraron una esterilización de las lesiones sin signos histológicos de malignidad.</p></span><span id="sec0020" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0040">Discusión</span><p id="par0110" class="elsevierStylePara elsevierViewall">El informe de la OMS de 2012 sobre la lucha contra la tuberculosis en el mundo representa la fuente de información más reciente sobre esta pandemia. Se ha realizado con base en los datos comunicados por 204 países, contabilizando más del 99% de los casos de tuberculosis mundial. Según este informe, 8,7 millones de nuevos casos han sido declarados en 2011, de los cuales un 13% estaban coinfectados por el VIH. Fallecieron por tuberculosis 1,4 millones de personas, y 430.000 eran seropositivas. Por lo general, eran jóvenes adultos, aunque todos los rangos de edad están expuestos. Los países en vías de desarrollo contabilizan el 95% de las defunciones.</p><p id="par0115" class="elsevierStylePara elsevierViewall">La tuberculosis de faringe es menos frecuente desde el uso de fármacos antibacilares modernos y de vacunas<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0080"><span class="elsevierStyleSup">1</span></a>. La tuberculosis de faringe puede mimetizar un cáncer, por lo que es importante no emprender un tratamiento anticancerígeno si no se tiene la certeza histológica de malignidad<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0080"><span class="elsevierStyleSup">1</span></a>. El reparto de las lesiones a nivel de los 3 pisos de la faringe es heterogéneo, con un predominio neto para la nasofaringe o cavum<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0085"><span class="elsevierStyleSup">2</span></a>.</p><p id="par0120" class="elsevierStylePara elsevierViewall">La frecuencia de la tuberculosis de cavum es diversamente apreciada en la literatura médica.</p><p id="par0125" class="elsevierStylePara elsevierViewall">En 1930, Graff publicó los resultados del examen sistemático de cavum practicado en 118 pacientes con tuberculosis pulmonar evolutiva. Comprobó que el 36% de ellos presentaban lesiones macroscópicas evocadoras de tuberculosis, confirmadas histológicamente en el 82% de los casos<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0090"><span class="elsevierStyleSup">3</span></a> (<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#tbl0010">tabla 2</a>).</p><elsevierMultimedia ident="tbl0010"></elsevierMultimedia><p id="par0130" class="elsevierStylePara elsevierViewall">En 1940 Hollender realizó la autopsia a 24 pacientes con tuberculosis pulmonar activa y concluyó que 18 de ellos tenían una tuberculosis nasofaríngea<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0090"><span class="elsevierStyleSup">3</span></a>. Esto deja presagiar que la poca frecuencia de la tuberculosis de cavum resaltada en las publicaciones recientes sería falaz, especialmente en los países con alta prevalencia.</p><p id="par0135" class="elsevierStylePara elsevierViewall">La tuberculosis de cavum se observa en pacientes jóvenes (de 20 a 30 años)<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0095"><span class="elsevierStyleSup">4</span></a>, con predominio femenino<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0100"><span class="elsevierStyleSup">5</span></a>.</p><p id="par0140" class="elsevierStylePara elsevierViewall">La predominancia en el norte de África y en Asia ha sido descrita en varias publicaciones<a class="elsevierStyleCrossRefs" href="#bib0080"><span class="elsevierStyleSup">1,3,6–9</span></a>, y según la literatura el contexto tuberculoso no aparece en la mitad de los casos<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0080"><span class="elsevierStyleSup">1</span></a>.</p><p id="par0145" class="elsevierStylePara elsevierViewall">La tuberculosis primitiva de cavum posee una expresión clínica poco específica, revistiendo a menudo formas seudotumorales. Los signos clínicos mimetizan los de un carcinoma nasofaríngeo, con adenopatías cervicales unilaterales, obstrucción nasal homolateral, epistaxis, rinorrea purulenta con escurrimiento posterior, hipoacusia por otitis seromucosa<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0125"><span class="elsevierStyleSup">10</span></a>, etc.</p><p id="par0150" class="elsevierStylePara elsevierViewall">En nuestra serie encontramos 2 casos con adenopatías cervicales asociadas a una obstrucción nasal bilateral y un caso con epistaxis.</p><p id="par0155" class="elsevierStylePara elsevierViewall">La endoscopia permite visualizar los diferentes aspectos macroscópicos: ulceraciones, tumefacciones irregulares ulcerovegetantes, hipertrofia mucosa irregular o de vegetaciones adenoides. Todos estos aspectos evocan en primer lugar una enfermedad maligna<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0130"><span class="elsevierStyleSup">11</span></a>. Las múltiples biopsias muestran el granuloma epitelioide con necrosis caseosa o revelan bacilos ácido-alcohol resistentes, firmando así el diagnóstico.