se ha leído el artículo
array:23 [ "pii" => "S1134793716300495" "issn" => "11347937" "doi" => "10.1016/j.anyes.2017.02.001" "estado" => "S300" "fechaPublicacion" => "2017-01-01" "aid" => "21" "copyright" => "Sociedad Española para el Estudio de la Ansiedad y el Estrés - SEAS" "copyrightAnyo" => "2017" "documento" => "article" "crossmark" => 1 "subdocumento" => "fla" "cita" => "Ansiedad y Estrés. 2017;23:12-9" "abierto" => array:3 [ "ES" => false "ES2" => false "LATM" => false ] "gratuito" => false "lecturas" => array:2 [ "total" => 505 "formatos" => array:3 [ "EPUB" => 14 "HTML" => 301 "PDF" => 190 ] ] "itemSiguiente" => array:18 [ "pii" => "S1134793716300379" "issn" => "11347937" "doi" => "10.1016/j.anyes.2017.02.002" "estado" => "S300" "fechaPublicacion" => "2017-01-01" "aid" => "22" "copyright" => "Sociedad Española para el Estudio de la Ansiedad y el Estrés - SEAS" "documento" => "article" "crossmark" => 1 "subdocumento" => "fla" "cita" => "Ansiedad y Estrés. 2017;23:20-6" "abierto" => array:3 [ "ES" => false "ES2" => false "LATM" => false ] "gratuito" => false "lecturas" => array:2 [ "total" => 802 "formatos" => array:3 [ "EPUB" => 16 "HTML" => 618 "PDF" => 168 ] ] "es" => array:12 [ "idiomaDefecto" => true "cabecera" => "<span class="elsevierStyleTextfn">Original</span>" "titulo" => "Modelo explicativo y predictivo de respuestas de estrés académico en bachilleres" "tienePdf" => "es" "tieneTextoCompleto" => "es" "tieneResumen" => array:2 [ 0 => "es" 1 => "en" ] "paginas" => array:1 [ 0 => array:2 [ "paginaInicial" => "20" "paginaFinal" => "26" ] ] "titulosAlternativos" => array:1 [ "en" => array:1 [ "titulo" => "Explanatory and predictive model of academic stress responses in secondary school students" ] ] "contieneResumen" => array:2 [ "es" => true "en" => true ] "contieneTextoCompleto" => array:1 [ "es" => true ] "contienePdf" => array:1 [ "es" => true ] "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "autoresLista" => "Juan Francisco Caldera-Montes, Oscar Ulises Reynoso-González, Neismy Janette Gómez-Covarrubia, Olga Mora-García, Brenda Bianey Anaya-González" "autores" => array:5 [ 0 => array:2 [ "nombre" => "Juan Francisco" "apellidos" => "Caldera-Montes" ] 1 => array:2 [ "nombre" => "Oscar Ulises" "apellidos" => "Reynoso-González" ] 2 => array:2 [ "nombre" => "Neismy Janette" "apellidos" => "Gómez-Covarrubia" ] 3 => array:2 [ "nombre" => "Olga" "apellidos" => "Mora-García" ] 4 => array:2 [ "nombre" => "Brenda Bianey" "apellidos" => "Anaya-González" ] ] ] ] ] "idiomaDefecto" => "es" "EPUB" => "https://multimedia.elsevier.es/PublicationsMultimediaV1/item/epub/S1134793716300379?idApp=UINPBA00004N" "url" => "/11347937/0000002300000001/v1_201706211247/S1134793716300379/v1_201706211247/es/main.assets" ] "itemAnterior" => array:18 [ "pii" => "S1134793716300537" "issn" => "11347937" "doi" => "10.1016/j.anyes.2016.11.003" "estado" => "S300" "fechaPublicacion" => "2017-01-01" "aid" => "20" "copyright" => "Sociedad Española para el Estudio de la Ansiedad y el Estrés - SEAS" "documento" => "article" "crossmark" => 1 "subdocumento" => "fla" "cita" => "Ansiedad y Estrés. 2017;23:6-11" "abierto" => array:3 [ "ES" => false "ES2" => false "LATM" => false ] "gratuito" => false "lecturas" => array:2 [ "total" => 3075 "formatos" => array:3 [ "EPUB" => 14 "HTML" => 2368 "PDF" => 693 ] ] "es" => array:12 [ "idiomaDefecto" => true "cabecera" => "<span class="elsevierStyleTextfn">Original</span>" "titulo" => "Dependencia emocional en jóvenes: relación con la sintomatología ansiosa y depresiva, autoestima y diferencias de género" "tienePdf" => "es" "tieneTextoCompleto" => "es" "tieneResumen" => array:2 [ 0 => "es" 1 => "en" ] "paginas" => array:1 [ 0 => array:2 [ "paginaInicial" => "6" "paginaFinal" => "11" ] ] "titulosAlternativos" => array:1 [ "en" => array:1 [ "titulo" => "Emotional dependency in youth: Relationship with anxious and depressive symptoms, self-esteem and gender differences" ] ] "contieneResumen" => array:2 [ "es" => true "en" => true ] "contieneTextoCompleto" => array:1 [ "es" => true ] "contienePdf" => array:1 [ "es" => true ] "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "autoresLista" => "Irache Urbiola, Ana Estévez, Itziar Iruarrizaga, Paula Jauregui" "autores" => array:4 [ 0 => array:2 [ "nombre" => "Irache" "apellidos" => "Urbiola" ] 1 => array:2 [ "nombre" => "Ana" "apellidos" => "Estévez" ] 2 => array:2 [ "nombre" => "Itziar" "apellidos" => "Iruarrizaga" ] 3 => array:2 [ "nombre" => "Paula" "apellidos" => "Jauregui" ] ] ] ] ] "idiomaDefecto" => "es" "EPUB" => "https://multimedia.elsevier.es/PublicationsMultimediaV1/item/epub/S1134793716300537?idApp=UINPBA00004N" "url" => "/11347937/0000002300000001/v1_201706211247/S1134793716300537/v1_201706211247/es/main.assets" ] "es" => array:20 [ "idiomaDefecto" => true "cabecera" => "<span class="elsevierStyleTextfn">Original</span>" "titulo" => "Resultados preliminares de la aplicación del Eye Movement Desensitization and Reprocessing en pacientes con dolor lumbar crónico inespecífico" "tieneTextoCompleto" => true "paginas" => array:1 [ 0 => array:2 [ "paginaInicial" => "12" "paginaFinal" => "19" ] ] "autores" => array:1 [ 0 => array:4 [ "autoresLista" => "Sara Guila Fidel Kinori, Carmen Barral Picado, Elisa Barnola Serra, Carmina Castellano-Tejedor" "autores" => array:4 [ 0 => array:4 [ "nombre" => "Sara Guila" "apellidos" => "Fidel Kinori" "email" => array:1 [ 0 => "sgfidel@vhebron.net" ] "referencia" => array:2 [ 0 => array:2 [ "etiqueta" => "<span class="elsevierStyleSup">a</span>" "identificador" => "aff0005" ] 1 => array:2 [ "etiqueta" => "<span class="elsevierStyleSup">*</span>" "identificador" => "cor0005" ] ] ] 1 => array:3 [ "nombre" => "Carmen" "apellidos" => "Barral Picado" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etiqueta" => "<span class="elsevierStyleSup">a</span>" "identificador" => "aff0005" ] ] ] 2 => array:3 [ "nombre" => "Elisa" "apellidos" => "Barnola Serra" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etiqueta" => "<span class="elsevierStyleSup">c</span>" "identificador" => "aff0015" ] ] ] 3 => array:3 [ "nombre" => "Carmina" "apellidos" => "Castellano-Tejedor" "referencia" => array:2 [ 0 => array:2 [ "etiqueta" => "<span class="elsevierStyleSup">a</span>" "identificador" => "aff0005" ] 1 => array:2 [ "etiqueta" => "<span class="elsevierStyleSup">b</span>" "identificador" => "aff0010" ] ] ] ] "afiliaciones" => array:3 [ 0 => array:3 [ "entidad" => "Departamento de Psiquiatría, Hospital Universitario Vall d’Hebron, CIBERSAM, Universidad Autónoma de Barcelona, Barcelona, España" "etiqueta" => "a" "identificador" => "aff0005" ] 1 => array:3 [ "entidad" => "Institut de Recerca Vall d’Hebron, Barcelona, España" "etiqueta" => "b" "identificador" => "aff0010" ] 2 => array:3 [ "entidad" => "Área de Rehabilitación, Hospital Universitario Vall d’Hebron, CIBERSAM, Universidad Autónoma de Barcelona, Barcelona, España" "etiqueta" => "c" "identificador" => "aff0015" ] ] "correspondencia" => array:1 [ 0 => array:3 [ "identificador" => "cor0005" "etiqueta" => "⁎" "correspondencia" => "Autor para correspondencia." ] ] ] ] "titulosAlternativos" => array:1 [ "en" => array:1 [ "titulo" => "Preliminary results from the application of Eye Movement Desensitization and Reprocessing in patients with non-specific chronic low back pain" ] ] "resumenGrafico" => array:2 [ "original" => 0 "multimedia" => array:7 [ "identificador" => "fig0005" "etiqueta" => "Figura 1" "tipo" => "MULTIMEDIAFIGURA" "mostrarFloat" => true "mostrarDisplay" => false "figura" => array:1 [ 0 => array:4 [ "imagen" => "gr1.jpeg" "Alto" => 2373 "Ancho" => 1708 "Tamanyo" => 162433 ] ] "descripcion" => array:1 [ "es" => "<p id="spar0015" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">Tipo de trauma experimentado por los participantes (<span class="elsevierStyleItalic">N</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>11).</p>" ] ] ] "textoCompleto" => "<span class="elsevierStyleSections"><span id="sec0005" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0025">Introducción</span><p id="par0005" class="elsevierStylePara elsevierViewall">El dolor lumbar crónico inespecífico (DLCI) es una enfermedad traumática frecuente entre los pacientes que consultan por dolores músculo-esqueléticos (<a class="elsevierStyleCrossRefs" href="#bib0070">Depont et al., 2010; Freburger et al., 2009; Maetzel y Li, 2002; Ricci et al., 2006</a>). En los últimos años, los estudios señalan un aumento de la demanda asistencial por este motivo de consulta (<a class="elsevierStyleCrossRefs" href="#bib0090">Freburger et al., 2009; Harkness, Macfarlane, Silman y McBeth, 2005</a>). Así, se estima que entre un 50 y un 70% de la población adulta presentará en algún momento de su vida un episodio de dolor lumbar de tipo agudo y, de entre estos, entre un 5 y un 10% acabará cronificándose, con los elevados costes sociosanitarios y psicológicos que esto implica (<a class="elsevierStyleCrossRefs" href="#bib0090">Freburger et al., 2009; Harkness et al., 2005; Turk, Fillingim, Ohrbach y Patel, 2016</a>). Por otra parte, también se ha identificado una elevada comorbilidad en esta población de pacientes con DLCI (<a class="elsevierStyleCrossRefs" href="#bib0095">Gerhardt et al., 2011; Sharp, 2004</a>). En concreto, algunos estudios señalan prevalencias de entre un 10-50% con relación a la sintomatología de estrés postraumático y a la existencia de traumas psicológicos, que influyen tanto en el desarrollo como en el mantenimiento del dolor (<a class="elsevierStyleCrossRefs" href="#bib0010">Asmundson, Coons, Taylor y Katz, 2002; Asmundson y Katz, 2009; Jenewein, Wittmann, Moergeli, Creutzig y Schnyder, 2009; Otis, Keane y Kerns, 2003; Sharp y Harvey, 2001</a>).</p><p id="par0010" class="elsevierStylePara elsevierViewall">En la actualidad, se están aplicando algunos tratamientos para abordar la comorbilidad entre dolor físico y trauma psicológico. Es precisamente desde esta perspectiva de los tratamientos coadyuvantes, que el EMDR (del inglés, <span class="elsevierStyleItalic">Eye Movement Desensitization and Reprocessing</span>), ha mostrado en varios estudios su efectividad y eficacia para reducir la percepción subjetiva del dolor (<a class="elsevierStyleCrossRefs" href="#bib0210">Tefft y Jordan, 2016; Tesarz et al., 2014</a>) y, por tanto, se ha convertido en una aproximación psicoterapéutica de primera opción (<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0210">Tefft y Jordan, 2016</a>). Esta técnica, de la cual aún no se conocen todas las bases neurobiológicas de su actuación, muestra un grado de evidencia de efectividad igual o incluso superior al de otros tratamientos para el control sintomático del estrés postraumático y su resolución (<a class="elsevierStyleCrossRefs" href="#bib0025">Bisson y Andrew, 2007; Foa, Keane, Friedman y Cohen, 2009; Seidler y Wagner, 2006</a>). Estas evidencias científicas han sido recogidas en revisiones y guías de práctica clínica de mayor difusión, tales como la revisión Cochrane (<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0030">Bisson, Roberts, Andrew, Cooper y Lewis, 2013</a>), la guía de la Asociación Americana de Psicología (<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0020">Bernardy y Friedman, 2015</a>) y la guía elaborada por la <a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0145">NICE (2005)</a>, entre otras.</p><p id="par0015" class="elsevierStylePara elsevierViewall">El EMDR es una técnica psicológica, no invasiva, centrada en los recuerdos y/o en las memorias traumáticas de la persona. También es un tratamiento que está indicado para la resolución de dificultades emocionales tales como fobias, ataques de pánico o duelos complicados, entre otros (<a class="elsevierStyleCrossRefs" href="#bib0100">Gerhardt, Eich, Seidler y Tesarz, 2013; Shapiro, 2001; Silk Forrest y Shapiro, 2008</a>). Francine Shapiro es la psicóloga americana que descubrió que los movimientos oculares voluntarios, y otras vías de estimulación cerebral bilateral, reducían la intensidad de las emociones vinculadas a las cogniciones negativas (<a class="elsevierStyleCrossRefs" href="#bib0260">Shapiro, 2001, 2015; Silk Forrest y Shapiro, 2008</a>). Esta investigadora inició un estudio con sujetos veteranos de la guerra de Vietnam y víctimas de abuso sexual, en el que trataba de verificar la eficacia del EMDR para abordar la sintomatología asociada al trastorno por estrés postraumático (TEPT). Como resultado de estos estudios iniciales y las confirmaciones posteriores, verificó cómo el EMDR resultaba de gran utilidad para reducir de manera significativa los síntomas del TEPT en las personas afectadas. Desde estos primeros ensayos clínicos y hasta la actualidad, se ha ido demostrando la alta efectividad y eficacia de la técnica, especialmente en pacientes con traumas psicológicos (<a class="elsevierStyleCrossRefs" href="#bib0100">Gerhardt et al., 2013; Shapiro, 2001, 2015; Silk Forrest y Shapiro, 2008</a>). En el desarrollo protocolizado de la técnica, y bajo condiciones de control y supervisión de los casos, se ha ampliado su aplicación a otras poblaciones con enfermedades psiquiátricas y médicas.</p><p id="par0020" class="elsevierStylePara elsevierViewall">En este sentido, bajo la perspectiva de tratamientos complementarios, el EMDR se está comenzando a aplicar en pacientes con DLCI, aun cuando no presentan antecedentes de trauma. Diversos estudios han verificado que esta técnica permite reducir la intensidad del dolor o incluso favorecer la desaparición del mismo (<a class="elsevierStyleCrossRefs" href="#bib0075">Estergard, 2009; Grant y Threlfo, 2002; Marcus, 2008; Mazzola et al., 2009; Otis, Keane, Kerns, Monson y Scioli, 2009; Schneider, Hofmann, Rost y Shapiro, 2008; Teh et al., 2009; Van Rood y de Roos, 2009; Wilensky, 2006</a>). En todos los casos, la aplicación del EMDR ha facilitado la implementación de mejores estrategias de afrontamiento al dolor, ha favorecido la relajación y, en consecuencia, ha supuesto una reducción de la percepción subjetiva del dolor y de las actitudes y creencias negativas que lo mantenían (<a class="elsevierStyleCrossRefs" href="#bib0100">Gerhardt et al., 2013; Montgomery et al., 2016</a>).</p><p id="par0025" class="elsevierStylePara elsevierViewall">La crítica sobre la aplicación del EMDR en esta población clínica se fundamenta en que los estudios se caracterizan por ser muy heterogéneos y con muestras de población muy pequeñas, por lo que los resultados son poco concluyentes (<a class="elsevierStyleCrossRefs" href="#bib0250">De Roos y Veenstra, 2009; Tefft y Jordan, 2016; Tesarz et al., 2013</a>). No obstante, en los estudios con grupos de pacientes con DLCI se ha encontrado un efecto positivo en la percepción subjetiva de dolor. Grupos de trabajo de otros países como Alemania o Australia ya han desarrollado y puesto en práctica programas de tratamiento y abordaje para estos pacientes que incluyen el EMDR como técnica complementaria, aumentando la experiencia al respecto con resultados preliminares favorables (<a class="elsevierStyleCrossRefs" href="#bib0250">De Roos y Veenstra, 2009; Tefft y Jordan, 2016; Tesarz et al., 2013</a>). Entre los hallazgos de estos trabajos, se observa una mejoría en la calidad de vida de los pacientes con dolor tratados con EMDR (<a class="elsevierStyleCrossRefs" href="#bib0040">Brodsky, Spritzer, Hays y Hui, 2016; Salehian et al., 2016</a>). Sin embargo, los resultados distan de ser concluyentes y se requieren más trabajos que corroboren estos datos.</p><p id="par0030" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Por todo lo descrito anteriormente, el presente trabajo pretende evaluar la eficacia del EMDR como tratamiento coadyuvante en pacientes con DLCI y trauma psicológico en nuestro propio entorno cultural y en entorno hospitalario. Dada la naturaleza exploratoria de este trabajo, su relevancia radica en hacer una primera aproximación al estudio de la aplicabilidad y la aceptación del EMDR en pacientes con DLCI, así como a la efectividad de la técnica para la reducción de la percepción subjetiva del dolor en esta población y, también, la sintomatología asociada al trauma psicológico.</p></span><span id="sec0010" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0030">Método</span><span id="sec0015" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0035">Diseño</span><p id="par0035" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Ensayo clínico aleatorizado con una muestra de pacientes con DLCI y trauma psicológico. Se planteó un estudio experimental con un grupo control y un grupo intervención.</p></span><span id="sec0020" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0040">Objetivos</span><p id="par0040" class="elsevierStylePara elsevierViewall">El <span class="elsevierStyleItalic">objetivo principal</span> del presente trabajo consistió en valorar la eficacia del EMDR para reducir la percepción subjetiva del dolor (reducción de 3 puntos en una escala numérica de rango 0-10) en población con DLCI y trauma psicológico. La reducción en la escala de dolor se basó en criterios clínicos extraídos del protocolo de dolor del hospital de referencia (<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0275">Hospital Universitario Vall d’Hebron de Barcelona</a>). Como <span class="elsevierStyleItalic">objetivos secundarios</span>, se planteó valorar si un efecto positivo o, lo que es lo mismo, un descenso en la intensidad del dolor en estos pacientes tras la aplicación del EMDR supone una tendencia a mejores puntuaciones (SF-36) en la calidad de vida en relación con la salud (CVRS) de estos pacientes.