covid
Buscar en
Revista Andaluza de Medicina del Deporte
Toda la web
Inicio Revista Andaluza de Medicina del Deporte La superación emocional y el rendimiento deportivo: una perspectiva de la psico...
Información de la revista

Estadísticas

Siga este enlace para acceder al texto completo del artículo

La superación emocional y el rendimiento deportivo: una perspectiva de la psicología del deporte (artículo en portugués)
Emotional overcoming and sports performance: a perspective of sports psychology
P. Malico Sousaa, A. Rosadoa
a Faculdade de Motricidade Humana. Universidade Técnica de Lisboa. Portugal.
Leído
4205
Veces
se ha leído el artículo
933
Total PDF
3272
Total HTML
Compartir estadísticas
 array:20 [
  "pii" => "13127531"
  "issn" => "18887546"
  "estado" => "S300"
  "fechaPublicacion" => "2008-08-01"
  "documento" => "article"
  "crossmark" => 0
  "licencia" => "http://www.elsevier.com/open-access/userlicense/1.0/"
  "subdocumento" => "fla"
  "cita" => "Rev Andal Med Deporte. 2008;1:82-6"
  "abierto" => array:3 [
    "ES" => true
    "ES2" => true
    "LATM" => true
  ]
  "gratuito" => true
  "lecturas" => array:2 [
    "total" => 2868
    "formatos" => array:3 [
      "EPUB" => 43
      "HTML" => 2436
      "PDF" => 389
    ]
  ]
  "itemSiguiente" => array:16 [
    "pii" => "13127532"
    "issn" => "18887546"
    "estado" => "S300"
    "fechaPublicacion" => "2008-08-01"
    "documento" => "article"
    "crossmark" => 0
    "licencia" => "http://www.elsevier.com/open-access/userlicense/1.0/"
    "subdocumento" => "fla"
    "cita" => "Rev Andal Med Deporte. 2008;1:87"
    "abierto" => array:3 [
      "ES" => true
      "ES2" => true
      "LATM" => true
    ]
    "gratuito" => true
    "lecturas" => array:2 [
      "total" => 2197
      "formatos" => array:3 [
        "EPUB" => 33
        "HTML" => 1880
        "PDF" => 284
      ]
    ]
    "es" => array:8 [
      "idiomaDefecto" => true
      "titulo" => "Hacia un nuevo concepto de olimpismo"
      "tienePdf" => "es"
      "tieneTextoCompleto" => "es"
      "paginas" => array:1 [
        0 => array:1 [
          "paginaInicial" => "87"
        ]
      ]
      "titulosAlternativos" => array:1 [
        "en" => array:1 [
          "titulo" => "Towards a new concept of Olympism"
        ]
      ]
      "contieneTextoCompleto" => array:1 [
        "es" => true
      ]
      "contienePdf" => array:1 [
        "es" => true
      ]
    ]
    "idiomaDefecto" => "es"
    "EPUB" => "https://multimedia.elsevier.es/PublicationsMultimediaV1/item/epub/13127532?idApp=UINPBA00004N"
    "url" => "/18887546/0000000100000002/v0_201308011004/13127532/v0_201308011005/es/main.assets"
  ]
  "itemAnterior" => array:16 [
    "pii" => "13127530"
    "issn" => "18887546"
    "estado" => "S300"
    "fechaPublicacion" => "2008-08-01"
    "documento" => "article"
    "crossmark" => 0
    "licencia" => "http://www.elsevier.com/open-access/userlicense/1.0/"
    "subdocumento" => "fla"
    "cita" => "Rev Andal Med Deporte. 2008;1:73-81"
    "abierto" => array:3 [
      "ES" => true
      "ES2" => true
      "LATM" => true
    ]
    "gratuito" => true
    "lecturas" => array:2 [
      "total" => 37854
      "formatos" => array:3 [
        "EPUB" => 113
        "HTML" => 34811
        "PDF" => 2930
      ]
    ]
    "es" => array:12 [
      "idiomaDefecto" => true
      "titulo" => "La importancia de los ajustes de la bicicleta en la prevención de las lesiones en el ciclismo: aplicaciones prácticas"
      "tienePdf" => "es"
      "tieneTextoCompleto" => "es"
      "tieneResumen" => array:2 [
        0 => "es"
        1 => "en"
      ]
      "paginas" => array:1 [
        0 => array:2 [
          "paginaInicial" => "73"
          "paginaFinal" => "81"
        ]
      ]
      "titulosAlternativos" => array:1 [
        "en" => array:1 [
          "titulo" => "The importance of bicycle adjustments in the prevention of injuries in cycling: practical applications"
        ]
      ]
      "contieneResumen" => array:2 [
        "es" => true
        "en" => true
      ]
      "contieneTextoCompleto" => array:1 [
        "es" => true
      ]
      "contienePdf" => array:1 [
        "es" => true
      ]
      "resumenGrafico" => array:2 [
        "original" => 0
        "multimedia" => array:8 [
          "identificador" => "fig1"
          "etiqueta" => "Fig. 1"
          "tipo" => "MULTIMEDIAFIGURA"
          "mostrarFloat" => true
          "mostrarDisplay" => false
          "copyright" => "Elsevier España"
          "figura" => array:1 [
            0 => array:4 [
              "imagen" => "284v01n02-13127530fig01.jpg"
              "Alto" => 1029
              "Ancho" => 1529
              "Tamanyo" => 215870
            ]
          ]
          "descripcion" => array:1 [
            "es" => "Posición de hiperextensión de la columna cervical."
          ]
        ]
      ]
      "autores" => array:1 [
        0 => array:2 [
          "autoresLista" => "J R Gómez-Puerto, M Edir Da Silva-Grigoletto, B Hernán Viana-Montaner, D Vaamonde, J R Alvero-Cruz"
          "autores" => array:5 [
            0 => array:2 [
              "Iniciales" => "J R"
              "apellidos" => "Gómez-Puerto"
            ]
            1 => array:2 [
              "Iniciales" => "M"
              "apellidos" => "Edir Da Silva-Grigoletto"
            ]
            2 => array:2 [
              "Iniciales" => "B"
              "apellidos" => "Hernán Viana-Montaner"
            ]
            3 => array:2 [
              "Iniciales" => "D"
              "apellidos" => "Vaamonde"
            ]
            4 => array:2 [
              "Iniciales" => "J R"
              "apellidos" => "Alvero-Cruz"
            ]
          ]
        ]
      ]
    ]
    "idiomaDefecto" => "es"
    "EPUB" => "https://multimedia.elsevier.es/PublicationsMultimediaV1/item/epub/13127530?idApp=UINPBA00004N"
    "url" => "/18887546/0000000100000002/v0_201308011004/13127530/v0_201308011005/es/main.assets"
  ]
  "pt" => array:13 [
    "idiomaDefecto" => true
    "titulo" => "La superación emocional y el rendimiento deportivo: una perspectiva de la psicología del deporte (artículo en portugués)"
    "tieneTextoCompleto" => true
    "paginas" => array:1 [
      0 => array:2 [
        "paginaInicial" => "82"
        "paginaFinal" => "86"
      ]
    ]
    "autores" => array:1 [
      0 => array:3 [
        "autoresLista" => "P Malico Sousa, A Rosado"
        "autores" => array:2 [
          0 => array:3 [
            "Iniciales" => "P"
            "apellidos" => "Malico Sousa"
            "referencia" => array:1 [
              0 => array:2 [
                "etiqueta" => "<span class="elsevierStyleSup">a</span>"
                "identificador" => "affa"
              ]
            ]
          ]
          1 => array:3 [
            "Iniciales" => "A"
            "apellidos" => "Rosado"
            "referencia" => array:1 [
              0 => array:2 [
                "etiqueta" => "<span class="elsevierStyleSup">a</span>"
                "identificador" => "affa"
              ]
            ]
          ]
        ]
        "afiliaciones" => array:1 [
          0 => array:3 [
            "entidad" => "Faculdade de Motricidade Humana. Universidade Técnica de Lisboa. Portugal."