</p><p id="par0160" class="elsevierStylePara elsevierViewall"><span class="elsevierStyleItalic">La TAC muestra la lesión, aunque no confirme ni descarte el diagnóstico positivo, ya que los hallazgos suelen ser inespecíficos.</span> También descartaría los signos orientativos de un proceso maligno (lisis ósea, invasión de espacios profundos). Permite una cartografía lesional exacta, revelando, por ejemplo, la extensión faríngea de una lesión del raquis cervical (mal de Pott).</p><p id="par0165" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Es más, la TAC visualiza los ganglios linfáticos cervicales, principalmente los retrofaríngeos de Gillette. Otra de sus ventajas es que permite orientar posibles biopsias o, incluso, el tratamiento. <span class="elsevierStyleItalic">No obstante, el diagnóstico positivo se basa tanto en la biopsia como en el cultivo.</span></p><p id="par0170" class="elsevierStylePara elsevierViewall">En nuestra serie 4 de los pacientes tuvieron una TAC. Las placas de tórax fueron normales para todos porque, por lo general, suele ser tuberculosis primitiva de cavum<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0090"><span class="elsevierStyleSup">3</span></a>.</p><p id="par0175" class="elsevierStylePara elsevierViewall">La búsqueda de BK en los esputos suele ser negativa<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0090"><span class="elsevierStyleSup">3</span></a>. Kharoubi<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0135"><span class="elsevierStyleSup">12</span></a> solo pudo encontrar el BK en el esputo de un paciente de 7. En nuestra serie, la búsqueda fue negativa para todos. El diagnóstico se basa principalmente en la anatomía patológica. Los fragmentos biopsiados deben ser objeto de un examen bacteriológico: cultivo y antibiograma<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0140"><span class="elsevierStyleSup">13</span></a>. El diagnóstico diferencial se hace con la enfermedad tumoral en tanto en cuanto el contexto tuberculoso no aparece de inmediato<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0100"><span class="elsevierStyleSup">5</span></a>.</p><p id="par0180" class="elsevierStylePara elsevierViewall">El tratamiento se basa principalmente en 5 tipos de fármacos antituberculosos: isoniazida 5<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>mg/kg/día, rifampicina 10<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>mg/kg/día, estreptomicina 15<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>mg/día, pirazinamida 25<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>mg/kg/día y etambutol 20 mg/kg/día.</p><p id="par0185" class="elsevierStylePara elsevierViewall">El tratamiento se inicia en estrecha colaboración con el Servicio de Neumología, que en este centro es la referencia en cuanto a tuberculosis.</p><p id="par0190" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Cuando es unifocal y sin complicaciones, la tuberculosis extraganglionar ORL se trata con el protocolo 2RHZ/4RH (como ocurrió con todos nuestros pacientes).</p><p id="par0195" class="elsevierStylePara elsevierViewall">El tratamiento quirúrgico es rara vez necesario. La linfadenectomía eliminaría los ganglios cervicales en casos complicados: abscesos, fístulas, linfadenopatía persistente después del tratamiento médico<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0080"><span class="elsevierStyleSup">1</span></a>. La cirugía faríngea es excepcional y está indicada para lidiar con secuelas molestas: estenosis velofaríngea, perforaciones velares, sinequias<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0140"><span class="elsevierStyleSup">13</span></a>, etc.</p><p id="par0200" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Bajo tratamiento médico el pronóstico suele ser favorable. Los síntomas y las lesiones inflamatorias y exudativas desaparecen desde el primer mes de tratamiento. Otros tipos de lesiones tardan más en desaparecer.</p><p id="par0205" class="elsevierStylePara elsevierViewall">La falta de mejoría o recaída requiere un control endoscópico e histológico, ya que podría tratarse de la aparición de un cáncer.</p><p id="par0210" class="elsevierStylePara elsevierViewall">En nuestra serie, se realizó un control para todos nuestros pacientes 3 meses después de finalizado el tratamiento. Todos presentaban remisión tanto endoscópica como radiológica.</p><p id="par0215" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Las biopsias con estudio anatomopatológico mostraron una esterilización de las lesiones y no se tuvo evidencia histológica de malignidad. Todos fueron declarados curados tras 18 meses.