</p></span><span id="sec0025" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0045">Hipótesis</span><p id="par0045" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Globalmente, se hipotetizó que la técnica del EMDR es una herramienta eficaz para reducir la percepción subjetiva del dolor en pacientes con DLCI y que, además, esto puede favorecer una mejor CVRS. Esta reducción de puntuación en la escala de dolor debería ser menor del 30% del valor basal, según el criterio teórico que sugieren las guías y protocolos de práctica clínica de dolor del hospital de referencia en el que se desarrolló este estudio (<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0275">Hospital Universitario Vall d’Hebron de Barcelona</a>).</p></span><span id="sec0030" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0050">Participantes</span><p id="par0050" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Se invitó a participar a los pacientes tratados en el Servicio de Rehabilitación del <a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0275">Hospital Universitario Vall d’Hebron de Barcelona</a> con un diagnóstico de DLCI que cumplían los siguientes criterios de inclusión: 1) paciente mayor de 18 años con un diagnóstico de DLCI; 2) historia de trauma valorado a partir del <span class="elsevierStyleItalic">Trauma Questionnaire</span> ([TQ]; checklist: presencia o ausencia de acontecimientos traumáticos) y la <span class="elsevierStyleItalic">Davidson Trauma Scale</span> ([DTS]; valor de corte ≥<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>40 puntos); 3) comprensión oral y escrita adecuadas del castellano, y 4) red sociofamiliar conservada (valorado en la entrevista clínica). Los pacientes que incurrían en algunos de los siguientes criterios de exclusión no formaron parte del estudio: 1) enfermedad de la espalda específica (estenosis del canal raquídeo, hernia discal, espondilolistesis, infección, tumor, enfermedad de Bechterew y fractura); 2) dolor ciático ≥<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>dolor lumbar; 3) deterioro cognitivo que impida la comprensión del procedimiento; 4) ausencia de red social-familiar, y 5) no estar pendiente de condiciones judiciales o trámites de incapacidad.</p></span><span id="sec0035" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0055">Procedimiento</span><p id="par0055" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Durante un periodo de reclutamiento de 45 días (de octubre a noviembre del 2015) se identificaron potenciales participantes para el estudio desde el Servicio de Medicina Rehabilitadora aplicándose los criterios de inclusión/exclusión estipulados en el protocolo, a partir de los datos de la historia clínica del paciente y de la información obtenida en la visita de Rehabilitación. A los casos que cumplían de forma preliminar los criterios de inclusión, se les informaba acerca de los objetivos del estudio y de los procedimientos del mismo. Seguidamente, se les solicitaba consentimiento para administrarles el cuestionario TQ y la DTS, y en esa misma sesión se les explicaba las acciones sucesivas que podrían derivarse en función de los resultados de sus test. Se efectuó una selección de participantes tras la corrección del cuestionario TQ y la DTS por parte del equipo de psiquiatría. Aquellos que cumplían criterios fueron contactados telefónicamente por este equipo, para explicarles los objetivos del estudio de forma más extensa y solicitar su participación anónima y voluntaria en fases sucesivas. Los pacientes que aceptaron participar realizaron una <span class="elsevierStyleItalic">primera visita</span> en las consultas externas del Servicio de Psiquiatría, a cargo de 2 investigadoras del estudio. El orden de las tareas fue el siguiente:<ul class="elsevierStyleList" id="lis0005"><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0005"><span class="elsevierStyleLabel">•</span><p id="par0060" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Información de la metodología del estudio.</p></li><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0010"><span class="elsevierStyleLabel">•</span><p id="par0065" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Revisión de los criterios de inclusión/exclusión con los participantes y administración del Mini-Examen Cognoscitivo (MEC).</p></li><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0015"><span class="elsevierStyleLabel">•</span><p id="par0070" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Entrega, explicación y firma del consentimiento informado.</p></li><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0020"><span class="elsevierStyleLabel">•</span><p id="par0075" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Administración de la escala numérica de dolor.</p></li><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0025"><span class="elsevierStyleLabel">•</span><p id="par0080" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Recogida de datos sociodemográficos y clínicos (protocolo <span class="elsevierStyleItalic">ad-hoc</span>), en el que se registraba el tratamiento farmacológico al inicio del tratamiento.</p></li><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0030"><span class="elsevierStyleLabel">•</span><p id="par0085" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Administración de la <span class="elsevierStyleItalic">Hospital Anxiety and Depression Scale</span> (HADS).</p></li></ul></p><p id="par0090" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Seguidamente se llevó a cabo la aleatorización de los participantes a los 2 grupos del estudio.</p></span><span id="sec0040" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0060">Descripción de la intervención</span><p id="par0095" class="elsevierStylePara elsevierViewall">La intervención consistió en la aplicación de 4 sesiones de EMDR de 60-90<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>min de duración cada 15 días en el grupo intervención durante 6 meses. Se efectuaron reevaluaciones a la mitad del estudio (sesión 2) y en la última sesión (sesión 4). En dichas sesiones se registró la pauta de tratamiento farmacológico del paciente y su percepción subjetiva de dolor mediante una escala numérica. Asimismo, se realizaron seguimientos telefónicos al mes (solo al grupo experimental), a los 3, 6 y 12 meses (grupos control e intervención). Todas las sesiones de intervención se llevaron a cabo por parte de 2 profesionales en psiquiatría y psicología, ambas con acreditación oficial de formación experta en EMDR, por el <span class="elsevierStyleItalic">EMDR Institut</span> y <span class="elsevierStyleItalic">EMDR-España</span>.</p></span><span id="sec0045" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0065">Descripción de los instrumentos psicométricos para la evaluación</span><p id="par0100" class="elsevierStylePara elsevierViewall"><ul class="elsevierStyleList" id="lis0010"><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0035"><span class="elsevierStyleLabel">•</span><p id="par0105" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Cuestionario para Experiencias Traumáticas (<span class="elsevierStyleItalic">Trauma Questionnaire</span> [TQ]); (<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0060">Davidson y Smith, 1990</a>; validación al español de <a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0035">Bobes et al., 2000</a>).</p></li><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0040"><span class="elsevierStyleLabel">•</span><p id="par0110" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Escala de Trauma de Davidson (<span class="elsevierStyleItalic">Davidson Traumatic Scale</span> [DTS]); (<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0065">Davidson, Tharwani y Connor, 2002</a>, validada al español por <a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0035">Bobes et al., 2000</a>).</p></li><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0045"><span class="elsevierStyleLabel">•</span><p id="par0115" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Escala Hospitalaria de Ansiedad y Depresión HADS (<span class="elsevierStyleItalic">Hospital Anxiety and Depression Scale</span> [HADS]); (<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0255">Zigmond y Snaith, 1983</a>; validación al español de <a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0115">Herrero et al., 2003</a>).</p></li><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0050"><span class="elsevierStyleLabel">•</span><p id="par0120" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Cuestionario de Calidad de Vida relacionado con Salud SF-36 (<span class="elsevierStyleItalic">Short-Form Health Survey-36</span>); (<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0240">Ware, Kosinski y Keller, 1994</a>. Validación española de <a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0005">Alonso, Prieto y Anto, 1995</a>).</p></li><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0055"><span class="elsevierStyleLabel">•</span><p id="par0125" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Protocolo de recogida de datos médicos <span class="elsevierStyleItalic">ad hoc</span> que incluyó: tipo de medicación y dosificación, número de visitas hospitalarias y visitas a urgencias.</p></li><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0060"><span class="elsevierStyleLabel">•</span><p id="par0130" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Escala numérica de dolor.</p></li></ul></p></span><span id="sec0050" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0070">Análisis estadístico</span><p id="par0135" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Todos los análisis estadísticos se llevaron a cabo con el programa SPSS en su versión 19. Para todas las variables contempladas en el presente estudio (VVDD y <span class="elsevierStyleSmallCaps">VVII</span>) se obtuvieron estadísticos descriptivos (medias, desviaciones típicas, rangos, mínimos, máximos y distribución de frecuencias). Asimismo, se efectuaron análisis de correlación bilaterales (Pearson), comparaciones de medias para muestras independientes y, también, comparación de medias para muestras relacionadas. Para estudiar diferencias entre grupos se realizaron pruebas no paramétricas (U de Mann-Whitney). Se comprobaron los supuestos de normalidad (Kolmogorov-Smirnov) y se consideró un nivel de significación <span class="elsevierStyleItalic">p<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span></span><<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>.05, indicando en todos los casos el IC al 95%.</p></span></span><span id="sec0055" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0075">Resultados</span><span id="sec0060" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0080">Descripción de la muestra</span><p id="par0140" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Se incluyeron un total de 11 participantes, 5 del grupo control (45.5%) y 6 del grupo intervención (54.5%). De estos, 10 fueron mujeres (90.9%) y en un caso (9.1%) se contó con la participación de un varón. La edad media fue de 62.09 (<span class="elsevierStyleItalic">DE<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>8.88, rango 44-77).</p><p id="par0145" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Existían diferencias estadísticamente significativas para la edad entre el grupo control y el grupo intervención (U de Mann-Whitney<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>.500; <span class="elsevierStyleItalic">p<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>.004), siendo los valores del grupo control (<span class="elsevierStyleItalic">n<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>5) algo mayores en comparación con los del grupo intervención (<span class="elsevierStyleItalic">M<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>69.20; <span class="elsevierStyleItalic">DE<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>5.76 vs. <span class="elsevierStyleItalic">M<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>56.17; <span class="elsevierStyleItalic">DE<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>6.21). En su mayoría (<span class="elsevierStyleItalic">n<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>10; 90.9%) fueron participantes de nacionalidad española, y todos ellos (<span class="elsevierStyleItalic">N<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>11; 100%) vivían actualmente en la provincia de Barcelona. Un 63.6% (<span class="elsevierStyleItalic">n<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>7) estaban casadas, un 18.2% (<span class="elsevierStyleItalic">n<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>2) eran viudas, una mujer (9.1%) era soltera sin pareja, y un varón (9.1%) era soltero con pareja. El 90.9% vivían con su familia propia (no de origen) y tenían un promedio de 1.20 hijos (<span class="elsevierStyleItalic">DE<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>.79; rango 0-2). Un 45.5% de la muestra (<span class="elsevierStyleItalic">n<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>5) contaba con estudios elementales y un 27.3% (<span class="elsevierStyleItalic">n<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>3) había finalizado estudios superiores. No obstante, un 18.2% (<span class="elsevierStyleItalic">n<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>2) no tenía estudios y en un caso (9.1%) se habían cursado hasta estudios medios (FP o módulos formativos). Respecto a la situación laboral, un 18.2% de la muestra (<span class="elsevierStyleItalic">n<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>2) trabajaba, otro 18.2% (<span class="elsevierStyleItalic">n<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>2) no trabajaba y recibía un subsidio, otro 18.2% (<span class="elsevierStyleItalic">n<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>2) estaban incapacitadas por invalidez y un 45.5% de la muestra (<span class="elsevierStyleItalic">n<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>5) estaban jubilados.</p><p id="par0150" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Un 90% (<span class="elsevierStyleItalic">n<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>9) de la muestra contaba con antecedentes psicopatológicos familiares (un caso perdido) y, también, un 90.9% (<span class="elsevierStyleItalic">n<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>10) mostró antecedentes somáticos personales de tipo traumatológico (<span class="elsevierStyleItalic">n<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>3; 30%) y endocrino (<span class="elsevierStyleItalic">n<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>3; 30%). A estos les seguían los de tipo neurológico (<span class="elsevierStyleItalic">n<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>2; 30%), los digestivos (<span class="elsevierStyleItalic">n<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>1; 10%) y los cardiológicos (<span class="elsevierStyleItalic">n<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>1; 10%), siendo los antecedentes más minoritarios (un valor perdido). Por otro lado, un 63.6% de la muestra (<span class="elsevierStyleItalic">n<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>7) contaba con antecedentes personales de tipo psicopatológico, con especial prevalencia del trastorno depresivo mayor (<span class="elsevierStyleItalic">n<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>6; 85.7%) y en menor medida, se observó la existencia de otros trastornos depresivos (<span class="elsevierStyleItalic">n<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>1; 9.1%).</p><p id="par0155" class="elsevierStylePara elsevierViewall">El tipo de trauma experimentado por los participantes del estudio se muestra en la <a class="elsevierStyleCrossRef" href="#fig0005">Figura 1</a>.</p><elsevierMultimedia ident="fig0005"></elsevierMultimedia><p id="par0160" class="elsevierStylePara elsevierViewall">La edad media de inicio del trauma fue a los 30.82 años (<span class="elsevierStyleItalic">DE<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>24.78; rango 6-74). En el grupo experimental esta edad resultó algo inferior (<span class="elsevierStyleItalic">M<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>24; <span class="elsevierStyleItalic">DE<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>19.95) al comparar con el grupo control (<span class="elsevierStyleItalic">M<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>39; <span class="elsevierStyleItalic">DE<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>29.74). No obstante, ninguna de todas estas variables demográficas (con excepción de la edad biológica, previamente comentada) ni clínicas mostraron diferencias estadísticamente significativas entre grupos.