            "etiqueta" => "<span class="elsevierStyleSup">a</span>"
            "identificador" => "affa"
          ]
        ]
      ]
    ]
    "titulosAlternativos" => array:1 [
      "en" => array:1 [
        "titulo" => "Emotional overcoming and sports performance&#58; a perspective of sports psychology"
      ]
    ]
    "textoCompleto" => "<p class="elsevierStylePara"><span class="elsevierStyleItalic"><span class="elsevierStyleItalic">El resumen en portugu&#233;s se encuentra al final del texto</span></span></p><p class="elsevierStylePara"><span class="elsevierStyleBold"><span class="elsevierStyleBold"> Introdu&#231;&#227;o</span></span></p><p class="elsevierStylePara"><span class="elsevierStyleItalic"><span class="elsevierStyleItalic">&#34;Um corredor de maratona&#44; depois de alcan&#231;ar um novo recorde&#44; foi questionado sobre a forma como se sentiu durante a corrida&#46; A resposta foi expressa nos seguintes termos&#58; &#34;N&#227;o posso recordar exactamente o que se passou&#44; eu corri como uma m&#225;quina&#44; como se estivesse em transe&#34;<span class="elsevierStyleSup">1</span>&#46;</span></span></p><p class="elsevierStylePara">O facto de alguns factores emocionais e motivacionais faze-rem com que um atleta se &#34;ultrapasse&#34; a si pr&#243;prio e atinja n&#237;veis m&#225;ximos de rendimento em competi&#231;&#245;es de m&#225;xima import&#226;ncia&#44; ao passo que outro atleta&#44; na mesma situa&#231;&#227;o competitiva&#44; falha ou evidencia uma &#34;quebra&#34; de rendimento aparentemente inexplic&#225;vel&#44; &#233; evidente para qualquer pessoa que assista ou participe em competi&#231;&#245;es desportivas&#46;</p><p class="elsevierStylePara">A tem&#225;tica relacionada com as emo&#231;&#245;es em contexto desportivo tem sido objecto de estudo&#44; ao longo dos anos&#44; por parte dos investigadores da psicologia do desporto&#46;</p><p class="elsevierStylePara">No entanto&#44; como destaca Hanin<span class="elsevierStyleSup">2</span>&#44; surpreendentemente&#44; s&#243; o tema relacionado com a rela&#231;&#227;o entre ansiedade e desempenho e&#44; ainda assim&#44; quase exclusivamente nos atletas &#40;ignorando outros agentes desportivos&#44; igualmente importantes&#44; como treinadores ou &#225;rbitros&#41; tem merecido&#44; por parte dos especialistas&#44; tratamento detalhado&#46;</p><p class="elsevierStylePara">Por via disso&#44; consideramos que h&#225; que ter em conta&#44; tamb&#233;m&#44; o que salientaram Mahoney e Meyers<span class="elsevierStyleSup">3</span>&#58; t&#227;o ou mais importante que o n&#237;vel de stress e ansiedade percepcionados ou sentidos pelos atletas&#44; talvez sejam a avalia&#231;&#227;o cognitiva das situa&#231;&#245;es e a capacidade dos atletas para lidarem eficazmente com os seus pensamentos e emo&#231;&#245;es&#44; que deter-minam at&#233; que ponto os n&#237;veis de stress e ansiedade ter&#227;o um efeito prejudicial e negativo no rendimento&#46;</p><p class="elsevierStylePara">Neste sentido&#44; Cruz e Barbosa<span class="elsevierStyleSup">4</span> destacam que a an&#225;lise do conhecimento neste dom&#237;nio evidencia um aspecto central que parece merecer o acordo un&#226;nime dos te&#243;ricos e investigadores da Psicologia do Des-porto&#58; a rela&#231;&#227;o ansiedade-rendimento constitui um assunto altamente complexo e individualizado e a sua total compreens&#227;o exige a considera&#231;&#227;o simult&#226;nea de v&#225;rios factores e processos psicol&#243;gicos interdependentes&#46;</p><p class="elsevierStylePara">Em refor&#231;o desta ideia&#44; Cruz<span class="elsevierStyleSup">5</span> refere que o estudo das vari&#225;veis psicol&#243;gicas que melhor diferenciam os atletas parece confirmar a natureza quase insepar&#225;vel e interdependente da cogni&#231;&#227;o&#44; motiva&#231;&#227;o e emo&#231;&#227;o&#46;</p><p class="elsevierStylePara">Segundo Hackfort<span class="elsevierStyleSup">6</span>&#44; as emo&#231;&#245;es devem ser entendidas como um sistema complexo de inter-rela&#231;&#245;es entre o aparelho mental &#40;processos cognitivos&#41;&#44; o sistema fisiol&#243;gico &#40;n&#237;vel de activa&#231;&#227;o&#41; e o sistema social &#40;rela&#231;&#245;es sociais&#41;&#46;</p><p class="elsevierStylePara">Uma vasta gama de investigadores <span class="elsevierStyleSup">5</span> tem comprovado&#44; nomeadamente&#44; a inter-depend&#234;ncia entre stress&#44; ansiedade&#44; auto-confian&#231;a&#44; aten&#231;&#227;o&#47; concentra&#231;&#227;o e motiva&#231;&#227;o&#44; no que se refere ao seu impacto e efeitos no rendimento e comportamento humano&#46;</p><p class="elsevierStylePara">Deste modo&#44; como salientam Cruz<span class="elsevierStyleSup">7</span> e Cruz e Barbosa<span class="elsevierStyleSup">4</span>&#44; o que parece tornar-se necess&#225;rio &#233; a cria&#231;&#227;o de um modelo conceptual integrador e compreensivo que oriente a progress&#227;o cient&#237;fica e a interven&#231;&#227;o pr&#225;tica&#46; Por outras palavras&#44; o que se torna verdadeiramente emergente &#233; encontrar explica&#231;&#245;es e respostas para quest&#245;es&#44; problemas ou situa&#231;&#245;es reais que ocorrem em contextos desportivos&#46; Por exemplo&#58; &#34;porque &#233; que alguns atletas s&#227;o excelentes nos treinos e falham sob press&#227;o da competi&#231;&#227;o&#63;&#59; porque &#233; que alguns atletas&#44; dotados das melhores capacidades f&#237;sicas e t&#225;cticas&#44; abandonam&#44; muitas vezes de forma inesperada&#44; a competi&#231;&#227;o desportiva&#63;&#59; porque &#233; que algumas marcas ou &#34;records&#34; permanecem inating&#237;veis durante v&#225;rios anos e&#44; subitamente&#44; depois de batidos por um atleta&#44; s&#227;o sucessivamente e&#44; num curto espa&#231;o de tempo&#44; alcan&#231;ados e melhorados&#44; por esse mesmo e por outros atletas&#63;&#34;<span class="elsevierStyleSup">7</span>&#46;</p><p class="elsevierStylePara">&#201; para este tipo de