</p></span><span id="sec0025" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0045">Conclusión</span><p id="par0220" class="elsevierStylePara elsevierViewall">La tuberculosis sigue siendo un problema de salud pública mundial. Esta endemia sigue estando de actualidad por su reemergencia al asociarse con el VIH, al igual que por el aumento de cepas multirresistentes de Mycobacterium tuberculosis. La tuberculosis extraganglionar de la esfera ORL es rara. La tuberculosis faríngea predomina en el cavum, y la evolución bajo tratamiento suele ser favorable.</p></span><span id="sec0030" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0050">Financiación</span><p id="par0225" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Ninguna.</p></span><span id="sec0035" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0055">Conflicto de intereses</span><p id="par0230" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Ninguno.</p></span></span>" "textoCompletoSecciones" => array:1 [ "secciones" => array:12 [ 0 => array:3 [ "identificador" => "xres632880" "titulo" => "Resumen" "secciones" => array:1 [ 0 => array:1 [ "identificador" => "abst0005" ] ] ] 1 => array:2 [ "identificador" => "xpalclavsec645525" "titulo" => "Palabras clave" ] 2 => array:3 [ "identificador" => "xres632881" "titulo" => "Abstract" "secciones" => array:1 [ 0 => array:1 [ "identificador" => "abst0010" ] ] ] 3 => array:2 [ "identificador" => "xpalclavsec645526" "titulo" => "Keywords" ] 4 => array:2 [ "identificador" => "sec0005" "titulo" => "Introducción" ] 5 => array:2 [ "identificador" => "sec0010" "titulo" => "Métodos" ] 6 => array:2 [ "identificador" => "sec0015" "titulo" => "Resultados" ] 7 => array:2 [ "identificador" => "sec0020" "titulo" => "Discusión" ] 8 => array:2 [ "identificador" => "sec0025" "titulo" => "Conclusión" ] 9 => array:2 [ "identificador" => "sec0030" "titulo" => "Financiación" ] 10 => array:2 [ "identificador" => "sec0035" "titulo" => "Conflicto de intereses" ] 11 => array:1 [ "titulo" => "Bibliografía" ] ] ] "pdfFichero" => "main.pdf" "tienePdf" => true "fechaRecibido" => "2015-01-02" "fechaAceptado" => "2015-05-04" "PalabrasClave" => array:2 [ "es" => array:1 [ 0 => array:4 [ "clase" => "keyword" "titulo" => "Palabras clave" "identificador" => "xpalclavsec645525" "palabras" => array:4 [ 0 => "Tuberculosis de cavum" 1 => "Otorrinolaringología" 2 => "Extraganglionar" 3 => "Faringe" ] ] ] "en" => array:1 [ 0 => array:4 [ "clase" => "keyword" "titulo" => "Keywords" "identificador" => "xpalclavsec645526" "palabras" => array:4 [ 0 => "Cavum tuberculosis" 1 => "Otorhinolaryngology" 2 => "Extranodal" 3 => "Pharynx" ] ] ] ] "tieneResumen" => true "resumen" => array:2 [ "es" => array:2 [ "titulo" => "Resumen" "resumen" => "<span id="abst0005" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><p id="spar0005" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">La pandemia tuberculosa supone un problema de salud pública para muchos países, ya sean ricos o pobres. Su localización ORL extraganglionar es poco frecuente, y en la región faríngea predomina en el cavum. En un estudio retrospectivo sobre 3 años, se intentan poner de relieve, a través de 5 casos clínicos de tuberculosis faríngea, los aspectos epidemiológicos, clínicos, radiológicos, terapéuticos y pronósticos de esta enfermedad. Sus aspectos clínicos no son específicos, y suelen prestarse a confusión con afección tumoral. El diagnóstico positivo se orienta por los datos clínicos y radiológicos y se confirma por anatomopatología.</p></span>" ] "en" => array:2 [ "titulo" => "Abstract" "resumen" => "<span id="abst0010" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><p id="spar0010" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">Tuberculosis is a public health problem for many countries, whether rich or poor. Extranodal ENT locations are rare, and it prevails in the cavum in the pharyngeal region. Based on a 3-year retrospective study of 5 clinical cases, the authors aim to highlight the epidemiological, clinical, radiological, therapeutic and prognostic aspects of this disease. Clinical aspects are not specific and there is often confusion in the differential diagnosis with tumoral lesions. Positive diagnosis is guided by the clinical and the radiological findings, and confirmed by histology.</p></span>" ] ] "multimedia" => array:5 [ 0 => array:7 [ "identificador" => "fig0005" "etiqueta" => "Figura 1" "tipo" => "MULTIMEDIAFIGURA" "mostrarFloat" => true "mostrarDisplay" => false "figura" => array:1 [ 0 => array:4 [ "imagen" => "gr1.jpeg" "Alto" => 841 "Ancho" => 900 "Tamanyo" => 117775 ] ] "descripcion" => array:1 [ "es" => "<p id="spar0015" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">Proceso tumoral de la pared posterolateral derecha del cavum y adenopatías retrofaríngeas.</p>" ] ] 1 => array:7 [ "identificador" => "fig0010" "etiqueta" => "Figura 2" "tipo" => "MULTIMEDIAFIGURA" "mostrarFloat" => true "mostrarDisplay" => false "figura" => array:1 [ 0 => array:4 [ "imagen" => "gr2.jpeg" "Alto" => 1241 "Ancho" => 1626 "Tamanyo" => 436214 ] ] "descripcion" => array:1 [ "es" => "<p id="spar0020" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">Proceso lesional de todas las paredes del cavum, colmando las fosas de Rosenmuller, extendiéndose a coanas sin lisis ósea, pero con burbujas de aire atrapadas en el tejido.