</p></span><span id="sec0065" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0085">Resultados respecto al objetivo principal</span><p id="par0165" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Para el total de la muestra, la edad media de inicio del dolor fue a los 45.27 años (<span class="elsevierStyleItalic">DE<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>13.06; rango 20-60). Si nos fijamos en función del grupo, esta edad fue ligeramente inferior en el grupo experimental (<span class="elsevierStyleItalic">M<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>40.17; <span class="elsevierStyleItalic">DE<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>10.85) en comparación con el grupo control (<span class="elsevierStyleItalic">M<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>51.40; <span class="elsevierStyleItalic">DE<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>13.90). No obstante, la edad media del tratamiento se situó en torno a los 48.82 años (<span class="elsevierStyleItalic">DE<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>11.4, rango 27-67); (grupo control <span class="elsevierStyleItalic">M<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>53.60; <span class="elsevierStyleItalic">DE<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>15.39 vs. grupo experimental <span class="elsevierStyleItalic">M<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>44.83; <span class="elsevierStyleItalic">DE<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>5.34). El tipo de tratamiento más común para el dolor fue el uso de paracetamol (<span class="elsevierStyleItalic">n<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>3; 50%), seguido en igual medida por paracetamol<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>+<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>AINE (<span class="elsevierStyleItalic">n<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>1; 16.7%), opiáceos menores (<span class="elsevierStyleItalic">n<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>1; 16.7%), o ningún tratamiento (<span class="elsevierStyleItalic">n<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>1; 16.7%); (5 valores perdidos). No se observaron diferencias estadísticamente significativas para ninguna de estas variables en función del grupo.</p><p id="par0170" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Las puntuaciones de dolor para cada participante en las distintas mediciones efectuadas, así como los valores promedio en la escala numérica de dolor para el total de la muestra figuran en la <a class="elsevierStyleCrossRef" href="#tbl0005">Tabla 1</a>.</p><elsevierMultimedia ident="tbl0005"></elsevierMultimedia><p id="par0175" class="elsevierStylePara elsevierViewall">En todos los casos las puntuaciones siguieron una distribución normal (Kolmogorov-Smirnov <span class="elsevierStyleItalic">p<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span></span>><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>.05). La prueba t de comparación de medias para muestras relacionadas evidencia que no existen diferencias estadísticamente significativas entre los valores de la escala numérica de dolor iniciales y las puntuaciones en la misma escala al mes, a los 3, 6 y 12 meses (<span class="elsevierStyleItalic">p<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span></span>><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>.05). Así, para el total de la muestra, todos los valores promedio oscilan entre un mínimo de 6 y un máximo de 7 puntos. En este sentido, se observó que las puntuaciones de dolor basales y a los 12 meses correlacionaban significativamente <span class="elsevierStyleItalic">(r</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>.772; <span class="elsevierStyleItalic">p<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>.025), así como las puntuaciones a los 3 y 6 meses <span class="elsevierStyleItalic">(r</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>.926; <span class="elsevierStyleItalic">p<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>.003). Entre grupos (control vs. intervención) no se observaron diferencias estadísticamente significativas para ninguna de las puntuaciones promedio en la escala de dolor. Podemos observar que en todos los casos en los que se disponen de datos (<span class="elsevierStyleItalic">n<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>8), salvo en uno, la puntuación de dolor aumenta en 1 o 2 puntos en la evaluación final. Así, solo en una participante, la percepción subjetiva de dolor desciende 2 puntos; no alcanzando por tanto en ningún caso, la reducción de 3 puntos que se había estipulado como criterio de mejoría clínica del DLCI.</p></span><span id="sec0070" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0090">Resultados respecto a los objetivos secundarios</span><p id="par0180" class="elsevierStylePara elsevierViewall">La <a class="elsevierStyleCrossRef" href="#tbl0010">Tabla 2</a> muestra los resultados descriptivos del total de la muestra para las medidas secundarias administradas en los diferentes momentos de evaluación. Para el total de pacientes, la prueba t de comparación de medias para muestras relacionadas pone de manifiesto que no existen diferencias estadísticamente significativas entre los valores de ansiedad y depresión basales y las puntuaciones que se obtienen en los mismos parámetros a los 6 y 12 meses de seguimiento (<span class="elsevierStyleItalic">p<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span></span>><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>.05). No obstante, sí se observan diferencias estadísticamente significativas en las puntuaciones del DTS tanto para frecuencia <span class="elsevierStyleItalic">(t</span>(7)<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>–4.066; <span class="elsevierStyleItalic">p<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>.005; IC 95%: –26.09 a –6.90) como para gravedad <span class="elsevierStyleItalic">(t</span>(7)<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>–3.897; <span class="elsevierStyleItalic">p<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>.006; IC 95%: –33.34 a –8.16). Así, las puntuaciones medias para frecuencia son significativamente inferiores al final del estudio en comparación con los valores basales (<span class="elsevierStyleItalic">M<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>4.37; <span class="elsevierStyleItalic">DE<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>6.86 vs. <span class="elsevierStyleItalic">M<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>19.73; <span class="elsevierStyleItalic">DE<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>11.14). Lo mismo sucede para las puntuaciones promedio de gravedad (<span class="elsevierStyleItalic">M<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>4.12; <span class="elsevierStyleItalic">DE<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>6.36 vs. <span class="elsevierStyleItalic">M<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>22.54; <span class="elsevierStyleItalic">DE<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>13.44).</p><elsevierMultimedia ident="tbl0010"></elsevierMultimedia><p id="par0185" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Al comparar entre grupos, se observa que no existen diferencias estadísticamente significativas entre el grupo control y el experimental para los valores del HADS Ansiedad/Depresión ni al inicio del estudio ni en los posteriores seguimientos, ni para las puntuaciones pre/post del DTS (<span class="elsevierStyleItalic">p<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span></span>><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>.05).</p><p id="par0190" class="elsevierStylePara elsevierViewall">La <a class="elsevierStyleCrossRef" href="#tbl0015">Tabla 3</a> muestra las puntuaciones de calidad de vida para ambos grupos, control y experimental, evaluada a partir del SF-36.</p><elsevierMultimedia ident="tbl0015"></elsevierMultimedia><p id="par0195" class="elsevierStylePara elsevierViewall">La prueba de comparación de medias para muestras relacionadas muestra que, para el total de la muestra, las puntuaciones basales del SF-36 no son significativamente diferentes de las puntuaciones finales (mes 12 del inicio del estudio). Tampoco lo son las puntuaciones del SF-36 a los 3 y a los 6 meses.</p><p id="par0200" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Al comparar entre grupos (control vs. intervención), no se observan diferencias estadísticamente significativas para ninguna de las variables del SF-36 evaluadas en los distintos momentos del estudio (a nivel basal, a los 3, 6 y 12 meses del estudio). La única excepción la constituye la dimensión de <span class="elsevierStyleItalic">función social</span>, que sí muestra diferencias estadísticamente significativas entre grupos (U de Mann-Whitney<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>1; <span class="elsevierStyleItalic">p<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>.009); siendo los valores del grupo control (<span class="elsevierStyleItalic">n<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>5) los que muestran mayores puntuaciones promedio (<span class="elsevierStyleItalic">M<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>72.50; <span class="elsevierStyleItalic">DE<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>10.46 vs. <span class="elsevierStyleItalic">M<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>47.91; <span class="elsevierStyleItalic">DE<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>9.40).</p><p id="par0205" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Al comparar en función del grupo (intragrupo), vemos que ninguna de las puntuaciones promedio ni al inicio, ni a los 3, 6 y 12 meses del estudio, para ninguna de las dimensiones del SF-36, es sustancialmente diferente. En cambio, en el grupo experimental, sí observamos diferencias estadísticamente significativas en los valores basales y las posteriores medidas de los seguimientos en la dimensión de <span class="elsevierStyleItalic">salud mental</span>; en concreto, a los 3 meses <span class="elsevierStyleItalic">(t</span>(4)<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>3.628; <span class="elsevierStyleItalic">p<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>.022; IC 95%: 3.944 a 29.655), a los 6 meses <span class="elsevierStyleItalic">(t</span>(2)<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>4.250; <span class="elsevierStyleItalic">p<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>.051; IC 95%: –.280 a 45.614) y a los 12 meses <span class="elsevierStyleItalic">(t</span>(4)<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>3.100; <span class="elsevierStyleItalic">p<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>.036; IC 95%: 2.919-53.080). También se observaron diferencias estadísticamente significativas entre los valores basales de la dimensión <span class="elsevierStyleItalic">vitalidad</span> y los valores obtenidos por la muestra del grupo experimental en el seguimiento a los 3 meses <span class="elsevierStyleItalic">(t</span>(4)<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>3.873; <span class="elsevierStyleItalic">p<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>.018; IC 95%: 4.246-25.753). Por último, los valores basales y los valores al seguimiento a los 12 meses de la dimensión <span class="elsevierStyleItalic">función social</span> casi llegan a alcanzar la significación estadística <span class="elsevierStyleItalic">(t</span>(4)<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>2.667; <span class="elsevierStyleItalic">p<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>.056; IC 95%: –.823 a 40.823) y lo mismo sucedía en el caso de la dimensión de <span class="elsevierStyleItalic">salud general</span> a los 3 meses <span class="elsevierStyleItalic">(t</span>(4)<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>2.654; <span class="elsevierStyleItalic">p<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>.057; IC 95%: –.601 a 26.601).</p></span></span><span id="sec0075" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0095">Discusión</span><p id="par0210" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Este estudio tenía por objetivo valorar el efecto del EMDR como tratamiento complementario al abordaje habitual de pacientes con DLCI que hubiesen referido al menos un evento traumático a lo largo de su vida. Para ello, se realizó un estudio piloto con diseño experimental longitudinal. Como principales variables de cambio se consideró la percepción subjetiva del dolor y la CVRS.</p><p id="par0215" class="elsevierStylePara elsevierViewall">En relación con el objetivo principal, no se han encontrado resultados significativos a favor del uso del EMDR como tratamiento complementario del dolor en pacientes con DLCI y trauma psicológico asociado. Así, el seguimiento durante un año de ambos grupos, control y experimental, ha revelado que el grupo experimental no presentó una mejoría significativa y mantenida en la disminución del dolor. Por el contrario, las puntuaciones se mantuvieron estables con un rango de variación muy estrecho.</p><p id="par0220" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Por otra parte, y en relación con los objetivos secundarios, tampoco se ha podido observar un efecto favorable del EMDR sobre la CVRS de estos pacientes. Este resultado entra en contradicción con algunos trabajos que sí encuentran cierta asociación entre la aplicación del EMDR y la mejora en la percepción subjetiva del dolor y la CVRS (<a class="elsevierStyleCrossRefs" href="#bib0040">Brodsky et al., 2016; Salehian et al., 2016</a>).</p><p id="par0225" class="elsevierStylePara elsevierViewall">La no confirmación de las hipótesis de la presente investigación podría atribuirse a diversas causas. En primer lugar, incluir a pacientes con un largo historial de tratamiento del dolor podría estar disminuyendo la eficacia de la técnica EMDR. En este sentido, cabe destacar que, de promedio, habían transcurrido 3 años desde la edad de inicio del dolor hasta la aplicación del tratamiento médico, y más de una década, hasta la aplicación del presente protocolo de EMDR. Además, la distancia temporal entre la ocurrencia del evento traumático y la aplicación del EMDR también fue muy extensa (el promedio de tiempo transcurrido se situó en torno a los 25 años). Por tanto, estos 2 aspectos podrían ser uno de los principales factores que explicasen la falta de resultados positivos a favor de la eficacia de la técnica. De esto se desprendería la necesidad de aplicar el EMDR en fases precoces y/o iniciales del proceso de dolor, evitando de este modo la cronicidad prolongada, como la observada en el grupo estudiado (<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0050">Cusack et al., 2016</a>). En la misma línea, es posible que, dadas las anteriores circunstancias, el número de sesiones planteadas en el protocolo diseñado haya resultado insuficiente. No obstante, dados los pocos trabajos existentes en este ámbito, no es posible determinar el número de sesiones más recomendable para esta tipología de pacientes (<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0160">Ponniah y Hollon, 2009</a>).</p><p id="par0230" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Otro factor a considerar es la edad avanzada de la muestra (<span class="elsevierStyleItalic">M<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>62.09). Es posible que la edad avanzada pueda limitar la capacidad de reprocesamiento que implica el EMDR, debido principalmente a factores neurobiológicos asociados al envejecimiento (p. ej., enlentecimiento, velocidad de procesamiento inferior, etc.) (<a class="elsevierStyleCrossRefs" href="#bib0045">Burmester, Leathem y Merrick, 2016; Gielkens, Sobczak y van Alphen, 2016</a>). Todo ello, también redunda en la idea de que quizás deberían plantearse más sesiones o de mayor duración, para observar efectos del EMDR en esta población concreta. En el presente estudio se han llevado a cabo 4 sesiones (±<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>1), habiendo identificado que la revisión de <a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0220">Tesarz et al. (2014)</a> plantea un rango de 2 sesiones como mínimo y 6 como máximo. Dado que hasta la actualidad no existen trabajos que versen sobre el coste/eficiencia del EMDR según la problemática concreta en la que se aplique, resulta complicado especificar con mayores garantías la dosis adecuada para conseguir una reducción significativa del dolor (<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0050">Cusack et al., 2016</a>).</p><p id="par0235" class="elsevierStylePara elsevierViewall">A las dificultades descritas, se añade la falta de homogeneidad en la protocolización de la aplicación del EMDR en pacientes con DLCI (<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0210">Tefft y Jordan, 2016</a>), lo que también limita el correcto estudio de su efectividad y eficacia. En esta misma línea, uno de los aspectos más criticados en este ámbito de estudio es la disparidad a la hora de definir y ejecutar una correcta evaluación del dolor basal y sus posteriores seguimientos (<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0210">Tefft y Jordan, 2016</a>). A menudo, esto se ha llevado a cabo únicamente mediante valoraciones cuantitativas y aisladas de la percepción subjetiva del dolor, sin considerar otros aspectos complementarios o de influencia, como la CVRS y el bienestar subjetivo. Así, frente a un síndrome tan complejo como es el dolor, es imprescindible incluir la evaluación complementaria y longitudinal de otras variables potencialmente relacionadas (<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0210">Tefft y Jordan, 2016</a>). En relación con este último aspecto, en el presente estudio sí se han considerado otras variables de relevancia clínica que, medidas longitudinalmente, podrían dar cuenta de los cambios subjetivos a lo largo del tiempo (en concreto, sintomatología ansioso-depresiva y asociada al trauma, y CVRS).