quest&#245;es pr&#225;ticas que os te&#243;ricos e investigadores neste dom&#237;nio devem encontrar respostas&#46; No essencial&#44; corroboramos a opini&#227;o de Cruz e Barbosa<span class="elsevierStyleSup">4</span> quando defendem que s&#227;o as respostas a estas quest&#245;es e situa&#231;&#245;es &#40;e a muitas outras similares&#41; que interessam&#44; de facto&#44; aos agentes desportivos &#40;e&#46;g&#46;&#44; treinadores&#44; atletas&#44; dirigentes&#41;&#46; E &#233;&#44; tamb&#233;m&#44; para a compreens&#227;o destas quest&#245;es que a teoria&#44; a investiga&#231;&#227;o e a pr&#225;tica psicol&#243;gica deve encontrar respostas&#44; explica&#231;&#245;es e&#47;ou solu&#231;&#245;es&#46;</p><p class="elsevierStylePara">Sendo assim&#44; embora o stress e a ansiedade continuem a ser constructos importantes&#44; recentemente os investigadores come&#231;aram a constatar que estes conceitos s&#227;o apenas uma parte de um tema mais amplo&#58; as emo&#231;&#245;es&#46;</p><p class="elsevierStylePara"><span class="elsevierStyleBold"><span class="elsevierStyleBold">O que &#233; uma emo&#231;&#227;o&#63;</span></span></p><p class="elsevierStylePara">A t&#237;tulo ilustrativo&#44; suponhamo-nos atletas numa final de um Campeo-nato do Mundo de Futebol ou numa Final ol&#237;mpica&#46; Imaginamo-nos&#44; certamente&#44; antes e durante a competi&#231;&#227;o a experienciar reac&#231;&#245;es de ansiedade &#40;muitas vezes apelidadas de &#34;nervosismo&#34;&#41;&#44; de raiva ou irrita&#231;&#227;o&#44; de culpa e tristeza&#46; E depois da competi&#231;&#227;o&#44; eventualmente&#44; tamb&#233;m&#44; orgulho&#44; &#34;al&#237;vio&#34; e felicidade &#40;em caso de vit&#243;ria&#41; ou tristeza e des&#226;nimo em situa&#231;&#245;es de derrota&#46;</p><p class="elsevierStylePara">A vida emocional em contextos desportivos&#44; como noutros contextos&#44; &#233; muito complexa&#44; n&#227;o s&#243; pelos m&#250;ltiplos objectivos que operam num determinado momento&#44; mas&#44; tamb&#233;m&#44; pelas mudan&#231;as que ocorrem de um momento para o outro&#46;</p><p class="elsevierStylePara">Assim&#44; para entender as fun&#231;&#245;es fundamentais das emo&#231;&#245;es no des-porto &#233; necess&#225;rio analisar as ac&#231;&#245;es desportivas dentro de um contexto situacional&#44; que se consubstancia na interac&#231;&#227;o entre pessoa&#44; tarefa e meio ambiente&#46;</p><p class="elsevierStylePara">A explica&#231;&#227;o para o comportamento das pessoas que se movimentam em contexto desportivo pode ser justificada por dois factores que&#44; embora diferentes&#44; est&#227;o interrelacionados&#58; as &#34;circunstancias m&#225;gicas&#34; da competi&#231;&#227;o desportiva e as emo&#231;&#245;es que desencadeia&#46;</p><p class="elsevierStylePara">Fehr e Russell<span class="elsevierStyleSup">8</span> referem que &#34;toda a gente sabe o que &#233; uma emo&#231;&#227;o at&#233; ser pedido para dar uma defini&#231;&#227;o&#46; Ent&#227;o&#44; parece que ningu&#233;m sabe&#34;&#46;</p><p class="elsevierStylePara">De facto&#44; como salienta LeDoux<span class="elsevierStyleSup">9</span> a cria&#231;&#227;o das nossas emo&#231;&#245;es distingue-se como uma das proezas mais complexas e surpreendentes do ser humano&#46; o autor refere&#44; ainda&#44; que quando olhamos introspectivamente para as nossas emo&#231;&#245;es&#44; achamo-las&#44; simultaneamente&#44; &#243;bvias e misteriosas&#46;</p><p class="elsevierStylePara">As emo&#231;&#245;es s&#227;o os estados do nosso c&#233;rebro que melhor conhecemos e que recordamos com maior nitidez&#46; No entanto&#44; por vezes&#44; n&#227;o sabemos de onde prov&#234;m&#46; Elas podem alterar-se lentamente ou com brusquid&#227;o e as suas causas podem ser evidentes ou obscuras&#46;</p><p class="elsevierStylePara">Na sua reflex&#227;o sobre a no&#231;&#227;o de emo&#231;&#227;o&#44; LeDoux<span class="elsevierStyleSup">9</span> acrescenta&#44; ainda&#44; que embora as nossas emo&#231;&#245;es fa&#231;am parte integrante de n&#243;s pr&#243;prios&#44; tamb&#233;m parecem ter a sua pr&#243;pria ordem do dia&#44; que &#233; cumprida&#44; frequentemente&#44; sem a interven&#231;&#227;o volunt&#225;ria do pr&#243;prio sujeito&#46;</p><p class="elsevierStylePara">O autor sintetiza o seu pensamento a este respeito referindo que &#233; dif&#237;cil imaginar a vida sem emo&#231;&#245;es&#46; Vivemos para elas&#44; estruturando circunst&#226;ncias que nos proporcionam momentos de prazer e de alegria e evitando situa&#231;&#245;es que conduzam &#224; desilus&#227;o&#44; &#224; tristeza ou ao sofrimento&#46; A este respeito&#44; o <span class="elsevierStyleItalic"><span class="elsevierStyleItalic">rockeiro</span></span> Lester Bangs afirmou um dia&#58; &#34;As &#250;nicas quest&#245;es que valem a pena levantar hoje em dia v&#227;o no sentido de saber se&#44; amanh&#227;&#44; os seres humanos ter&#227;o quaisquer emo&#231;&#245;es&#44; e que qualidade de vida ter&#227;o&#44; se a resposta for negativa&#34;&#46;</p><p class="elsevierStylePara">Na linha do que foi dito anteriormente&#44; LeDoux<span class="elsevierStyleSup">9</span> conclui a sua reflex&#227;o referindo-se &#224;s vantagens que constituiria para o ser humano uma compreens&#227;o cient&#237;fica das emo&#231;&#245;es&#58; &#34;Proporcionar-nos-ia uma reflex&#227;o sobre o modo como operam a maior parte dos aspectos mais pessoais e ocultos da mente e&#44; simultaneamente&#44; ajudar-nos-ia a compreender o que pode estar errado&#44; quando esta parte da vida mental vacila&#34;&#46;</p><p class="elsevierStylePara"><span class="elsevierStyleBold"><span class="elsevierStyleBold">A supera&#231;&#227;o emocional e o estado de</span></span><span class="elsevierStyleBold"><span class="elsevierStyleItalic"><span class="elsevierStyleBold"> flow</span></span></span></p><p class="elsevierStylePara">Iniciamos este ponto contando a proeza de Dan Jansen&#46; Este atleta&#44; depois de ter falhado v&#225;rias tentativas