</p>" ] ] 2 => array:7 [ "identificador" => "fig0015" "etiqueta" => "Figura 3" "tipo" => "MULTIMEDIAFIGURA" "mostrarFloat" => true "mostrarDisplay" => false "figura" => array:1 [ 0 => array:4 [ "imagen" => "gr3.jpeg" "Alto" => 740 "Ancho" => 900 "Tamanyo" => 68064 ] ] "descripcion" => array:1 [ "es" => "<p id="spar0025" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">Ensanchamiento parafaríngeo derecho, colmando el seno piriforme derecho y con integridad de las cuerdas vocales.</p>" ] ] 3 => array:7 [ "identificador" => "tbl0005" "etiqueta" => "Tabla 1" "tipo" => "MULTIMEDIATABLA" "mostrarFloat" => true "mostrarDisplay" => false "tabla" => array:1 [ "tablatextoimagen" => array:1 [ 0 => array:2 [ "tabla" => array:1 [ 0 => """ <table border="0" frame="\n \t\t\t\t\tvoid\n \t\t\t\t" class=""><thead title="thead"><tr title="table-row"><th class="td" title="table-head " align="" valign="top" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black"> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</th><th class="td" title="table-head " align="left" valign="top" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">Paciente 1 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</th><th class="td" title="table-head " align="left" valign="top" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">Paciente 2 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</th><th class="td" title="table-head " align="left" valign="top" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">Paciente 3 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</th><th class="td" title="table-head " align="left" valign="top" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">Paciente 4 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</th><th class="td" title="table-head " align="left" valign="top" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">Paciente 5 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</th></tr></thead><tbody title="tbody"><tr title="table-row"><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">Edad, años \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">25 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">31 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">36 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">44 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">50 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">Sexo \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">Masculino \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">Femenino \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">Masculino \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">Masculino \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">Masculino \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">Localización de la lesión \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">Ulceración de pared posterolateral derecha de cavum \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">Abombamiento global de cavum \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">Masa ulceroabombada de pared posterolateral izquierda de cavum \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">Abombamiento pared posterolateral derecha de cavum \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">Abombamiento parafaríngeo derecho \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">Clínica de inicio \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">Obstrucción nasal y rinorrea purulenta unilateral \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">Obstrucción nasal y rinorrea purulenta bilateral. Hipoacusia de conducción \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">Obstrucción nasal y epistaxis \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">Obstrucción nasal y rinorrea purulenta unilateral \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">Disfagia \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">Hallazgos radiológicos \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">Proceso lesional de la pared posterolateral derecha de la rinofaringe y adenopatías retrofaríngeas \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">Proceso lesional de todas las paredes del cavum llegando hasta las coanas, con estrechamiento de las fosas de Rosenmuller \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">TAC no realizada \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">Pared posterolateral derecha de la rinofaringe y adenopatías retrofaríngeas \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">Abombamiento parafaríngeo derecho extenso, colmando el seno piriforme derecho, con cuerdas vocales íntegras \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">Tratamiento \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">2RHZ/4RH \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">2RHZ/4RH \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">2RHZ/4RH \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">2RHZ/4RH \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">2RHZ/4RH \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">Evolución \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">Favorable \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">Favorable \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">Favorable \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">Favorable \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">Favorable \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr></tbody></table> """ ] "imagenFichero" => array:1 [ 0 => "xTab1037998.png" ] ] ] ] "descripcion" => array:1 [ "es" => "<p id="spar0030" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">Resumen de las características de los pacientes</p>" ] ] 4 => array:7 [ "identificador" => "tbl0010" "etiqueta" => "Tabla 2" "tipo" => "MULTIMEDIATABLA" "mostrarFloat" => true "mostrarDisplay" => false "tabla" => array:1 [ "tablatextoimagen" => array:1 [ 0 => array:2 [ "tabla" => array:1 [ 0 => """ <table border="0" frame="\n \t\t\t\t\tvoid\n \t\t\t\t" class=""><thead title="thead"><tr title="table-row"><th class="td" title="table-head " align="left" valign="top" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">Autores \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</th><th class="td" title="table-head " align="left" valign="top" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">Casos estudiados \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</th><th class="td" title="table-head " align="left" valign="top" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">Número de casos de tuberculosis de cavum \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</th><th class="td" title="table-head " align="left" valign="top" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">Porcentaje en referencia a los casos estudiados \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</th><th class="td" title="table-head " align="left" valign="top" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">Número de casos de tuberculosis pulmonar asociada \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</th></tr></thead><tbody title="tbody"><tr title="table-row"><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">Hajri et al.<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0145"><span class="elsevierStyleSup">14</span></a> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">13 casos de tuberculosis faríngea \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">3 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">23 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">0 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">Kharoubi<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0135"><span class="elsevierStyleSup">12</span></a> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">10 casos de tuberculosis faríngea \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">7 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">70 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">2 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">Chongkolwatana y Nilsawan<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0105"><span class="elsevierStyleSup">6</span></a> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">- \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">15 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">- \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">4 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">Mighri et al.<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0150"><span class="elsevierStyleSup">15</span></a> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">10 casos de tuberculosis ORL extraganglionar \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">3 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">30 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">4 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">Nuestra serie \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">15 casos de tuberculosis ORL extraganglionar \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">5 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">33 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">0 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr></tbody></table> """ ] "imagenFichero" => array:1 [ 0 => "xTab1037999.png" ] ] ] ] "descripcion" => array:1 [ "es" => "<p id="spar0035" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">Frecuencia de la tuberculosis de cavum según varios estudios</p>" ] ] ] "bibliografia" => array:2 [ "titulo" => "Bibliografía" "seccion" => array:1 [ 0 => array:2 [ "identificador" => "bibs0005" "bibliografiaReferencia" => array:15 [ 0 => array:3 [ "identificador" => "bib0080" "etiqueta" => "1" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "contribucion" => array:1 [ 0 => array:2 [ "titulo" => "Tuberculose pharyngée" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => false "autores" => array:2 [ 0 => "M. Zanaret" 1 => "P. Dessi" ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:1 [ "Revista" => array:2 [ "tituloSerie" => "EMC ORL." "fecha" => "1992" ] ] ] ] ] ] 1 => array:3 [ "identificador" => "bib0085" "etiqueta" => "2" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "contribucion" => array:1 [ 0 => array:2 [ "titulo" => "La tuberculose laryngée: à propos de 15 cas" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => true "autores" => array:6 [ 0 => "A. Essaadi" 1 => "A. Raji" 2 => "M. Detsouli" 3 => "B. Mokrim" 4 => "F. Kadiri" 5 => "N.Z. Laraqui" ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:1 [ "Revista" => array:5 [ "tituloSerie" => "Rev Laryngol Otol Rhinol (Bord)" "fecha" => "2001" "volumen" => "122" "paginaInicial" => "125" "paginaFinal" => "128" ] ] ] ] ] ] 2 => array:3 [ "identificador" => "bib0090" "etiqueta" => "3" "referencia" => array:1 [ 0 => array:1 [ "referenciaCompleta" => "Bassoumi H, Kammoun N, Mejri I, Bouzayane A, Ben Ayed M, Fayala H. Deux aspects rares de la pathologie rhino-pharyngée: tuberculose et lymphome T. Cahiers d’O.R.L. de chirurgie cervico-faciale et d’audiophonologie. 1992; 27:206-11." ] ] ] 3 => array:3 [ "identificador" => "bib0095" "etiqueta" => "4" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "contribucion" => array:1 [ 0 => array:2 [ "titulo" => "Oropharyngeal tuberculosis causing sever odynophagia and dysphagia" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => false "autores" => array:3 [ 0 => "R. Caylan" 1 => "K. Aydin" 2 => "R. Caylan" ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:2 [ "doi" => "10.1007/s00405-001-0439-5" "Revista" => array:6 [ "tituloSerie" => "Eur Arch Otorhinolaryngol" "fecha" => "2002" "volumen" => "259" "paginaInicial" => "229" "paginaFinal" => "230" "link" => array:1 [ 0 => array:2 [ "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12107522" "web" => "Medline" ] ] ] ] ] ] ] ] 4 => array:3 [ "identificador" => "bib0100" "etiqueta" => "5" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "contribucion" => array:1 [ 0 => array:2 [ "titulo" => "Laryngeal tuberculosis at the end of the 20th century" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => true "autores" => array:6 [ 0 => "D.C. Kandiloros" 1 => "T.P. Nikolopoulos" 2 => "E.A. Ferekidis" 3 => "A. Tsangaroulakis" 4 => "J.E. Yiotakis" 5 => "D. Davilis" ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:1 [ "Revista" => array:6 [ "tituloSerie" => "J Laryngol Otol" "fecha" => "1997" "volumen" => "111" "paginaInicial" => "619" "paginaFinal" => "621" "link" => array:1 [ 0 => array:2 [ "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/9282198" "web" => "Medline" ] ] ] ] ] ] ] ] 5 => array:3 [ "identificador" => "bib0105" "etiqueta" => "6" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "contribucion" => array:1 [ 0 => array:2 [ "titulo" => "Nasopharyngeal tuberculosis" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => false "autores" => array:2 [ 0 => "C. Chongkolwatana" 1 => "A. Nilsawan" ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:1 [ "Revista" => array:6 [ "tituloSerie" => "J Med Assoc Thai" "fecha" => "1998" "volumen" => "81" "paginaInicial" => "329" "paginaFinal" => "333" "link" => array:1 [ 0 => array:2 [ "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/9623032" "web" => "Medline" ] ] ] ] ] ] ] ] 6 => array:3 [ "identificador" => "bib0110" "etiqueta" => "7" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "contribucion" => array:1 [ 0 => array:2 [ "titulo" => "La tuberculose du cavum: à propos de 11 cas" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => false "autores" => array:6 [ 0 => "S. Ebongue" 1 => "N. Naji-Amrani" 2 => "Y. Gharbaoui" 3 => "I. Rhorfi" 4 => "A. Abid" 5 => "K. Alaoui-Tahiri" ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:1 [ "Revista" => array:4 [ "tituloSerie" => "Rev Mal Respir" "fecha" => "2012" "volumen" => "29" "paginaInicial" => "117" ] ] ] ] ] ] 7 => array:3 [ "identificador" => "bib0115" "etiqueta" => "8" "referencia" => array:1 [ 0 => array:1 [ "referenciaCompleta" => "Alouane M, Abrouq A, Zouhair A, Azendour B, Ben Boumehdi M, Messari M. La forme pseudo-tumorale de la tuberculose du cavum: A propos de deux cas. Maghreb. 