</p><p id="par0240" class="elsevierStylePara elsevierViewall">A pesar de las limitaciones de este estudio, uno de sus puntos fuertes es el diseño longitudinal y su carácter pionero. Así pues, este estudio es el primero que aplica la técnica del EMDR en población española con una comorbilidad demostrada de DLCI y trauma psicológico. Basado en las revisiones bibliográficas, se realizó un estudio controlado, con seguimiento longitudinal para dar cuenta de los cambios. A pesar de que las hipótesis planteadas no fueron contrastadas, se han podido identificar elementos críticos de la técnica y de la muestra poblacional, que orientan hacia un mejor diseño del trabajo contemplando un mayor número de sesiones y, también, la identificación de una población con menos años de evolución de ambas enfermedades.</p></span><span id="sec0080" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0100">Conclusiones</span><p id="par0245" class="elsevierStylePara elsevierViewall">A pesar de que no se han podido observar mejoras significativas tras la aplicación del EMDR, ni para la evolución de la percepción subjetiva del DLCI ni para la sintomatología traumática y las variables relativas al estado de ánimo y la CVRS de los participantes, no podemos concluir que los efectos del EMDR sean nulos. Principalmente, debido a las limitaciones de este estudio ya presentadas. En este sentido, el reducido tamaño de la muestra y las características específicas de la misma en lo que respecta a su edad, patrón de evolución del dolor y del trauma psicológico, e historia de tratamientos, limitan la generalización de nuestros resultados. Así pues, en futuros trabajos sería recomendable plantear diseños longitudinales con mayor tamaño de muestra y con un patrón más precoz en lo que respecta a ambas problemáticas (DLCI y trauma psicológico asociado), centrados en determinar el número de sesiones más coste/eficiente para la obtención de beneficios en la reducción del dolor y los consiguiente efectos en la calidad de vida global de estos pacientes.</p></span><span id="sec0105" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0105">Financiación</span><p id="par0265" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Laboratorios <span class="elsevierStyleItalic">Pfizer</span> han contribuido en este estudio mediante la financiación de dos aparatos de estimulación EMDR.</p></span><span id="sec0110" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0110">Conflicto de intereses</span><p id="par0270" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Las autoras del presente manuscrito declaran no tener ningún conflicto de interés.</p></span></span>" "textoCompletoSecciones" => array:1 [ "secciones" => array:13 [ 0 => array:3 [ "identificador" => "xres855264" "titulo" => "Resumen" "secciones" => array:1 [ 0 => array:1 [ "identificador" => "abst0005" ] ] ] 1 => array:2 [ "identificador" => "xpalclavsec849405" "titulo" => "Palabras clave" ] 2 => array:3 [ "identificador" => "xres855263" "titulo" => "Abstract" "secciones" => array:1 [ 0 => array:1 [ "identificador" => "abst0010" ] ] ] 3 => array:2 [ "identificador" => "xpalclavsec849406" "titulo" => "Keywords" ] 4 => array:2 [ "identificador" => "sec0005" "titulo" => "Introducción" ] 5 => array:3 [ "identificador" => "sec0010" "titulo" => "Método" "secciones" => array:8 [ 0 => array:2 [ "identificador" => "sec0015" "titulo" => "Diseño" ] 1 => array:2 [ "identificador" => "sec0020" "titulo" => "Objetivos" ] 2 => array:2 [ "identificador" => "sec0025" "titulo" => "Hipótesis" ] 3 => array:2 [ "identificador" => "sec0030" "titulo" => "Participantes" ] 4 => array:2 [ "identificador" => "sec0035" "titulo" => "Procedimiento" ] 5 => array:2 [ "identificador" => "sec0040" "titulo" => "Descripción de la intervención" ] 6 => array:2 [ "identificador" => "sec0045" "titulo" => "Descripción de los instrumentos psicométricos para la evaluación" ] 7 => array:2 [ "identificador" => "sec0050" "titulo" => "Análisis estadístico" ] ] ] 6 => array:3 [ "identificador" => "sec0055" "titulo" => "Resultados" "secciones" => array:3 [ 0 => array:2 [ "identificador" => "sec0060" "titulo" => "Descripción de la muestra" ] 1 => array:2 [ "identificador" => "sec0065" "titulo" => "Resultados respecto al objetivo principal" ] 2 => array:2 [ "identificador" => "sec0070" "titulo" => "Resultados respecto a los objetivos secundarios" ] ] ] 7 => array:2 [ "identificador" => "sec0075" "titulo" => "Discusión" ] 8 => array:2 [ "identificador" => "sec0080" "titulo" => "Conclusiones" ] 9 => array:2 [ "identificador" => "sec0105" "titulo" => "Financiación" ] 10 => array:2 [ "identificador" => "sec0110" "titulo" => "Conflicto de intereses" ] 11 => array:2 [ "identificador" => "xack286804" "titulo" => "Agradecimientos" ] 12 => array:1 [ "titulo" => "Bibliografía" ] ] ] "pdfFichero" => "main.pdf" "tienePdf" => true "fechaRecibido" => "2016-11-29" "fechaAceptado" => "2017-02-14" "PalabrasClave" => array:2 [ "es" => array:1 [ 0 => array:4 [ "clase" => "keyword" "titulo" => "Palabras clave" "identificador" => "xpalclavsec849405" "palabras" => array:4 [ 0 => "Dolor lumbar crónico inespecífico" 1 => "Eye Movement Desensitization and Reprocessing" 2 => "Estudio piloto" 3 => "Estudio descriptivo" ] ] ] "en" => array:1 [ 0 => array:4 [ "clase" => "keyword" "titulo" => "Keywords" "identificador" => "xpalclavsec849406" "palabras" => array:4 [ 0 => "Non-specific chronic low back pain" 1 => "Eye Movement Desensitization and Reprocessing" 2 => "Pilot study" 3 => "Descriptive study" ] ] ] ] "tieneResumen" => true "resumen" => array:2 [ "es" => array:2 [ "titulo" => "Resumen" "resumen" => "<span id="abst0005" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><p id="spar0005" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">El dolor lumbar crónico inespecífico (DLCI) es una enfermedad frecuente e incapacitante en población adulta, que genera costes elevados por las cargas sanitarias y laborales que implica. En estudios previos se ha demostrado la relación entre el DLCI y la presencia de experiencias emocionales traumáticas, como posible factor etiológico y de mal pronóstico para la evolución de la enfermedad. En el presente estudio, se ha reclutado a 11 pacientes con DLCI y antecedentes de trauma psicológico. A partir de un diseño aleatorizado, se ha administrado tratamiento Eye Movement Desensitization and Reprocessing a la mitad de ellos (<span class="elsevierStyleItalic">n<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>6), para estudiar los efectos de dicha intervención sobre la enfermedad, tanto física como psicológica. En este trabajo, se muestran los resultados comparativos del grupo experimental y del grupo control, en relación con la experiencia del dolor y con la percepción de la calidad de vida, cuando las variables psicológicas vinculadas al trauma son tratadas.</p></span>" ] "en" => array:2 [ "titulo" => "Abstract" "resumen" => "<span id="abst0010" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><p id="spar0010" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">Non-specific chronic low back pain (NCLBP) is a common and disabling condition in the adult population, which generates significant costs due to the healthcare and occupational burden of the condition. Previous studies have shown the relationship between NCLBP and the presence of traumatic emotional experiences as a possible aetiological factor and as a poor prognostic indicator. This study recruited 11 patients suffering from NCLBP and with a history of psychological trauma. In a randomised controlled design, Eye Movement Desensitization and Reprocessing was administered to half of the sample (<span class="elsevierStyleItalic">n<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>6) to study its effects on both physical and psychological pathology. This article presents the comparative results of the experimental group and the control group in terms of the experience of pain and perceived quality of life, when trauma-associated psychological variables are treated.</p></span>" ] ] "multimedia" => array:4 [ 0 => array:7 [ "identificador" => "fig0005" "etiqueta" => "Figura 1" "tipo" => "MULTIMEDIAFIGURA" "mostrarFloat" => true "mostrarDisplay" => false "figura" => array:1 [ 0 => array:4 [ "imagen" => "gr1.jpeg" "Alto" => 2373 "Ancho" => 1708 "Tamanyo" => 162433 ] ] "descripcion" => array:1 [ "es" => "<p id="spar0015" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">Tipo de trauma experimentado por los participantes (<span class="elsevierStyleItalic">N</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>11).</p>" ] ] 1 => array:8 [ "identificador" => "tbl0005" "etiqueta" => "Tabla 1" "tipo" => "MULTIMEDIATABLA" "mostrarFloat" => true "mostrarDisplay" => false "detalles" => array:1 [ 0 => array:3 [ "identificador" => "at1" "detalle" => "Tabla " "rol" => "short" ] ] "tabla" => array:2 [ "tablatextoimagen" => array:2 [ 0 => array:2 [ "tabla" => array:1 [ 0 => """ <table border="0" frame="\n \t\t\t\t\tvoid\n \t\t\t\t" class=""><thead title="thead"><tr title="table-row"><th class="td" title="table-head " align="left" valign="top" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">N.<span class="elsevierStyleSup">o</span> de caso \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</th><th class="td" title="table-head " align="left" valign="top" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">Grupo \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</th><th class="td" title="table-head " align="left" valign="top" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">Basal \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</th><th class="td" title="table-head " align="left" valign="top" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">1 mes \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</th><th class="td" title="table-head " align="left" valign="top" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">3 meses \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</th><th class="td" title="table-head " align="left" valign="top" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">6 meses \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</th><th class="td" title="table-head " align="left" valign="top" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">12 meses \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</th></tr></thead><tbody title="tbody"><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top">1 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">Experimental \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">7 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">5 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">5 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">5 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">8 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top">2 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">Experimental \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">5 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">9 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">– \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">– \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">– \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top">3 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">Experimental \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">3 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">5 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">2 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">5 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">4 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top">4 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">Control \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">8 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">– \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">9 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">8 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">9 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top">5 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">Experimental \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">7 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">7 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">5 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">– \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">8 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top">6 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">Control \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">6 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">– \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">2 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">2 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">8 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top">7 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">Experimental \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">6 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">7 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">3 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">– \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">4 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top">8 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">Control \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">5 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">– \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">9 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">10 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">– \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top">9 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">Control \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">7 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">7 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">7 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">8 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">8 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top">10 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">Control \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">7 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">7 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">– \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">– \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">– \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top">11 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">Experimental \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">6 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">3 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">10 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">10 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">8 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr></tbody></table> """ ] "imagenFichero" => array:1 [ 0 => "xTab1444214.png" ] ] 1 => array:2 [ "tabla" => array:1 [ 0 => """ <table border="0" frame="\n \t\t\t\t\tvoid\n \t\t\t\t" class=""><thead title="thead"><tr title="table-row"><th class="td" title="table-head " align="" valign="top" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black"> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</th><th class="td" title="table-head " align="left" valign="top" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">Grupo \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</th><th class="td" title="table-head " align="left" valign="top" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">M (DE), rango \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</th><th class="td" title="table-head " align="left" valign="top" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">M (DE), rango \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</th><th class="td" title="table-head " align="left" valign="top" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">M (DE), rango \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</th><th class="td" title="table-head " align="left" valign="top" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">M (DE), rango \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</th><th class="td" title="table-head " align="left" valign="top" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">M (DE), rango \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</th></tr></thead><tbody title="tbody"><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top">Total<br>(<span class="elsevierStyleItalic">N</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>11) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">Ambos \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">6.09 (1.37), 3-8 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">6.25 (1.83), 3-9<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#tblfn0010"><span class="elsevierStyleSup">b</span></a> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">5.78 (3.11), 2-10<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#tblfn0005"><span class="elsevierStyleSup">a</span></a> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">6.86 (2.97), 2-10<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#tblfn0015"><span class="elsevierStyleSup">c</span></a> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">7.12 (1.96), 4-9<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#tblfn0010"><span class="elsevierStyleSup">b</span></a> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr></tbody></table> """ ] "imagenFichero" => array:1 [ 0 => "xTab1444215.png" ] ] ] "notaPie" => array:3 [ 0 => array:3 [ "identificador" => "tblfn0005" "etiqueta" => "a" "nota" => "<p class="elsevierStyleNotepara" id="npar0005">2 valores perdidos.