para obter a medalha de ouro ol&#237;m-pica na modalidade de patinagem de velocidade &#40;que prometera &#224; irm&#227; que&#44; entretanto&#44; falecera&#41; conseguiu&#44; finalmente&#44; os seus intentos precisamente na &#250;ltima possibilidade que tinha para o fazer e&#44; pasme-se&#44; na corrida em que n&#227;o era favorito &#40;os 1000 nas olimp&#237;adas de Inverno de 1994&#44; na Noruega&#41;&#46;</p><p class="elsevierStylePara">&#201;&#44; tamb&#233;m&#44; conhecido o exemplo do nadador Matt Biondi da equipa ol&#237;mpica dos EUA em 1988&#46; Alguns comentadores desportivos sugeriam que ele seria capaz de igualar a proeza de Mark Spitz em 1972&#44; conquistando sete medalhas de ouro&#46; Mas Biondi terminou a primeira prova em que participou num &#34;modesto 3&#186; lugar&#34;&#46; Na prova seguinte n&#227;o foi al&#233;m do 2&#186; lugar&#44; perdendo o primeiro lugar do p&#243;dio precisamente no &#250;ltimo metro e por escassos cent&#237;metros&#46; Temia-se o pior e&#44; desta vez&#44; a pr&#243;pria comunica&#231;&#227;o social previa que as duas derrotas o desanimariam para as provas que faltavam&#46; Puro engano&#44; Biondi recomp&#244;s-se das derrotas e ganhou medalhas de ouro nas cinco provas seguintes&#46;<br></br> goleman<span class="elsevierStyleSup">10</span> explica o que se passou com Matt Biondi&#44; do ponto de vista da intelig&#234;ncia emocional&#44; como a atitude optimista que protege as pessoas contra o deixarem-se cair na apatia&#44; na desesperan&#231;a ou na depress&#227;o face &#224;s dificuldades&#46;</p><p class="elsevierStylePara">De acordo com o autor&#44; a intelig&#234;ncia emocional envolve a capacidade da pessoa se motivar a si mesma e persistir a despeito das frustra&#231;&#245;es&#59; de controlar os impulsos e adiar a recompensa&#59; de regular o seu pr&#243;prio estado de esp&#237;rito e impedir que o des&#226;nimo subjugue a faculdade de pensar&#59; de sentir empatia e de ter esperan&#231;a&#46;</p><p class="elsevierStylePara">A que se deve esta &#34;transforma&#231;&#227;o das fraquezas em for&#231;as&#34;&#63;</p><p class="elsevierStylePara">N&#227;o esquecemos&#44; igualmente&#44; o que nos contou um dia um dos melhores atletas portugueses de sempre&#58; &#34;Amigos&#44; nesta profiss&#227;o h&#225; alturas na vida em que tens que te superar a ti pr&#243;prio &#40;&#46;&#46;&#46;&#41; e acabas por conseguir fazer coisas que pensas n&#227;o estar ao teu alcan&#231;e naquele momento&#34;&#46;</p><p class="elsevierStylePara">Esta compet&#234;ncia &#233; denominada por goleman<span class="elsevierStyleSup">10</span> como &#34;aptid&#227;omestra&#34; e&#44; por outros autores&#44; como &#34;piloto autom&#225;tico emocional&#34;<span class="elsevierStyleSup">9</span> ou&#44; ainda&#44; por &#34;dissocia&#231;&#227;o do corpo ou efeito do piloto autom&#225;tico&#34;<span class="elsevierStyleSup">11</span>&#46;</p><p class="elsevierStylePara"> Gon&#231;alves<span class="elsevierStyleSup">11</span>&#44; numa reflex&#227;o sobre os limites e a transcend&#234;ncia do corpo&#44; a que denominou &#34;Desporto Psicol&#243;gico&#34;&#44; come&#231;a por questionar em que medida o desporto constitui um terreno f&#233;rtil para levar o indiv&#237;duo a testar e transcender os seus pr&#243;prios limites&#46; No fundo&#44; para este autor&#44; trata-se de conhecer e perceber a transcend&#234;ncia dos limites que&#44; aparentemente&#44; nos s&#227;o colocados pelas fronteiras f&#237;sicas do nosso corpo&#46;</p><p class="elsevierStylePara">Um pouco por todo o lado surgem provas que constituem desafios &#224; transcend&#234;ncia dos limites&#46; Desde travessias do Deserto do Saara &#40;a famosa Maratona das Areias&#41;&#44; at&#233; aquele que ser&#225;&#44; talvez&#44; o maior desafio de &#34;endurance&#34; - a &#34;Transamerica Race&#34; - 64 dias de costa a costa dos EUA&#44; sem interrup&#231;&#245;es&#44; em etapas di&#225;rias&#44; que variam entre os 45 e os 100 km&#46;</p><p class="elsevierStylePara">Andy Lovy<span class="elsevierStyleSup">11</span>&#44; um psiquiatra e ultra-maratonista que acompanhava esta &#250;ltima prova&#44; comentava a respeito do desafio que se impunha a estes homens na conquista de novos limites&#58; &#34;70&#37; deste tipo de prova &#233; corrida com a cabe&#231;a&#46; Estes tipos n&#227;o colocam barreiras mentais como a maioria das pessoas&#46; Eles desfazem estas barreiras em peda&#231;os&#34;&#46;</p><p class="elsevierStylePara">De acordo com gon&#231;alves<span class="elsevierStyleSup">11</span> s&#227;o quatro os fen&#243;menos dissociativos que constituem elementos essenciais na experi&#234;ncia de transcend&#234;ncia dos limites&#58; as dissocia&#231;&#245;es do espa&#231;o&#44; do tempo&#44; da dor e do corpo&#46;</p><p class="elsevierStylePara">Vamos centrar-nos&#44; apenas&#44; neste &#250;ltimo por ser o que mais interesse nos suscita no &#226;mbito desta reflex&#227;o &#40;para uma revis&#227;o detalhada desta linha de investiga&#231;&#227;o consultar gon&#231;alves<span class="elsevierStyleSup">11</span>&#46;</p><p class="elsevierStylePara">A dissocia&#231;&#227;o do corpo &#233; considerada por este autor como um dos efeitos mais enigm&#225;ticos&#44; um fen&#243;meno de estranha flutua&#231;&#227;o a que os atletas frequentemente se referem como o &#34;ligar do piloto auto-m&#225;tico&#34;&#46;</p><p class="elsevierStylePara"> Mahoney<span class="elsevierStyleSup">12</span> caracteriza do seguinte modo este fen&#243;meno&#58; &#34;1&#41; &#201; experienciado como um estado alterado de consci&#234;ncia no qual &#233; atingida uma invulgar liga&#231;&#227;o entre corpo e mente&#59; 2&#41; h&#225; frequentemente uma sensa&#231;&#227;o de intemporalidade&#59; 3&#41; mesmo em exerc&#237;cio intenso&#44; h&#225; uma sensa&#231;&#227;o de aus&#234;ncia de esfor&#231;o como se tratasse de estar a funcionar em piloto autom&#225;tico&#59; 4&#41; tomar consci&#234;ncia ou tentar controlar este fen&#243;meno&#44; conduz