1996:26-8." ] ] ] 8 => array:3 [ "identificador" => "bib0120" "etiqueta" => "9" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "contribucion" => array:1 [ 0 => array:2 [ "titulo" => "La tuberculose cavaire: à propos de 2 cas" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => false "autores" => array:2 [ 0 => "R. Marrakchi" 1 => "M. Fathallah" ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:1 [ "Revista" => array:6 [ "tituloSerie" => "Rev Laryngol Otol Rhinol (Bord)." "fecha" => "1990" "volumen" => "111" "paginaInicial" => "149" "paginaFinal" => "152" "link" => array:1 [ 0 => array:2 [ "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/2218120" "web" => "Medline" ] ] ] ] ] ] ] ] 9 => array:3 [ "identificador" => "bib0125" "etiqueta" => "10" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "contribucion" => array:1 [ 0 => array:2 [ "titulo" => "Miliaire tuberculeuse aigue du pharynx: à propos d’une observation" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => false "autores" => array:1 [ 0 => "S. Kharoubi" ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:1 [ "Revista" => array:7 [ "tituloSerie" => "Rev Pneumol Clin." "fecha" => "2004" "volumen" => "60" "numero" => "5 Pt 1" "paginaInicial" => "296" "paginaFinal" => "298" "link" => array:1 [ 0 => array:2 [ "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/15687916" "web" => "Medline" ] ] ] ] ] ] ] ] 10 => array:3 [ "identificador" => "bib0130" "etiqueta" => "11" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "contribucion" => array:1 [ 0 => array:2 [ "titulo" => "Manifestations bucco-naso-sinusiennes des maladies infectieuses spécifiques" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => false "autores" => array:6 [ 0 => "P. Clément" 1 => "T. Le Guyadec" 2 => "M. Zalagh" 3 => "J. Gauthier" 4 => "L. N’Zouba" 5 => "M. Kossowski" ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:1 [ "Revista" => array:5 [ "tituloSerie" => "EMC ORL" "fecha" => "2005" "volumen" => "2" "paginaInicial" => "198" "paginaFinal" => "217" ] ] ] ] ] ] 11 => array:3 [ "identificador" => "bib0135" "etiqueta" => "12" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "contribucion" => array:1 [ 0 => array:2 [ "titulo" => "La tuberculose pharyngée: à propos de 10 cas" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => false "autores" => array:1 [ 0 => "S. Kharoubi" ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:1 [ "Revista" => array:6 [ "tituloSerie" => "Rev Laryngol Otol Rhinol (Bord)." "fecha" => "1998" "volumen" => "119" "paginaInicial" => "203" "paginaFinal" => "2207" "link" => array:1 [ 0 => array:2 [ "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/9770070" "web" => "Medline" ] ] ] ] ] ] ] ] 12 => array:3 [ "identificador" => "bib0140" "etiqueta" => "13" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "contribucion" => array:1 [ 0 => array:2 [ "titulo" => "Traité d’otorhinolaryngologie" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => false "autores" => array:1 [ 0 => "P. Truffert" ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:1 [ "Libro" => array:4 [ "fecha" => "1948" "paginaInicial" => "211" "paginaFinal" => "216" "editorial" => "Flammarion" ] ] ] ] ] ] 13 => array:3 [ "identificador" => "bib0145" "etiqueta" => "14" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "contribucion" => array:1 [ 0 => array:2 [ "titulo" => "Aspects cliniques actuels de la tuberculose des VADS" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => false "autores" => array:4 [ 0 => "H. Hajri" 1 => "M. Marrakchi" 2 => "Z. Attalah" 3 => "M. Ferjaoui" ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:1 [ "Revista" => array:6 [ "tituloSerie" => "Tunis Med" "fecha" => "1996" "volumen" => "74" "paginaInicial" => "65" "paginaFinal" => "69" "link" => array:1 [ 0 => array:2 [ "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/9507299" "web" => "Medline" ] ] ] ] ] ] ] ] 14 => array:3 [ "identificador" => "bib0150" "etiqueta" => "15" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "contribucion" => array:1 [ 0 => array:2 [ "titulo" => "La tuberculose extra-ganglionnaire de la sphère ORL" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => false "autores" => array:6 [ 0 => "K. Mighri" 1 => "I. Lahmar" 2 => "B. Hammami" 3 => "M. Jlaiel" 4 => "A. Moussa" 5 => "N. Driss" ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:1 [ "Revista" => array:4 [ "tituloSerie" => "J Tun ORL et de CCF" "fecha" => "2008" "paginaInicial" => "1737" "paginaFinal" => "7803" ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] "idiomaDefecto" => "es" "url" => "/00016519/0000006700000003/v1_201605010048/S0001651915000953/v1_201605010048/es/main.assets" "Apartado" => array:4 [ "identificador" => "14124" "tipo" => "SECCION" "es" => array:2 [ "titulo" => "Comunicación Breve" "idiomaDefecto" => true ] "idiomaDefecto" => "es" ] "PDF" => "https://static.elsevier.es/multimedia/00016519/0000006700000003/v1_201605010048/S0001651915000953/v1_201605010048/es/main.pdf?idApp=UINPBA00004N&text.app=https://www.elsevier.es/" "EPUB" => "https://multimedia.elsevier.es/PublicationsMultimediaV1/item/epub/S0001651915000953?idApp=UINPBA00004N" ]
Journal Information