</p>" ] 1 => array:3 [ "identificador" => "tblfn0010" "etiqueta" => "b" "nota" => "<p class="elsevierStyleNotepara" id="npar0010">3 valores perdidos.</p>" ] 2 => array:3 [ "identificador" => "tblfn0015" "etiqueta" => "c" "nota" => "<p class="elsevierStyleNotepara" id="npar0015">4 valores perdidos.</p>" ] ] ] "descripcion" => array:1 [ "es" => "<p id="spar0020" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">Valores de dolor para el total de la muestra (<span class="elsevierStyleItalic">N</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>11)</p>" ] ] 2 => array:8 [ "identificador" => "tbl0010" "etiqueta" => "Tabla 2" "tipo" => "MULTIMEDIATABLA" "mostrarFloat" => true "mostrarDisplay" => false "detalles" => array:1 [ 0 => array:3 [ "identificador" => "at2" "detalle" => "Tabla " "rol" => "short" ] ] "tabla" => array:1 [ "tablatextoimagen" => array:1 [ 0 => array:2 [ "tabla" => array:1 [ 0 => """ <table border="0" frame="\n \t\t\t\t\tvoid\n \t\t\t\t" class=""><thead title="thead"><tr title="table-row"><th class="td" title="table-head " align="" valign="top" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black"> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</th><th class="td" title="table-head " align="left" valign="top" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">Momento de evaluación \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</th><th class="td" title="table-head " align="left" valign="top" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">Grupo \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</th><th class="td" title="table-head " align="left" valign="top" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">n \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</th><th class="td" title="table-head " align="left" valign="top" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">Media (DE) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</th></tr></thead><tbody title="tbody"><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top">HADS Ansiedad Total \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " rowspan="10" align="left" valign="top">Basal</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">Experimental \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">6 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">11.33 (2.80) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="table-entry " align="" valign="top"> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">Control \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">5 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">9.20 (4.32) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top">HADS Depresión Total \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">Experimental \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">6 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">7.83 (1.60) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="table-entry " align="" valign="top"> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">Control \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">5 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">7.80 (4.20) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top">DTS Frecuencia Total \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">Experimental \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">6 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">23.67 (4.46) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="table-entry " align="" valign="top"> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">Control \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">5 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">15 (15.30) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top">DTS Gravedad Total \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">Experimental \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">6 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">28.33 (9.16) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="table-entry " align="" valign="top"> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">Control \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">5 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">15.60 (15.37) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top">DTS Total \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">Experimental \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">6 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">52 (7.10) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="table-entry " align="" valign="top"> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">Control \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">5 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">30.60 (30.63) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top">HADS Ansiedad Total \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " rowspan="4" align="left" valign="top">6 meses</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">Experimental \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">3 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">8.33 (2.89) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="table-entry " align="" valign="top"> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">Control \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">4 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">12 (2.45) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top">HADS Depresión Total \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">Experimental \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">3 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">5.67 (3.21) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="table-entry " align="" valign="top"> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">Control \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">4 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">12.50 (5.26) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top">HADS Ansiedad Total \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " rowspan="10" align="left" valign="top">12 meses</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">Experimental \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">5 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">6.20 (3.56) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="table-entry " align="" valign="top"> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">Control \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">3 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">11 (5.20) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top">HADS Depresión Total \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">Experimental \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">5 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">4.60 (2.07) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="table-entry " align="" valign="top"> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">Control \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">3 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">7.67 (5.51) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top">DTS Frecuencia Total \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">Experimental \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">5 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">4.40 (7.37) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="table-entry " align="" valign="top"> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">Control \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">3 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">4.33 (7.50) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top">DTS Gravedad Total \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">Experimental \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">5 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">4 (6.51) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="table-entry " align="" valign="top"> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">Control \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">3 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">4.33 (7.50) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top">DTS Total \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">Experimental \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">5 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">8.4 (13.88) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="table-entry " align="" valign="top"> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">Control \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">3 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">8.67 (15.01) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr></tbody></table> """ ] "imagenFichero" => array:1 [ 0 => "xTab1444216.png" ] ] ] ] "descripcion" => array:1 [ "es" => "<p id="spar0025" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">Resultados descriptivos de las medidas secundarias administradas (<span class="elsevierStyleItalic">N</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>11)</p>" ] ] 3 => array:8 [ "identificador" => "tbl0015" "etiqueta" => "Tabla 3" "tipo" => "MULTIMEDIATABLA" "mostrarFloat" => true "mostrarDisplay" => false "detalles" => array:1 [ 0 => array:3 [ "identificador" => "at3" "detalle" => "Tabla " "rol" => "short" ] ] "tabla" => array:1 [ "tablatextoimagen" => array:1 [ 0 => array:2 [ "tabla" => array:1 [ 0 => """ <table border="0" frame="\n \t\t\t\t\tvoid\n \t\t\t\t" class=""><thead title="thead"><tr title="table-row"><th class="td" title="table-head " align="" valign="top" scope="col"> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</th><th class="td" title="table-head " align="left" valign="top" scope="col">Basal \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</th><th class="td" title="table-head " align="left" valign="top" scope="col">3 meses \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</th><th class="td" title="table-head " align="left" valign="top" scope="col">6 meses \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</th><th class="td" title="table-head " align="left" valign="top" scope="col">12 meses \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</th></tr><tr title="table-row"><th class="td" title="table-head " align="left" valign="top" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">Dimensión SF-36 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</th><th class="td" title="table-head " align="left" valign="top" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">Media (DE), (n) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</th><th class="td" title="table-head " align="left" valign="top" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">Media (DE), (n) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</th><th class="td" title="table-head " align="left" valign="top" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">Media (DE), (n) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</th><th class="td" title="table-head " align="left" valign="top" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">Media (DE), (n) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</th></tr></thead><tbody title="tbody"><tr title="table-row"><td class="td" title="table-entry " colspan="5" align="left" valign="top"><span class="elsevierStyleItalic">Funcionamiento físico</span></td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top">Total \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">57.27 (21.26), (<span class="elsevierStyleItalic">N</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>11) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">51 (30.17), (<span class="elsevierStyleItalic">n</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>10) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">41.43 (23.22), (<span class="elsevierStyleItalic">n</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>7) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">51.87 (28.02), (<span class="elsevierStyleItalic">n</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>8) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top">Experimental \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">59.17 (18.28), (<span class="elsevierStyleItalic">n</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>6) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">54 (38.31), (<span class="elsevierStyleItalic">n</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>5) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">50 (30), (<span class="elsevierStyleItalic">n</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>3) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">57 (28.63), (<span class="elsevierStyleItalic">n</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>5) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top">Control \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">55 (26.46), (<span class="elsevierStyleItalic">n</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>5) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">48 (23.61), (<span class="elsevierStyleItalic">n</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>5) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">35 (18.71), (<span class="elsevierStyleItalic">n</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>4) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">43.33 (30.55), (<span class="elsevierStyleItalic">n</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>3) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="table-entry " colspan="5" align="left" valign="top"><span class="elsevierStyleItalic">Rol físico</span></td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top">Total \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">34.09 (47.79), (<span class="elsevierStyleItalic">N</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>11) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">42.50 (47.21), (<span class="elsevierStyleItalic">n</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>10) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">7.14 (12.20), (<span class="elsevierStyleItalic">n</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>7) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">43.75 (49.55), (<span class="elsevierStyleItalic">n</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>8) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top">Experimental \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">16.67 (40.82), (<span class="elsevierStyleItalic">n</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>6) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">30 (47.72), (<span class="elsevierStyleItalic">n</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>5) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">8.33 (14.43), (<span class="elsevierStyleItalic">n</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>3) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">50 (50), (<span class="elsevierStyleItalic">n</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>5) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top">Control \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">55 (51.23), (<span class="elsevierStyleItalic">n</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>5) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">55 (51.23), (<span class="elsevierStyleItalic">n</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>5) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">6.25 (12.50), (<span class="elsevierStyleItalic">n</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>4) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">33.33 (57.73), (<span class="elsevierStyleItalic">n</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>3) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="table-entry " colspan="5" align="left" valign="top"><span class="elsevierStyleItalic">Dolor corporal</span></td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top">Total \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">31.36 (18.83), (<span class="elsevierStyleItalic">N</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>11) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">35.40 (20.80), (<span class="elsevierStyleItalic">n</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>10) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">12.43 (21.33), (<span class="elsevierStyleItalic">n</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>7) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">11.36 (18.83), (<span class="elsevierStyleItalic">N</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>11) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top">Experimental \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">24.67 (16.51), (<span class="elsevierStyleItalic">n</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>6) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">41.40 (17.04), (<span class="elsevierStyleItalic">n</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>5) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">21.33 (16.74), (<span class="elsevierStyleItalic">n</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>3) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">4.67 (16.51), (<span