frequentemente ao seu desaparecimento&#44; e 5&#41; o estado de <span class="elsevierStyleItalic"><span class="elsevierStyleItalic"> flow</span></span>  &#233; algo que se pode permitir que aconte&#231;a&#44; mas mesmo os atletas mais bem sucedidos relatam a sua incapacidade para o produzir voluntariamente&#34;&#46;</p><p class="elsevierStylePara">Tom Hall<span class="elsevierStyleSup">11</span>&#44; corredor de fundo&#44; descreveu para o <span class="elsevierStyleItalic"><span class="elsevierStyleItalic">Runner&#39;s World</span></span> esta experi&#234;ncia do seguinte modo&#58;</p><p class="elsevierStylePara"><span class="elsevierStyleItalic"><span class="elsevierStyleItalic">&#34;De repente dei comigo a correr num plano mais alto e transcendental&#46; Com um desprendimento euf&#243;rico ultrapassei sem esfor&#231;o outros corredores que pareciam estranhamente suspensos em c&#226;mara lenta&#46; N&#227;o sentia qualquer dor&#44; sede ou fadiga &#224; medida que percorria milha ap&#243;s milha&#46; Energizado pela aproxima&#231;&#227;o das tempestuosas nuvens negras&#44; cativado pelo nascer do sol -um raio de luz vermelha no horizonte- corri e corri&#44; auto-sustentado misticamente&#44; inspirado por outras velocidades surreais&#46; Corri esses 32 km mais facilmente&#44; mais rapidamente e mais alegremente do que alguma vez tinha corrido&#34; &#40;</span></span>Runner&#39;s World<span class="elsevierStyleItalic"><span class="elsevierStyleItalic">&#44; Mar&#231;o 1993&#44; p&#46; 66&#41;&#46;</span></span></p><p class="elsevierStylePara">Estas descri&#231;&#245;es s&#227;o&#44; surpreendentemente&#44; similares &#224; de outros homens e mulheres&#44; desde compositores&#44; atletas ol&#237;mpicos&#44; cirurgi&#245;es&#44; ou simples &#34;atletas de fim de semana&#34;&#44; quando falam de uma altura em que se excederam a si pr&#243;prios numa actividade favorita&#46; o estado que descrevem&#44; de desempenho &#243;ptimo&#44; recebe&#44; tamb&#233;m&#44; o nome de &#34;<span class="elsevierStyleItalic"><span class="elsevierStyleItalic">flow</span></span>&#34;<span class="elsevierStyleSup">12</span>&#46;</p><p class="elsevierStylePara">Como refere goleman<span class="elsevierStyleSup">10</span>&#44; os atletas conhecem este estado de gra&#231;a como a &#34;zona&#34;&#44; onde a excel&#234;ncia se consegue sem esfor&#231;o&#44; em que o p&#250;blico e os advers&#225;rios desaparecem numa maravilhosa e continuada absor&#231;&#227;o no momento&#46; Diane Roffe-Steinrotter&#44; que venceu uma medal-ha ol&#237;mpica de esqui nas olimp&#237;adas de Inverno de 1994&#44; disse&#44; depois de terminar a sua prova&#44; que tudo aquilo de que se lembrava era de estar imersa em relaxa&#231;&#227;o&#58; &#34;Sentia-me como uma catarata&#34;&#46;</p><p class="elsevierStylePara">De acordo com goleman<span class="elsevierStyleSup">10</span>&#44; ser capaz de entrar em &#34;<span class="elsevierStyleItalic"><span class="elsevierStyleItalic">flow</span></span>&#34; &#233; <span class="elsevierStyleItalic"><span class="elsevierStyleItalic"> intelig&#234;ncia emocional</span></span> no seu melhor&#59; o &#34;<span class="elsevierStyleItalic"><span class="elsevierStyleItalic">flow</span></span>&#34; representa&#44; possivelmente&#44; o m&#225;ximo em mat&#233;ria de dominar as emo&#231;&#245;es ao servi&#231;o do desempenho e da aprendizagem&#46; No &#34;<span class="elsevierStyleItalic"><span class="elsevierStyleItalic">flow</span></span>&#34;&#44; as emo&#231;&#245;es n&#227;o s&#227;o apenas contidas e controladas&#59; s&#227;o positivadas&#44; energizadas e alinhadas com a tarefa entre m&#227;os&#46;<br></br> o &#34;<span class="elsevierStyleItalic"><span class="elsevierStyleItalic">flow</span></span>&#34; constitui&#44; assim&#44; uma experi&#234;ncia comum que quase toda a gente&#44; numa ou noutra ocasi&#227;o&#44; j&#225; teve oportunidade de vivenciar&#44; particularmente quando consegue um desempenho &#243;ptimo ou ultrapassa os seus anteriores limites&#46; Parafraseando goleman<span class="elsevierStyleSup">10</span> &#34;talvez a melhor maneira de o descrever seja o &#234;xtase de um acto de amor perfeito&#44; o fundir de dois seres numa &#250;nica e harmoniosa entidade&#34;&#46;</p><p class="elsevierStylePara">Esta descri&#231;&#227;o apaixonada mas&#44; ao mesmo tempo&#44; precisa&#44; da no&#231;&#227;o de &#34;<span class="elsevierStyleItalic"><span class="elsevierStyleItalic">flow</span></span>&#34; pode ser traduzida por um estado em que as pessoas ficam absolutamente absorvidas no que est&#227;o a fazer&#44; dando &#224; tarefa uma aten&#231;&#227;o indivisa&#44; em que a consci&#234;ncia se funde completamente com as ac&#231;&#245;es&#46;</p><p class="elsevierStylePara">Tamb&#233;m LeDoux<span class="elsevierStyleSup">9</span> se pronunciou a prop&#243;sito da alian&#231;a entre as fun&#231;&#245;es emocionais e cognitivas&#46; Refere o autor que&#44; embora muitos animais consigam sobreviver&#44; principalmente devido ao piloto autom&#225;tico emocional&#44; por mais &#250;teis que sejam as reac&#231;&#245;es autom&#225;ticas&#44; s&#227;o apenas uma solu&#231;&#227;o de emerg&#234;ncia&#44; j&#225; que no final voltamos a assumir totalmente o controlo da situa&#231;&#227;o&#46;</p><p class="elsevierStylePara">Na realidade&#44; n&#227;o compreendemos totalmente o modo como o c&#233;rebro humano avalia uma situa&#231;&#227;o&#44; recorre a um conjunto de potenciais cursos de ac&#231;&#245;es&#44; prev&#234; resultados poss&#237;veis de diferentes ac&#231;&#245;es&#44; atribui prioridades a poss&#237;veis ac&#231;&#245;es e escolhe uma determinada ac&#231;&#227;o&#44; mas estas prioridades est&#227;o&#44; inquestionavelmente&#44; entre as mais sofisticadas fun&#231;&#245;es cognitivas&#46; S&#227;o elas que permitem a transforma&#231;&#227;o crucial da reac&#231;&#227;o em ac&#231;&#227;o&#46;</p><p class="elsevierStylePara">Na linha do seu pensamento&#44; LeDoux<span class="elsevierStyleSup">9</span> refere que os planos emocionais constituem um complemento maravilhoso do automatismo emocional&#44; j&#225; que nos permite ser <span class="elsevierStyleItalic"><span class="elsevierStyleItalic">actores</span></span> emocionais e n&#227;o s&#243; <span class="elsevierStyleItalic"><span class="elsevierStyleItalic"> reactores</span></span>&#46; Mas&#44; esta capacidade tem um pre&#231;o&#58; uma vez que come&#231;amos a pensar&#44; n&#227;o s&#243; tentamos antecipar o melhor que h&#225; a fazer perante os diversos movimentos poss&#237;veis que um predador &#40;e&#46;g&#46;&#44; neste caso&#44; um predador social&#44; que pode muito bem ser um nosso advers&#225;rio desportivo&#41; pode realizar seguidamente&#44; mas tamb&#233;m pensamos no que poder&#225; acontecer se aquilo que imaginamos n&#227;o se concretizar&#46;</p><p class="elsevierStylePara">Mais uma vez&#44; esta vis&#227;o de LeDoux<span class="elsevierStyleSup">9</span> parece&#44; a este respeito&#44; entroncar perfeitamente na de goleman<span class="elsevierStyleSup">10</span> quando&#44; este &#250;ltimo autor&#44; defende que pensar demasiado no que est&#225; a acontecer interrompe o &#34;<span class="elsevierStyleItalic"><span class="elsevierStyleItalic">flow</span></span>&#34;&#44; isto &#233;&#44; o simples pensamento &#34;Isto est&#225; a correr-me maravilhosamente&#34; pode quebrar a sensa&#231;&#227;o&#46; goleman<span class="elsevierStyleSup">10</span> vai&#44; ainda mais longe&#44; ao salientar que a aten&#231;&#227;o torna-se t&#227;o focalizada que a pessoa s&#243; tem consci&#234;ncia da estreita forma de percep&#231;&#227;o relacionada com a tarefa imediata&#44; perdendo a no&#231;&#227;o do espa&#231;o e do tempo &#40;a este respeito&#44; como j&#225; vimos neste trabalho&#44; tamb&#233;m se pronunciou gon&#231;alves a prop&#243;sito dos quatro fen&#243;menos dissociativos na experi&#234;ncia de transcend&#234;ncia dos limites&#58; dois deles s&#227;o&#44; precisamente&#44; a dissocia&#231;&#227;o do espa&#231;o e do tempo&#41;&#46;</p><p class="elsevierStylePara">Em suma&#44; pensamos que a experi&#234;ncia de &#34;<span class="elsevierStyleItalic"><span class="elsevierStyleItalic">flow</span></span>&#34;&#44; em contexto desportivo&#44; permite a entrada inconsciente&#44; estado em que as pessoas &#34;perdem toda a consci&#234;ncia de si mesmos&#34; na total explora&#231;&#227;o dos seus limites<span class="elsevierStyleSup">10</span>&#46;</p><p class="elsevierStylePara">Em &#250;ltima inst&#226;ncia&#44; como destaca gon&#231;alves<span class="elsevierStyleSup">11</span>&#44; &#34;&#40;&#46;&#46;&#46;&#41; os jogadores infinitos jogam com os pr&#243;prios limites &#40;&#46;&#46;&#46;&#41; para que conste das nossas mem&#243;rias do passado e&#44; sobretudo&#44; do futuro&#34;&#46;</p><p class="elsevierStylePara"><span class="elsevierStyleBold"><span class="elsevierStyleBold"> Considera&#231;&#245;es finais</span></span></p><p class="elsevierStylePara">Os factores emocionais pare&#231;am funcionar&#44; umas vezes como alavancas facilitadoras do rendimento &#40;pelo menos nalguns atletas&#41; e&#44; outras&#44; como mecanismos inibit&#243;rios e debilitadores da presta&#231;&#227;o desportiva&#46; No entanto&#44; existem poucos resultados suportados pela investiga&#231;&#227;o cient&#237;fica em rela&#231;&#227;o &#224; import&#226;ncia e fun&#231;&#227;o das emo&#231;&#245;es no desporto&#46;</p><p class="elsevierStylePara">Na realidade&#44; o nosso conhecimento sobre os processos emocionais e a sua rela&#231;&#227;o com o rendimento desportivo est&#225;&#44; ainda&#44; na sua inf&#226;ncia e muita investiga&#231;&#227;o dever&#225; ser desenvolvida nesta &#225;rea&#46; Todavia&#44; existe j&#225; suficiente evid&#234;ncia cient&#237;fica para suportar a interven&#231;&#227;o em treino desportivo sobre aspectos-chave da gest&#227;o das emo&#231;&#245;es&#46;</p><p class="elsevierStylePara">Os estudos sobre o estado de <span class="elsevierStyleItalic"><span class="elsevierStyleItalic">flow</span></span>&#44; a intelig&#234;ncia emocional e as determinantes emocionais do rendimento desportivo colocam&#44; j&#225;&#44; ao servi&#231;o dos treinadores&#44; m&#233;todos de interven&#231;&#227;o de grande valor pr&#225;tico&#46; Assim os treinadores percebam que uma das dimens&#245;es decisivas da sua interven&#231;&#227;o profissional se refere &#224; complexa mas crucial gest&#227;o das emo&#231;&#245;es&#44; tanto no processo de treino desportivo como na competi&#231;&#227;o&#46;</p><p class="elsevierStylePara">Neste contexto&#44; a psicologia do desporto pode ocupar o seu espa&#231;o na optimiza&#231;&#227;o do rendimento desportivo dos atletas&#46;</p><hr></hr><p class="elsevierStylePara">RESUMO</p><p class="elsevierStylePara">O objectivo da presente revis&#227;o consiste em abordar a problem&#225;tica da influ&#234;ncia dos processos emocionais no rendimento desportivo de atletas de competi&#231;&#227;o&#46; Parte-se de um enquadramento geral da defini&#231;&#227;o do conceito de <span class="elsevierStyleItalic"><span class="elsevierStyleItalic"> emo&#231;&#227;o</span></span>e procura-se explorar a quest&#227;o em torno da supera&#231;&#227;o emocional e do estado de <span class="elsevierStyleItalic"><span class="elsevierStyleItalic">flow</span></span> na competi&#231;&#227;o desportiva&#46; os factores emocionais parecem funcionar&#44; nalguns atletas&#44; como alavancas facilitadoras do seu rendimento e&#44; noutros&#44; como mecanismos inibit&#243;rios e debilitadores da sua presta&#231;&#227;o desportiva&#46; No entanto&#44; existem poucos resultados suportados pela investiga&#231;&#227;o cient&#237;fica em rela&#231;&#227;o &#224; import&#226;ncia e fun&#231;&#227;o das emo&#231;&#245;es no desporto&#46; Na realidade&#44; o conhecimento sobre os processos emocionais e a sua rela&#231;&#227;o com o rendimento desportivo &#233;&#44; ainda&#44; rudimentar e muita investiga&#231;&#227;o