class="elsevierStyleItalic">n</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>6) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top">Control \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">39.49 (19.94), (<span class="elsevierStyleItalic">n</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>5) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">29.40 (24.35), (<span class="elsevierStyleItalic">n</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>5) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">5.75 (24.17), (<span class="elsevierStyleItalic">n</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>4) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">19.40 (19.94), (<span class="elsevierStyleItalic">n</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>5) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="table-entry " colspan="5" align="left" valign="top"><span class="elsevierStyleItalic">Salud general</span></td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top">Total \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">47.82 (23.96), (<span class="elsevierStyleItalic">N</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>11) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">48.60 (23.15), (<span class="elsevierStyleItalic">n</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>10) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">41.28 (20.90), (<span class="elsevierStyleItalic">n</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>7) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">46 (18.74), (<span class="elsevierStyleItalic">n</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>8) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top">Experimental \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">48.17 (22.37), (<span class="elsevierStyleItalic">n</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>6) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">57.80 (17.74), (<span class="elsevierStyleItalic">n</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>5) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">58 (18.52), (<span class="elsevierStyleItalic">n</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>3) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">50.20 (17.94), (<span class="elsevierStyleItalic">n</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>5) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top">Control \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">47.40 (28.44), (<span class="elsevierStyleItalic">n</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>5) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">39.40 (26.06), (<span class="elsevierStyleItalic">n</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>5) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">28.75 (12.50), (<span class="elsevierStyleItalic">n</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>4) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">39 (21.63), (<span class="elsevierStyleItalic">n</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>3) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="table-entry " colspan="5" align="left" valign="top"><span class="elsevierStyleItalic">Vitalidad</span></td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top">Total \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">39.09 (19.60), (<span class="elsevierStyleItalic">N</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>11) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">45.50 (18.92), (<span class="elsevierStyleItalic">n</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>10) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">35 (21.98), (<span class="elsevierStyleItalic">n</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>7) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">41.25 (17.47), (<span class="elsevierStyleItalic">n</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>8) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top">Experimental \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">30.83 (10.68), (<span class="elsevierStyleItalic">n</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>6) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">48 (14.40), (<span class="elsevierStyleItalic">n</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>5) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">53.33 (20.21), (<span class="elsevierStyleItalic">n</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>3) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">49 (8.94), (<span class="elsevierStyleItalic">n</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>5) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top">Control \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">49 (24.34), (<span class="elsevierStyleItalic">n</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>5) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">43 (24.13), (<span class="elsevierStyleItalic">n</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>5) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">21.25 (10.31), (<span class="elsevierStyleItalic">n</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>4) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">28.33 (22.55), (<span class="elsevierStyleItalic">n</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>3) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="table-entry " colspan="5" align="left" valign="top"><span class="elsevierStyleItalic">Funcionamiento social</span></td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top">Total \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">59.09 (15.90), (<span class="elsevierStyleItalic">N</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>11) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">50 (22.82), (<span class="elsevierStyleItalic">n</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>10) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">42.86 (25.88), (<span class="elsevierStyleItalic">n</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>7) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">59.37 (20.86), (<span class="elsevierStyleItalic">n</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>8) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top">Experimental \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">47.92 (9.41), (<span class="elsevierStyleItalic">n</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>6) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">47.50 (22.36), (<span class="elsevierStyleItalic">n</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>5) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">58.33 (19.09), (<span class="elsevierStyleItalic">n</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>3) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">67.50 (14.25), (<span class="elsevierStyleItalic">n</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>5) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top">Control \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">72.50 (10.46), (<span class="elsevierStyleItalic">n</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>5) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">52.50 (25.62), (<span class="elsevierStyleItalic">n</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>5) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">31.25 (26.02), (<span class="elsevierStyleItalic">n</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>4) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">45.83 (26.02), (<span class="elsevierStyleItalic">n</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>3) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="table-entry " colspan="5" align="left" valign="top"><span class="elsevierStyleItalic">Rol emocional</span></td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top">Total \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">57.57 (49.64), (<span class="elsevierStyleItalic">N</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>11) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">66.67 (47.14), (<span class="elsevierStyleItalic">n</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>10) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">76.19 (37.10), (<span class="elsevierStyleItalic">n</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>7) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">62.50 (41.55), (<span class="elsevierStyleItalic">n</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>8) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top">Experimental \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">50 (54.77), (<span class="elsevierStyleItalic">n</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>6) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">60 (54.77), (<span class="elsevierStyleItalic">n</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>5) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">88.89 (19.24) (<span class="elsevierStyleItalic">n</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>3) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">73.33 (36.51), (<span class="elsevierStyleItalic">n</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>5) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top">Control \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">66.67 (47.14), (<span class="elsevierStyleItalic">n</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>5) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">73.33 (43.46), (<span class="elsevierStyleItalic">n</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>5) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">66.67 (47.14), (<span class="elsevierStyleItalic">n</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>4) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">44.44 (50.92), (<span class="elsevierStyleItalic">n</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>3) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="table-entry " colspan="5" align="left" valign="top"><span class="elsevierStyleItalic">Salud mental</span></td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top">Total \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">47.64 (24.03), (<span class="elsevierStyleItalic">N</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>11) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">54 (20.59), (<span class="elsevierStyleItalic">n</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>10) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">37.14 (21.87), (<span class="elsevierStyleItalic">n</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>7) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">61.50 (19.93), (<span class="elsevierStyleItalic">n</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>8) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top">Experimental \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">40 (13.14), (<span class="elsevierStyleItalic">n</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>6) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">58.40 (17.57), (<span class="elsevierStyleItalic">n</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>5) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">56 (4), (<span class="elsevierStyleItalic">n</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>3) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">69.60 (17.57), (<span class="elsevierStyleItalic">n</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>5) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top">Control \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">56.80 (32.17), (<span class="elsevierStyleItalic">n</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>5) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">49.60 (24.43), (<span class="elsevierStyleItalic">n</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>5) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">23 (18), (<span class="elsevierStyleItalic">n</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>4) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">48 (18.33), (<span class="elsevierStyleItalic">n</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>3) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr></tbody></table> """ ] "imagenFichero" => array:1 [ 0 => "xTab1444213.png" ] ] ] ] "descripcion" => array:1 [ "es" => "<p id="spar0030" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">Descriptivos de calidad de vida (puntuaciones estandarizadas 0-100) al inicio del estudio, a los 3, 6 y 12 meses de seguimiento</p>" ] ] ] "bibliografia" => array:2 [ "titulo" => "Bibliografía" "seccion" => array:1 [ 0 => array:2 [ "identificador" => "bibs0005" "bibliografiaReferencia" => array:51 [ 0 => array:3 [ "identificador" => "bib0005" "etiqueta" => "Alonso et al., 1995" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "contribucion" => array:1 [ 0 => array:2 [ "titulo" => "La versión española del SF-36 Health Survey (Cuestionario de Salud SF-36): un instrumento para la medida de los resultados clínicos" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => false "autores" => array:3 [ 0 => "J. Alonso" 1 => "L. Prieto" 2 => "J.M. Anto" ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:1 [ "Revista" => array:6 [ "tituloSerie" => "Medicina Clínica" "fecha" => "1995" "volumen" => "104" "paginaInicial" => "771" "paginaFinal" => "776" "link" => array:1 [ 0 => array:2 [ "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/7783470" "web" => "Medline" ] ] ] ] ] ] ] ] 1 => array:3 [ "identificador" => "bib0010" "etiqueta" => "Asmundson et al., 2002" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "contribucion" => array:1 [ 0 => array:2 [ "titulo" => "PTSD and the experience of pain: Research and clinical implications of shared vulnerability and mutual maintenance models" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => false "autores" => array:4 [ 0 => "G.J.G. Asmundson" 1 => "M.J. Coons" 2 => "S. Taylor" 3 => "J. Katz" ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:2 [ "doi" => "10.1177/070674370204701004" "Revista" => array:6 [ "tituloSerie" => "Canadian Journal of Psychiatry. Revue Canadienne de Psychiatrie" "fecha" => "2002" "volumen" => "47" "paginaInicial" => "930" "paginaFinal" => "937" "link" => array:1 [ 0 => array:2 [ "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12553128" "web" => "Medline" ] ] ] ] ] ] ] ] 2 => array:3 [ "identificador" => "bib0015" "etiqueta" => "Asmundson y Katz, 2009" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "contribucion" => array:1 [ 0 => array:2 [ "titulo" => "Understanding the co-occurrence of anxiety disorders and chronic pain: State-of-the-art" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => false "autores" => array:2 [ 0 => "G.J.G. Asmundson" 1 => "J. Katz" ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:2 [ "doi" => "10.1002/da.20600" "Revista" => array:6 [ "tituloSerie" => "Depression and Anxiety" "fecha" => "2009" "volumen" => "26" "paginaInicial" => "888" "paginaFinal" => "901" "link" => array:1 [ 0 => array:2 [ "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19691031" "web" => "Medline" ] ] ] ] ] ] ] ] 3 => array:3 [ "identificador" => "bib0020" "etiqueta" => "Bernardy y Friedman, 2015" "referencia" => array:1 [ 0 => array:1 [ "host" => array:1 [ 0 => array:1 [ "LibroEditado" => array:2 [ "titulo" => "A practical guide to PTSD treatment: Pharmacological and psychotherapeutic approaches" "serieFecha" => "2015" ] ] ] ] ] ] 4 => array:3 [ "identificador" => "bib0025" "etiqueta" => "Bisson y Andrew, 2007" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "contribucion" => array:1 [ 0 => array:2 [ "titulo" => "Psychological treatment of post-traumatic stress disorder (PTSD)" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => false "autores" => array:2 [ 0 => "J. Bisson" 1 => "M. Andrew" ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:1 [ "Revista" => array:4 [ "tituloSerie" => "Cochrane Database of Systematic Reviews" "fecha" => "2007" "volumen" => "18" "paginaInicial" => "CD003388" ] ] ] ] ] ] 5 => array:3 [ "identificador" => "bib0030" "etiqueta" => "Bisson et al., 2013" "referencia" => array:1 [ 0 => array:3 [ "comentario" => "Art. No. CD003388" "contribucion" => array:1 [ 0 => array:2 [ "titulo" => "Psychological therapies for chronic post-traumatic stress disorder (PTSD) in adults" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => false "autores" => array:5 [ 0 => "J. Bisson" 1 => "N.P. Roberts" 2 => "M. Andrew" 3 => "R. Cooper" 4 => "C. Lewis" ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:2 [ "doi" => "10.1002/14651858.CD003091.pub4" "Revista" => array:4 [ "tituloSerie" => "Cochrane Database of Systematic Reviews" "fecha" => "2013" "volumen" => "12" "link" => array:1 [ 0 => array:2 [ "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/27996083" "web" => "Medline" ] ] ] ] ] ] ] ] 6 => array:3 [ "identificador" => "bib0035" "etiqueta" => "Bobes et al., 2000" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "contribucion" => array:1 [ 0 => array:2 [ "titulo" => "Evaluación de las propiedades psicométricas de la versión española de cinco cuestionarios para la evaluación del trastorno de estrés postraumático" "autores" => array:1 [ 0 => array:3 [ "colaboracion" => "Grupo Español de Trabajo para el Estudio del Trastorno por Estrés Postraumático" "etal" => true "autores" => array:6 [ 0 => "J. Bobes" 1 => "A. Calcedo-Barba" 2 => "M. García" 3 => "M. Francois" 4 => "F. Rico-Villademoros" 5 => "M.P. González" ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:1 [ "Revista" => array:7 [ "tituloSerie" => "Actas Españolas de Psiquiatría" "fecha" => "2000" "volumen" => "28" "numero" => "4" "paginaInicial" => "207" "paginaFinal" => "218" "link" => array:1 [ 0 => array:2 [ "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11116791" "web" => "Medline" ] ] ] ] ] ] ] ] 7 => array:3 [ "identificador" => "bib0040" "etiqueta" => "Brodsky et al., 2016" "referencia" => array:1 [ 0 => array:3 [ "comentario" => "pii: 2156587216662779 (en prensa)" "contribucion" => array:1 [ 0 => array:2 [ "titulo" => "Change in health-related quality-of-life at group and individual levels over time in patients treated for chronic myofascial neck pain" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => false "autores" => array:4 [ 0 => "M. Brodsky" 1 => "K. Spritzer" 2 => "R.D. Hays" 3 => "K.K. Hui" ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:2 [ "doi" => "10.1016/j.sapharm.2017.06.002" "Revista" => array:3 [ "tituloSerie" => "Journal of Evidence-based Complementary & Alternative Medicine" "fecha" => "2016" "link" => array:1 [ 0 => array:2 [ "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/28624292" "web" => "Medline" ] ] ] ] ] ] ] ] 8 => array:3 [ "identificador" => "bib0045" "etiqueta" => "Burmester et al., 2016" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "contribucion" => array:1 [ 0 => array:2 [ "titulo" => "Subjective cognitive complaints and objective cognitive function in aging: A systematic review and meta-analysis of recent cross-sectional findings" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => false "autores" => array:3 [ 0 => "B. Burmester" 1 => "J. Leathem" 2 => "P. Merrick" ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:2 [ "doi" => "10.1007/s11065-016-9332-2" "Revista" => array:7 [ "tituloSerie" => "Neuropsychology Review" "fecha" => "2016" "volumen" => "26" "numero" => "4" "paginaInicial" => "376" "paginaFinal" => "393" "link" => array:1 [ 0 => array:2 [ "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/27714573" "web" => "Medline" ] ] ] ] ] ] ] ] 9 => array:3 [ "identificador" => "bib0050" "etiqueta" => "Cusack et al., 2016" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "contribucion" => array:1 [ 0 => array:2 [ "titulo" => "Psychological treatments for adults with posttraumatic stress disorder: A systematic review and meta-analysis" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => true "autores" => array:6 [ 0 => "K. Cusack" 1 => "D.E. Jonas" 2 => "C.A. Forneris" 3 => "C. Wines" 4 => "J. Sonis" 5 => "J.C. Middleton" ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:2 [ "doi" => "10.1016/j.cpr.2015.10.003" "Revista" => array:6 [ "tituloSerie" => "Clinical Psychology Review" "fecha" => "2016" "volumen" => "43" "paginaInicial" => "128" "paginaFinal" => "141" "link" => array:1 [ 0 => array:2 [ "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/26574151" "web" => "Medline" ] ] ] ] ] ] ] ] 10 => array:3 [ "identificador" => "bib0060" "etiqueta" => "Davidson y Smith, 1990" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "contribucion" => array:1 [ 0 => array:2 [ "titulo" => "Traumatic experiences in psychiatric patients" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => false "autores" => array:2 [ 0 => "J.R.E. Davidson" 1 => "R. Smith" ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:1 [ "Revista" => array:5 [ "tituloSerie" => "Journal of Traumatic Stress" "fecha" => "1990" "volumen" => "3" "paginaInicial" => "459" "paginaFinal" => "475" ] ] ] ] ] ] 11 => array:3 [ "identificador" => "bib0065" "etiqueta" => "Davidson et al., 2002" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "contribucion" => array:1 [ 0 => array:2 [ "titulo" => "Davidson Trauma Scale (DTS): Normative scores in the general population and effect sizes in placebo-controlled SSRI trials" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => false "autores" => array:3 [ 0 => "J.R. Davidson" 1 => "H.M. Tharwani" 2 => "K.M. Connor" ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:1 [ "Revista" => array:6 [ "tituloSerie" => "Depression and Anxiety" "fecha" => "2002" "volumen" => "15" "paginaInicial" => "75" "paginaFinal" => "78" "link" => array:1 [ 0 => array:2 [ "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11891997" "web" => "Medline" ] ] ] ] ] ] ] ] 12 => array:3 [ "identificador" => "bib0250" "etiqueta" => "De Roos y Veenstra, 2009" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "contribucion" => array:1 [ 0 => array:2 [ "titulo" => "EMDR pain protocol fur current pain" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => false "autores" => array:2 [ 0 => "C. De Roos" 1 => "A.C. Veenstra" ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:1 [ "LibroEditado" => array:4 [ "titulo" => "Eye movement desensitization and reprocessing (EMDR): Special populations" "paginaInicial" => "537" "paginaFinal" => "557" "serieFecha" => "2009" ] ] ] ] ] ] 13 => array:3 [ "identificador" => "bib0070" "etiqueta" => "Depont et al., 2010" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "contribucion" => array:1 [ 0 => array:2 [ "titulo" => "Medical and non-medical direct costs of chronic low back pain in patients consulting primary care physicians in France" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => true "autores" => array:6 [ 0 => "F. Depont" 1 => "E. Hunsche" 2 => "A. Abouelfath" 3 => "T. Diatta" 4 => "I. Addra" 5 => "A. Grelaud" ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:2 [ "doi" => "10.1111/j.1472-8206.2009.00730.x" "Revista" => array:6 [ "tituloSerie" => "Fundamental and Clinical Pharmacology" "fecha" => "2010" "volumen" => "24" "paginaInicial" => "101" "paginaFinal" => "108" "link" => array:1 [ 0 => array:2 [ "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19678853" "web" => "Medline" ] ] ] ] ] ] ] ] 14 => array:3 [ "identificador" => "bib0075" "etiqueta" => "Estergard, 2009" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "contribucion" => array:1 [ 0 => array:2 [ "titulo" => "Eye movement desensitization and reprocessing in the treatment of chronic pain" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => false "autores" => array:1 [ 0 => "L. Estergard" ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:1 [ "Libro" => array:3 [ "fecha" => "2009" "editorial" => "Walden University" "editorialLocalizacion" => "Walden" ] ] ] ] ] ] 15 => array:3 [ "identificador" => "bib0085" "etiqueta" => "Foa et al., 2009" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "contribucion" => array:1 [ 0 => array:2 [ "titulo" => "Effective treatments for PTSD: Practice guidelines from the international society for traumatic stress studies" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => false "autores" => array:4 [ 0 => "E.B. Foa" 1 => "T.M. Keane" 2 => "M.J. Friedman" 3 => "J.A. Cohen" ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:1 [ "Libro" => array:4 [ "edicion" => "2<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>nd ed." "fecha" => "2009" "editorial" => "Guilford Press" "editorialLocalizacion" => "New York" ] ] ] ] ] ] 16 => array:3 [ "identificador" => "bib0090" "etiqueta" => "Freburger et al., 2009" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "contribucion" => array:1 [ 0 => array:2 [ "titulo" => "The rising prevalence of chronic low back pain" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => true "autores" => array:6 [ 0 => "J.K. Freburger" 1 => "G.M. Holmes" 2 => "R.P. Agans" 3 => "A.M. Jackman" 4 => "J.D. Darter" 5 => "A.S. Wallace" ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:2 [ "doi" => "10.1001/archinternmed.2008.543" "Revista" => array:7 [ "tituloSerie" => "Archives of Internal Medicine" "fecha" => "2009" "volumen" => "169" "numero" => "3" "paginaInicial" => "251" "paginaFinal" => "258" "link" => array:1 [ 0 => array:2 [ "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19204216" "web" => "Medline" ] ] ] ] ] ] ] ] 17 => array:3 [ "identificador" => "bib0095" "etiqueta" => "Gerhardt et al., 2011" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "contribucion" => array:1 [ 0 => array:2 [ "titulo" => "The prevalence and type of Axis-I and Axis-II mental disorders in subjects with non-specific chronic back pain: Results from a population-based study" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => true "autores" => array:6 [ 0 => "A. Gerhardt" 1 => "M. Hartmann" 2 => "B. Schuller-Roma" 3 => "K. Blumenstiel" 4 => "C. Bieber" 5 => "W. Eich" ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:1 [ "Revista" => array:5 [ "tituloSerie" => "Pain Medicine: The Official Journal of the American Academy of Pain Medicine" "fecha" => "2011" "volumen" => "12" "paginaInicial" => "1231" "paginaFinal" => "1240" ] ] ] ] ] ] 18 => array:3 [ "identificador" => "bib0100" "etiqueta" => "Gerhardt et al., 2013" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "contribucion" => array:1 [ 0 => array:2 [ "titulo" => "Eye movement desensitization and reprocessing in chronic pain conditions" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => false "autores" => array:4 [ 0 => "A. Gerhardt" 1 => "W. Eich" 2 => "G. Seidler" 3 => "J. Tesarz" ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:1 [ "Revista" => array:4 [ "tituloSerie" => "OA Musculoskeletal Medicine" "fecha" => "2013" "volumen" => "1" "paginaInicial" => "7" ] ] ] ] ] ] 19 => array:3 [ "identificador" => "bib0270" "etiqueta" => "Gielkens et al., 2016" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "contribucion" => array:1 [ 0 => array:2 [ "titulo" => "Eye movement desensitization and reprocessing therapy for personality disorders in older adults?" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => false "autores" => array:3 [ 0 => "E.M.J. Gielkens" 1 => "S. Sobczak" 2 => "S.P.J. van Alphen" ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:2 [ "doi" => "10.1017/S1041610216000892" "Revista" => array:5 [ "tituloSerie" => "International Psychogeriatrics" "fecha" => "2016" "volumen" => "14" "paginaInicial" => "1" "paginaFinal" => "2" ] ] ] ] ] ] 20 => array:3 [ "identificador" => "bib0105" "etiqueta" => "Grant y Threlfo, 2002" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "contribucion" => array:1 [ 0 => array:2 [ "titulo" => "EMDR in the treatment of chronic pain" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => false "autores" => array:2 [ 0 => "M. Grant" 1 => "C. Threlfo" ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:2 [ "doi" => "10.1002/jclp.10101" "Revista" => array:6 [ "tituloSerie" => "Journal of Clinical Psychology" "fecha" => "2002" "volumen" => "58" "paginaInicial" => "1505" "paginaFinal" => "1520" "link" => array:1 [ 0 => array:2 [ "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12455018" "web" => "Medline" ] ] ] ] ] ] ] ] 21 => array:3 [ "identificador" => "bib0110" "etiqueta" => "Harkness et al., 2005" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "contribucion" => array:1 [ 0 => array:2 [ "titulo" => "Is musculoskeletal pain more common now than 40 years ago? Two population-based cross-sectional studies" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => false "autores" => array:4 [ 0 => "E.F. Harkness" 1 => "G.J. Macfarlane" 2 => "A.J. Silman" 3 => "J. McBeth" ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:2 [ "doi" => "10.1093/rheumatology/keh599" "Revista" => array:6 [ "tituloSerie" => "Rheumatology" "fecha" => "2005" "volumen" => "44" "paginaInicial" => "890" "paginaFinal" => "895" "link" => array:1 [ 0 => array:2 [ "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/15784630" "web" => "Medline" ] ] ] ] ] ] ] ] 22 => array:3 [ "identificador" => "bib0115" "etiqueta" => "Herrero et al., 2003" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "contribucion" => array:1 [ 0 => array:2 [ "titulo" => "A validation study of the Hospital anxiety and depression scale (HADS) in a Spanish population" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => false "autores" => array:6 [ 0 => "M.J. Herrero" 1 => "J. Blanch" 2 => "J.M. Peri" 3 => "L. de Pablo" 4 => "A. Pintor" 5 => "A. Bulbena" ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:1 [ "Revista" => array:6 [ "tituloSerie" => "General Hospital Psychiatry" "fecha" => "2003" "volumen" => "25" "paginaInicial" => "277" "paginaFinal" => "283" "link" => array:1 [ 0 => array:2 [ "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12850660" "web" => "Medline" ] ] ] ] ] ] ] ] 23 => array:3 [ "identificador" => "bib0275" "etiqueta" => "Hospital Universitario Vall d’Hebron de Barcelona, 2010" "referencia" => array:1 [ 0 => array:1 [ "referenciaCompleta" => "Hospital Universitario Vall d’Hebron de Barcelona. Clínica del dolor (2010). <span class="elsevierStyleItalic">Protocolo de tratamiento del dolor en pacientes adultos al hospital, Subcomisión del Dolor</span>. Coordinadora: Dra. M. V. Ribera." ] ] ] 24 => array:3 [ "identificador" => "bib0300" "etiqueta" => "Jenewein et al., 2009" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "contribucion" => array:1 [ 0 => array:2 [ "titulo" => "Mutual influence of posttraumatic stress disorder symptoms and chronic pain among injured accident survivors: A longitudinal study" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => false "autores" => array:5 [ 0 => "J. Jenewein" 1 => "L. Wittmann" 2 => "H. Moergeli" 3 => "J. Creutzig" 4 => "U. Schnyder" ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:2 [ "doi" => "10.1002/jts.20453" "Revista" => array:6 [ "tituloSerie" => "Journal of Traumatic Stress" "fecha" => "2009" "volumen" => "22" "paginaInicial" => "540" "paginaFinal" => "548" "link" => array:1 [ 0 => array:2 [ "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19924822" "web" => "Medline" ] ] ] ] ] ] ] ] 25 => array:3 [ "identificador" => "bib0125" "etiqueta" => "Maetzel y Li, 2002" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "contribucion" => array:1 [ 0 => array:2 [ "titulo" => "The economic burden of low back pain: A review of studies published between 1996 and 2001" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => false "autores" => array:2 [ 0 => "A. Maetzel" 1 => "L. Li" ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:2 [ "doi" => "10.1097/PHH.0000000000000592" "Revista" => array:6 [ "tituloSerie" => "Best Practice & Research Clinical Rheumatology" "fecha" => "2002" "volumen" => "16" "paginaInicial" => "23" "paginaFinal" => "30" "link" => array:1 [ 0 => array:2 [ "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/28628585" "web" => "Medline" ] ] ] ] ] ] ] ] 26 => array:3 [ "identificador" => "bib0130" "etiqueta" => "Marcus, 2008" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "contribucion" => array:1 [ 0 => array:2 [ "titulo" => "Phase 1 of integrated EMDR — an abortive treatment for migraine headaches" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => false "autores" => array:1 [ 0 => "S.V. Marcus" ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:1 [ "Revista" => array:5 [ "tituloSerie" => "Journal of EMDR Practice and Research" "fecha" => "2008" "volumen" => "2" "paginaInicial" => "15" "paginaFinal" => "25" ] ] ] ] ] ] 27 => array:3 [ "identificador" => "bib0135" "etiqueta" => "Mazzola et al., 2009" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "contribucion" => array:1 [ 0 => array:2 [ "titulo" => "EMDR in the treatment of chronic pain" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => false "autores" => array:6 [ 0 => "A. Mazzola" 1 => "M.L. Calcagno" 2 => "M.T. Goicochea" 3 => "H. Pueyrredòn" 4 => "J. Leston" 5 => "F. Salvat" ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:1 [ "Revista" => array:5 [ "tituloSerie" => "Journal of EMDR Practice and Research" "fecha" => "2009" "volumen" => "14" "paginaInicial" => "66" "paginaFinal" => "79" ] ] ] ] ] ] 28 => array:3 [ "identificador" => "bib0140" "etiqueta" => "Montgomery et al., 2016" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "contribucion" => array:1 [ 0 => array:2 [ "titulo" => "The relationship between pain severity and patient-reported outcomes among patients with chronic low back pain in Japan" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => true "autores" => array:6 [ 0 => "W. Montgomery" 1 => "J. Vietri" 2 => "J. Shi" 3 => "K. Ogawa" 4 => "S. Kariyasu" 5 => "L. Alev" ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:1 [ "Revista" => array:6 [ "tituloSerie" => "Journal of Pain Research" "fecha" => "2016" "volumen" => "2" "numero" => "9" "paginaInicial" => "337" "paginaFinal" => "344" ] ] ] ] ] ] 29 => array:3 [ "identificador" => "bib0145" "etiqueta" => "NICE, 2005" "referencia" => array:1 [ 0 => array:1 [ "referenciaCompleta" => "National Institute for Health and Clinical Excellence (NICE, 2005). <span class="elsevierStyleItalic">The management of post-traumatic stress disorder in primary and secondary care</span>. London: CG26." ] ] ] 30 => array:3 [ "identificador" => "bib0150" "etiqueta" => "Otis et al., 2009" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "contribucion" => array:1 [ 0 => array:2 [ "titulo" => "The development of an integrated treatment for veterans with comorbid chronic pain and posttraumatic stress disorder" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => false "autores" => array:5 [ 0 => "J.D. Otis" 1 => "T.M. Keane" 2 => "R.D. Kerns" 3 => "C. Monson" 4 => "E. Scioli" ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:2 [ "doi" => "10.1111/j.1526-4637.2009.00715.x" "Revista" => array:6 [ "tituloSerie" => "Pain