dever&#225; ser desenvolvida nesta &#225;rea&#46; Todavia&#44; existe j&#225; suficiente evid&#234;ncia cient&#237;fica para suportar a interven&#231;&#227;o em treino desportivo sobre aspectos-chave da gest&#227;o das emo&#231;&#245;es&#46; Conclui-se que&#44; neste contexto&#44; a psicologia do desporto pode ocupar o seu espa&#231;o na optimiza&#231;&#227;o da presta&#231;&#227;o individual do atleta&#44; tanto em situa&#231;&#227;o de treino como de competi&#231;&#227;o&#46; A tarefa do psic&#243;logo do desporto consiste em ajudar a potenciar esse processo&#46;</p><p class="elsevierStylePara">&#169; 2008 Revista Andaluza de Medicina del Deporte&#46;</p><p class="elsevierStylePara"><span class="elsevierStyleItalic"><span class="elsevierStyleItalic"> Palavras-chave</span></span> Psicologia do desporto&#46; Processos emocionais&#46; Rendimento desportivo&#46; Estado de <span class="elsevierStyleItalic"><span class="elsevierStyleItalic">flow&#46;</span></span></p><hr></hr><p class="elsevierStylePara"><span class="elsevierStyleItalic"><span class="elsevierStyleItalic"> Contacto&#58;<br></br></span></span> A&#46; Rosado&#46;<br></br> Departamento de Ci&#234;ncias do Desporto&#46; Faculdade de Motricidade Humana&#46; Universidade T&#233;cnica de Lisboa&#46;<br></br> 1495-688 Cruz Quebrada-Dafundo&#46; Portugal&#46; <span class="elsevierStyleItalic"><span class="elsevierStyleItalic"><br></br> E-mail&#58;</span></span><a href="mailto&#58;arosado&#64;fmh&#46;utl&#46;pt" class="elsevierStyleCrossRefs">arosado&#64;fmh&#46;utl&#46;pt</a></p><p class="elsevierStylePara"><span class="elsevierStyleItalic"><span class="elsevierStyleItalic">Historia del art&#237;culo&#58;<br></br></span></span> Recibido el 18 de febrero de 2008&#46; Aceptado el 9 de abril de 2008&#46;</p>"
    "pdfFichero" => "284v01n02a13127531pdf001.pdf"
    "tienePdf" => true
    "PalabrasClave" => array:2 [
      "en" => array:1 [
        0 => array:4 [
          "clase" => "keyword"
          "titulo" => "Keywords"
          "identificador" => "xpalclavsec231817"
          "palabras" => array:4 [
            0 => "Psicolog&#237;a del deporte"
            1 => "Procesos emocionales"
            2 => "Rendimiento deportivo"
            3 => "Estado de flow"
          ]
        ]
      ]
      "es" => array:1 [
        0 => array:4 [
          "clase" => "keyword"
          "titulo" => "Palabras clave"
          "identificador" => "xpalclavsec231816"
          "palabras" => array:4 [
            0 => "Sports psychology"
            1 => "Emotional processes"
            2 => "Sports performance"
            3 => "Flow state"
          ]
        ]
      ]
    ]
    "tieneResumen" => true
    "resumen" => array:2 [
      "en" => array:1 [
        "resumen" => "This review has aimed to deal with the subject of the influence of emotional processes in sports performance in athletic competition&#46; It begins with general approach to the definition of the emotion concept and aims to study the problem regarding emotional overcoming and flow state in sports competition&#46; It seems that emotional factors act in some athletes as levers that facilitate their performance and in others as inhibitory and weakening mechanisms of it&#46; However&#44; there are few results supported by scientific research regarding the importance and function of emotions in sports&#46; Moreover&#44; knowledge about emotional processes and their relationship to sports performance is still very elementary and there is still much research left to be done in this area&#46; Nonetheless&#44; there is enough scientific evidence to support intervention on key aspects of emotional management in sports training&#46; It is concluded that&#44; in this context&#44; sports psychology occur a place in improving the performance of the individual athlete in both training as well as competition situations&#46; The task of the sports psychologist is to help strengthen said process&#46; &#169; 2008 Revista Andaluza de Medicina del Deporte&#46;"
      ]
      "es" => array:1 [
        "resumen" => "El objetivo de la presente revisi&#243;n es abordar la problem&#225;tica de la influencia de los procesos emocionales en el rendimiento deportivo de atletas de competici&#243;n&#46; Se parte de un encuadramiento general de la definici&#243;n del concepto de emoci&#243;n y se procura explorar la cuesti&#243;n en torno a la superaci&#243;n emocional y del estado de flow en la competici&#243;n deportiva&#46; Los factores emocionales parecen funcionar&#44; en algunos atletas&#44; como palancas que facilitan su rendimiento y&#44; en otros&#44; como mecanismos inhibitorios y debilitadores del mismo&#46; Sin embargo&#44; existen pocos resultados apoyados por la investigaci&#243;n cient&#237;fica con relaci&#243;n a la importancia y funci&#243;n de las emociones en el deporte&#46; En realidad&#44; el conocimiento sobre los procesos emocionales y su relaci&#243;n con el rendimiento deportivo es a&#250;n rudimentario y queda mucha investigaci&#243;n por realizar en esta &#225;rea&#46; Sin embargo&#44; existe suficiente evidencia cient&#237;fica para apoyar la intervenci&#243;n en el entrenamiento deportivo sobre los aspectos claves del manejo de las emociones&#46; Se concluye que&#44; en este contexto&#44; la psicolog&#237;a del deporte puede ocupar su espacio en la optimizaci&#243;n del rendimiento individual del atleta&#44; tanto en situaciones de entrenamiento como de competici&#243;n&#46; La tarea del psic&#243;logo del deporte consiste en ayudar a potenciar tal proceso&#46;"
      ]
    ]
    "bibliografia" => array:2 [
      "titulo" => "Bibliografia"
      "seccion" => array:1 [
        0 => array:1 [
          "bibliografiaReferencia" => array:12 [
            0 => array:3 [
              "identificador" => "bib1"
              "etiqueta" => "1"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "referenciaCompleta" => "Psicologia do Esporte. 1ª Edição Brasileira. Editora Manole; 2002."