Medicine" "fecha" => "2009" "volumen" => "10" "paginaInicial" => "1300" "paginaFinal" => "1311" "link" => array:1 [ 0 => array:2 [ "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19818040" "web" => "Medline" ] ] ] ] ] ] ] ] 31 => array:3 [ "identificador" => "bib0155" "etiqueta" => "Otis et al., 2003" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "contribucion" => array:1 [ 0 => array:2 [ "titulo" => "An examination of the relationship between chronic pain and post-traumatic stress disorder" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => false "autores" => array:3 [ 0 => "J.D. Otis" 1 => "T.M. Keane" 2 => "R.D. Kerns" ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:1 [ "Revista" => array:6 [ "tituloSerie" => "Journal of Rehabilitation Research and Development" "fecha" => "2003" "volumen" => "40" "paginaInicial" => "397" "paginaFinal" => "405" "link" => array:1 [ 0 => array:2 [ "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/15080224" "web" => "Medline" ] ] ] ] ] ] ] ] 32 => array:3 [ "identificador" => "bib0160" "etiqueta" => "Ponniah y Hollon, 2009" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "contribucion" => array:1 [ 0 => array:2 [ "titulo" => "Empirically supported psychological treatments for adult acute stress disorder and posttraumatic stress disorder: A review" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => false "autores" => array:2 [ 0 => "K. Ponniah" 1 => "S.D. Hollon" ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:2 [ "doi" => "10.1002/da.20635" "Revista" => array:7 [ "tituloSerie" => "Depression and Anxiety" "fecha" => "2009" "volumen" => "26" "numero" => "12" "paginaInicial" => "1086" "paginaFinal" => "1109" "link" => array:1 [ 0 => array:2 [ "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19957280" "web" => "Medline" ] ] ] ] ] ] ] ] 33 => array:3 [ "identificador" => "bib0165" "etiqueta" => "Ricci et al., 2006" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "contribucion" => array:1 [ 0 => array:2 [ "titulo" => "Back pain exacerbations and lost productive time costs in United States workers" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => false "autores" => array:6 [ 0 => "J.A. Ricci" 1 => "W.F. Stewart" 2 => "E. Chee" 3 => "C. Leotta" 4 => "K. Foley" 5 => "M.C. Hochberg" ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:2 [ "doi" => "10.1097/01.brs.0000249521.61813.aa" "Revista" => array:6 [ "tituloSerie" => "Spine" "fecha" => "2006" "volumen" => "31" "paginaInicial" => "3052" "paginaFinal" => "3060" "link" => array:1 [ 0 => array:2 [ "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17173003" "web" => "Medline" ] ] ] ] ] ] ] ] 34 => array:3 [ "identificador" => "bib0170" "etiqueta" => "Salehian et al., 2016" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "contribucion" => array:1 [ 0 => array:2 [ "titulo" => "Efficacy of eye movements desensitization and reprocessing on the quality of life of the patients with myocardial infarction" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => true "autores" => array:6 [ 0 => "T. Salehian" 1 => "S. Saeedinejad" 2 => "M. Behnammoghadam" 3 => "M. Shafiee" 4 => "S. Mohammadhossini" 5 => "Z. Behnammoghadam" ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:1 [ "Revista" => array:5 [ "tituloSerie" => "Global Journal of Health Science" "fecha" => "2016" "volumen" => "24" "numero" => "8" "paginaInicial" => "56100" ] ] ] ] ] ] 35 => array:3 [ "identificador" => "bib0175" "etiqueta" => "Schneider et al., 2008" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "contribucion" => array:1 [ 0 => array:2 [ "titulo" => "EMDR in the treatment of chronic phantom limb pain" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => false "autores" => array:4 [ 0 => "J. Schneider" 1 => "A. Hofmann" 2 => "C. Rost" 3 => "F. Shapiro" ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:2 [ "doi" => "10.1111/j.1526-4637.2007.00299.x" "Revista" => array:6 [ "tituloSerie" => "Pain Medicine" "fecha" => "2008" "volumen" => "9" "paginaInicial" => "76" "paginaFinal" => "82" "link" => array:1 [ 0 => array:2 [ "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/18254770" "web" => "Medline" ] ] ] ] ] ] ] ] 36 => array:3 [ "identificador" => "bib0180" "etiqueta" => "Seidler y Wagner, 2006" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "contribucion" => array:1 [ 0 => array:2 [ "titulo" => "Comparing the efficacy of EMDR and trauma focused cognitive-behavioral therapy in the treatment of PTSD: A metaanalytic study" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => false "autores" => array:2 [ 0 => "G. Seidler" 1 => "F. Wagner" ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:2 [ "doi" => "10.1017/S0033291706007963" "Revista" => array:6 [ "tituloSerie" => "Psychological Medicine" "fecha" => "2006" "volumen" => "36" "paginaInicial" => "1515" "paginaFinal" => "1522" "link" => array:1 [ 0 => array:2 [ "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16740177" "web" => "Medline" ] ] ] ] ] ] ] ] 37 => array:3 [ "identificador" => "bib0260" "etiqueta" => "Shapiro, 2001" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "contribucion" => array:1 [ 0 => array:2 [ "titulo" => "Eye movement desensitization and reprocessing (EMDR). Basic principles, protocols, and procedures" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => false "autores" => array:1 [ 0 => "F. Shapiro" ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:1 [ "Libro" => array:4 [ "edicion" => "2<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>nd ed." "fecha" => "2001" "editorial" => "The Guilford Press" "editorialLocalizacion" => "New York" ] ] ] ] ] ] 38 => array:3 [ "identificador" => "bib0265" "etiqueta" => "Shapiro, 2015" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "contribucion" => array:1 [ 0 => array:2 [ "titulo" => "EMDR: desensibilizacion y reprocesamiento por medio de movimiento ocular" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => false "autores" => array:1 [ 0 => "F. Shapiro" ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:1 [ "Libro" => array:3 [ "fecha" => "2015" "editorial" => "Editorial Pax" "editorialLocalizacion" => "Mexico" ] ] ] ] ] ] 39 => array:3 [ "identificador" => "bib0185" "etiqueta" => "Sharp y Harvey, 2001" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "contribucion" => array:1 [ 0 => array:2 [ "titulo" => "Chronic pain and posttraumatic stress disorder: Mutual maintenance?" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => false "autores" => array:2 [ 0 => "T.J. Sharp" 1 => "A.G. Harvey" ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:1 [ "Revista" => array:6 [ "tituloSerie" => "Clinical Psychology Review" "fecha" => "2001" "volumen" => "21" "paginaInicial" => "857" "paginaFinal" => "877" "link" => array:1 [ 0 => array:2 [ "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11497210" "web" => "Medline" ] ] ] ] ] ] ] ] 40 => array:3 [ "identificador" => "bib0190" "etiqueta" => "Sharp, 2004" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "contribucion" => array:1 [ 0 => array:2 [ "titulo" => "The prevalence of post-traumatic stress disorder in chronic pain patients" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => false "autores" => array:1 [ 0 => "T.J. Sharp" ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:1 [ "Revista" => array:6 [ "tituloSerie" => "Current Pain and Headache Reports" "fecha" => "2004" "volumen" => "8" "paginaInicial" => "111" "paginaFinal" => "115" "link" => array:1 [ 0 => array:2 [ "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/14980145" "web" => "Medline" ] ] ] ] ] ] ] ] 41 => array:3 [ "identificador" => "bib0205" "etiqueta" => "Silk Forrest y Shapiro, 2008" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "contribucion" => array:1 [ 0 => array:2 [ "titulo" => "EMDR: una terapia revolucionaria para superar la ansiedad, el estrés y los traumas" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => false "autores" => array:2 [ 0 => "M. Silk Forrest" 1 => "F. Shapiro" ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:1 [ "Libro" => array:3 [ "fecha" => "2008" "editorial" => "Kairós" "editorialLocalizacion" => "Barcelona" ] ] ] ] ] ] 42 => array:3 [ "identificador" => "bib0210" "etiqueta" => "Tefft y Jordan, 2016" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "contribucion" => array:1 [ 0 => array:2 [ "titulo" => "Eye movement desensitization reprocessing as treatment for chronic pain syndromes: A literature review" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => false "autores" => array:2 [ 0 => "A.J. Tefft" 1 => "I.O. Jordan" ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:1 [ "Revista" => array:6 [ "tituloSerie" => "Journal of the American Psychiatric Nurses Association" "fecha" => "2016" "volumen" => "22" "numero" => "3" "paginaInicial" => "192" "paginaFinal" => "214" ] ] ] ] ] ] 43 => array:3 [ "identificador" => "bib0215" "etiqueta" => "Teh et al., 2009" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "contribucion" => array:1 [ 0 => array:2 [ "titulo" => "Pain interference impacts response to treatment for anxiety disorders" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => true "autores" => array:6 [ 0 => "C.F. Teh" 1 => "N.E. Morone" 2 => "J.F. Karp" 3 => "B.H. Belnap" 4 => "F. Zhu" 5 => "D.K. Weiner" ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:2 [ "doi" => "10.1002/da.20514" "Revista" => array:7 [ "tituloSerie" => "Depression and Anxiety" "fecha" => "2009" "volumen" => "26" "paginaInicial" => "222" "paginaFinal" => "228" "link" => array:1 [ 0 => array:2 [ "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19133701" "web" => "Medline" ] ] "itemHostRev" => array:3 [ "pii" => "S1413867015000197" "estado" => "S300" "issn" => "14138670" ] ] ] ] ] ] ] 44 => array:3 [ "identificador" => "bib0220" "etiqueta" => "Tesarz et al., 2014" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "contribucion" => array:1 [ 0 => array:2 [ "titulo" => "Effects of eye movement desensitization and reprocessing (EMDR) treatment in chronic pain patients: A systematic review" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => true "autores" => array:6 [ 0 => "J. Tesarz" 1 => "S. Leisner" 2 => "A. Gerhart" 3 => "S. Janke" 4 => "G.H. Seidler" 5 => "W. Eich" ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:2 [ "doi" => "10.1111/pme.12303" "Revista" => array:6 [ "tituloSerie" => "Pain Medicine" "fecha" => "2014" "volumen" => "15" "paginaInicial" => "247" "paginaFinal" => "263" "link" => array:1 [ 0 => array:2 [ "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/24308821" "web" => "Medline" ] ] ] ] ] ] ] ] 45 => array:3 [ "identificador" => "bib0225" "etiqueta" => "Tesarz et al., 2013" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "contribucion" => array:1 [ 0 => array:2 [ "titulo" => "Effects of eye movement desensitization and reprocessing (EMDR) on non-specific chronic back pain: A randomized controlled trial with additional exploration of the underlying mechanisms" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => true "autores" => array:6 [ 0 => "J. Tesarz" 1 => "A. Gerhardt" 2 => "S. Leisner" 3 => "S. Janke" 4 => "M. Hartmann" 5 => "G.H. Seidler" ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:2 [ "doi" => "10.1186/1471-2474-14-256" "Revista" => array:5 [ "tituloSerie" => "BMC Musculoskeletal Disorders" "fecha" => "2013" "volumen" => "14" "paginaInicial" => "256" "link" => array:1 [ 0 => array:2 [ "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23987561" "web" => "Medline" ] ] ] ] ] ] ] ] 46 => array:3 [ "identificador" => "bib0230" "etiqueta" => "Turk et al., 2016" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "contribucion" => array:1 [ 0 => array:2 [ "titulo" => "Assessment of psychosocial and functional impact of chronic pain" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => false "autores" => array:4 [ 0 => "D.C. Turk" 1 => "R.B. Fillingim" 2 => "R. Ohrbach" 3 => "K.V. Patel" ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:1 [ "Revista" => array:7 [ "tituloSerie" => "The Journal of Pain: Official Journal of the American Pain Society" "fecha" => "2016" "volumen" => "17" "numero" => "9 Suppl." "paginaInicial" => "T21" "paginaFinal" => "T49" "itemHostRev" => array:3 [ "pii" => "S0213005X15002748" "estado" => "S300" "issn" => "0213005X" ] ] ] ] ] ] ] 47 => array:3 [ "identificador" => "bib0235" "etiqueta" => "Van Rood y de Roos, 2009" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "contribucion" => array:1 [ 0 => array:2 [ "titulo" => "EMDR in the treatment of medically unexplained symptoms: A systematic review" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => false "autores" => array:2 [ 0 => "Y.R. Van Rood" 1 => "C. de Roos" ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:1 [ "Revista" => array:5 [ "tituloSerie" => "Journal of EMDR Practice and Research" "fecha" => "2009" "volumen" => "3" "paginaInicial" => "248" "paginaFinal" => "263" ] ] ] ] ] ] 48 => array:3 [ "identificador" => "bib0240" "etiqueta" => "Ware et al., 1994" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "contribucion" => array:1 [ 0 => array:2 [ "titulo" => "SF-36 physical and mental summary scales: A user's manual" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => false "autores" => array:3 [ 0 => "J.E. Ware" 1 => "M. Kosinski" 2 => "S.D. Keller" ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:1 [ "Libro" => array:3 [ "fecha" => "1994" "editorial" => "The Health Institute" "editorialLocalizacion" => "Boston" ] ] ] ] ] ] 49 => array:3 [ "identificador" => "bib0245" "etiqueta" => "Wilensky, 2006" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "contribucion" => array:1 [ 0 => array:2 [ "titulo" => "Eye movement desensitization and reprocessing (EMDR) as a treatment for phantom limb pain" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => false "autores" => array:1 [ 0 => "M. Wilensky" ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:1 [ "Revista" => array:5 [ "tituloSerie" => "Journal of Brief Therapy" "fecha" => "2006" "volumen" => "5" "paginaInicial" => "31" "paginaFinal" => "44" ] ] ] ] ] ] 50 => array:3 [ "identificador" => "bib0255" "etiqueta" => "Zigmond y Snaith, 1983" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "contribucion" => array:1 [ 0 => array:2 [ "titulo" => "The hospital anxiety and depression scale" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => false "autores" => array:2 [ 0 => "A.S. Zigmond" 1 => "R.P. Snaith" ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:1 [ "Revista" => array:7 [ "tituloSerie" => "Acta Psychiatrica Scandinavica" "fecha" => "1983" "volumen" => "67" "numero" => "6" "paginaInicial" => "361" "paginaFinal" => "370" "link" => array:1 [ 0 => array:2 [ "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/6880820" "web" => "Medline" ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] "agradecimientos" => array:1 [ 0 => array:4 [ "identificador" => "xack286804" "titulo" => "Agradecimientos" "texto" => "<p id="par0280" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Agradecemos la colaboración desinteresada de todos los participantes de este estudio, sin los cuales, este trabajo no hubiese sido posible.</p>" "vista" => "all" ] ] ] "idiomaDefecto" => "es" "url" => "/11347937/0000002300000001/v1_201706211247/S1134793716300495/v1_201706211247/es/main.assets" "Apartado" => array:4 [ "identificador" => "57661" "tipo" => "SECCION" "en" => array:2 [ "titulo" => "Originales" "idiomaDefecto" => true ] "idiomaDefecto" => "en" ] "PDF" => "https://static.elsevier.es/multimedia/11347937/0000002300000001/v1_201706211247/S1134793716300495/v1_201706211247/es/main.pdf?idApp=UINPBA00004N&text.app=https://www.elsevier.es/" "EPUB" => "https://multimedia.elsevier.es/PublicationsMultimediaV1/item/epub/S1134793716300495?idApp=UINPBA00004N" ]
año/Mes | Html | Total | |
---|---|---|---|
2024 Octubre | 15 | 1 | 16 |
2024 Septiembre | 23 | 10 | 33 |
2024 Agosto | 34 | 7 | 41 |
2024 Julio | 22 | 7 | 29 |
2024 Junio | 14 | 7 | 21 |
2024 Mayo | 21 | 5 | 26 |
2024 Abril | 35 | 24 | 59 |
2024 Marzo | 18 | 14 | 32 |
2024 Febrero | 27 | 10 | 37 |
2024 Enero | 24 | 16 | 40 |
2023 Diciembre | 15 | 10 | 25 |
2023 Noviembre | 15 | 10 | 25 |
2023 Octubre | 37 | 15 | 52 |
2023 Septiembre | 20 | 13 | 33 |
2023 Agosto | 19 | 6 | 25 |
2023 Julio | 20 | 11 | 31 |
2023 Junio | 21 | 5 | 26 |
2023 Mayo | 56 | 14 | 70 |
2023 Abril | 29 | 11 | 40 |
2023 Marzo | 41 | 6 | 47 |
2023 Febrero | 38 | 8 | 46 |
2023 Enero | 15 | 4 | 19 |
2022 Diciembre | 23 | 16 | 39 |
2022 Noviembre | 34 | 26 | 60 |
2022 Octubre | 20 | 17 | 37 |
2022 Septiembre | 28 | 20 | 48 |
2022 Agosto | 14 | 17 | 31 |
2022 Julio | 14 | 21 | 35 |
2022 Junio | 22 | 21 | 43 |
2022 Mayo | 12 | 15 | 27 |
2022 Abril | 18 | 15 | 33 |
2022 Marzo | 22 | 12 | 34 |
2022 Febrero | 19 | 14 | 33 |
2022 Enero | 30 | 17 | 47 |
2021 Diciembre | 29 | 14 | 43 |
2021 Noviembre | 32 | 15 | 47 |
2021 Octubre | 35 | 19 | 54 |
2021 Septiembre | 23 | 15 | 38 |
2021 Agosto | 15 | 14 | 29 |
2021 Julio | 15 | 15 | 30 |
2021 Junio | 10 | 7 | 17 |
2021 Mayo | 17 | 11 | 28 |
2021 Abril | 60 | 26 | 86 |
2021 Marzo | 14 | 16 | 30 |
2021 Febrero | 15 | 15 | 30 |
2021 Enero | 17 | 10 | 27 |
2020 Diciembre | 3 | 0 | 3 |
2020 Mayo | 1 | 0 | 1 |
2018 Abril | 1 | 0 | 1 |
2018 Marzo | 1 | 0 | 1 |
2018 Febrero | 16 | 1 | 17 |
2018 Enero | 12 | 5 | 17 |
2017 Diciembre | 30 | 2 | 32 |
2017 Noviembre | 32 | 1 | 33 |
2017 Octubre | 30 | 10 | 40 |
2017 Septiembre | 47 | 18 | 65 |
2017 Agosto | 45 | 30 | 75 |
2017 Julio | 67 | 96 | 163 |
2017 Junio | 18 | 7 | 25 |
2017 Mayo | 0 | 10 | 10 |
2017 Abril | 1 | 7 | 8 |
2017 Marzo | 1 | 3 | 4 |