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:3 [
                      "titulo" => "Psicologia do Esporte&#46; 1&#170; Edi&#231;&#227;o Brasileira&#46; Editora Manole&#59; 2002&#46;"
                      "idioma" => "pt"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:1 [
                            0 => "Samulski D&#46;"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            1 => array:3 [
              "identificador" => "bib2"
              "etiqueta" => "2"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "referenciaCompleta" => "Emotions and athletic performance. En: Cruz J, gomes A, editores. Psicologia aplicada ao desporto e à actividade física: Actas do I Encontro Internacional de Psicologia Aplicada ao Desporto e à Actividade Física, 1997. Braga: Universidade do Minho/APPoRT - Associação dos Psicólogos Portugueses: 27-48."
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:3 [
                      "titulo" => "Emotions and athletic performance&#46; En&#58; Cruz J&#44; gomes A&#44; editores&#46; Psicologia aplicada ao desporto e &#224; actividade f&#237;sica&#58; Actas do I Encontro Internacional de Psicologia Aplicada ao Desporto e &#224; Actividade F&#237;sica&#44; 1997&#46; Braga&#58; Universidade do Minho&#47;APPoRT - Associa&#231;&#227;o dos Psic&#243;logos Portugueses&#58; 27-48&#46;"
                      "idioma" => "pt"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:1 [
                            0 => "Hanin Y&#46;"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            2 => array:3 [
              "identificador" => "bib3"
              "etiqueta" => "3"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "referenciaCompleta" => "Anxiety and athletic performance: Traditional and cognitive-developmental perspectives. En: Hackfort D, Spielberger CD, editors. Anxiety in sports: An international perspective. New York: Hemisphere; 1989. p. 77-94."
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:3 [
                      "titulo" => "Anxiety and athletic performance&#58; Traditional and cognitive-developmental perspectives&#46; En&#58; Hackfort D&#44; Spielberger CD&#44; editors&#46; Anxiety in sports&#58; An international perspective&#46; New York&#58; Hemisphere&#59; 1989&#46; p&#46; 77-94&#46;"
                      "idioma" => "en"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:2 [
                            0 => "Mahoney MJ"
                            1 => "Myers AW&#46;"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            3 => array:3 [
              "identificador" => "bib4"
              "etiqueta" => "4"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:1 [
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:2 [
                            0 => "Cruz J"
                            1 => "Barbosa L&#46;"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:1 [
                      "Revista" => array:5 [
                        "tituloSerie" => "Stress, ansiedade e confronto psicológico na competição desportiva:Uma nova abordagem de natureza cognitiva, motivacional e relacional. Psicologia:Teoria, Investigação e Prática"
                        "fecha" => "1998"
                        "volumen" => "3"
                        "paginaInicial" => "21"
                        "paginaFinal" => "70"
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            4 => array:3 [
              "identificador" => "bib5"
              "etiqueta" => "5"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "referenciaCompleta" => "Stress, ansiedade e competências psicológicas em atletas de elite e de alta competição: Relação com o sucesso desportivo. En: Cruz J, gomes A, editores. Psicologia aplicada ao desporto e à actividade física: Actas do I Encontro Internacional de Psicologia aplicada ao Desporto e à Actividade Física, 1997. Braga: Universidade do Minho/APPoRT - Associação dos Psicólogos Portugueses: 111-40."
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:3 [
                      "titulo" => "Stress&#44; ansiedade e compet&#234;ncias psicol&#243;gicas em atletas de elite e de alta competi&#231;&#227;o&#58; Rela&#231;&#227;o com o sucesso desportivo&#46; En&#58; Cruz J&#44; gomes A&#44; editores&#46; Psicologia aplicada ao desporto e &#224; actividade f&#237;sica&#58; Actas do I Encontro Internacional de Psicologia aplicada ao Desporto e &#224; Actividade F&#237;sica&#44; 1997&#46; Braga&#58; Universidade do Minho&#47;APPoRT - Associa&#231;&#227;o dos Psic&#243;logos Portugueses&#58; 111-40&#46;"
                      "idioma" => "pt"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:1 [
                            0 => "Cruz J&#46;"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            5 => array:3 [
              "identificador" => "bib6"
              "etiqueta" => "6"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "referenciaCompleta" => "Functional attributions to emotions in sports. En: Nitsch J, Seiler R, edi-En: Nitsch J, Seiler R, edin: Nitsch J, Seiler R, editors. Motivation, Emotion, Stress. Sankt Augustin: Academia Verlag; 1993.p.143-9."
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:3 [
                      "titulo" => "Functional attributions to emotions in sports&#46; En&#58; Nitsch J&#44; Seiler R&#44; edi-En&#58; Nitsch J&#44; Seiler R&#44; edin&#58; Nitsch J&#44; Seiler R&#44; editors&#46; Motivation&#44; Emotion&#44; Stress&#46; Sankt Augustin&#58; Academia Verlag&#59; 1993&#46;p&#46;143-9&#46;"
                      "idioma" => "de"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:1 [
                            0 => "Hackfort D&#46;"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            6 => array:3 [
              "identificador" => "bib7"
              "etiqueta" => "7"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "referenciaCompleta" => "Técnicas e estratégias de controlo do stress e da ansiedade na competição desportiva. En: Cruz J, editor. Manual de Psicologia do Desporto. Braga: Sistemas Humanos e organizacionais; 1996. p. 567-99."
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:3 [
                      "titulo" => "T&#233;cnicas e estrat&#233;gias de controlo do stress e da ansiedade na competi&#231;&#227;o desportiva&#46; En&#58; Cruz J&#44; editor&#46; Manual de Psicologia do Desporto&#46; Braga&#58; Sistemas Humanos e organizacionais&#59; 1996&#46; p&#46; 567-99&#46;"
                      "idioma" => "pt"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:1 [
                            0 => "Cruz J&#46;"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            7 => array:3 [
              "identificador" => "bib8"
              "etiqueta" => "8"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:3 [
                      "titulo" => "Concept of emotion viewed from a prototype perspective&#46;"
                      "idioma" => "en"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:2 [
                            0 => "Fehr B"
                            1 => "Russell JA&#46;"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:1 [
                      "Revista" => array:6 [
                        "tituloSerie" => "J Exp Psychol"
                        "fecha" => "1984"
                        "volumen" => "113"
                        "paginaInicial" => "464"
                        "paginaFinal" => "86"
                        "itemHostRev" => array:3 [
                          "pii" => "S0016508502015573"
                          "estado" => "S300"
                          "issn" => "00165085"
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            8 => array:3 [
              "identificador" => "bib9"
              "etiqueta" => "9"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "referenciaCompleta" => "o Cérebro Emocional - As misteriosas estruturas da vida emocional. 1ª ed. Cascais: Editora Pergaminho; 2000."
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:3 [
                      "titulo" => "o C&#233;rebro Emocional - As misteriosas estruturas da vida emocional&#46; 1&#170; ed&#46; Cascais&#58; Editora Pergaminho&#59; 2000&#46;"
                      "idioma" => "pt"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:1 [
                            0 => "LeDoux J&#46;"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            9 => array:3 [
              "identificador" => "bib10"
              "etiqueta" => "10"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "referenciaCompleta" => "Inteligência Emocional. 9ª Ed. Lisboa: Temas e Debates - Actividades Editoriais; 2000."
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:3 [
                      "titulo" => "Intelig&#234;ncia Emocional&#46; 9&#170; Ed&#46; Lisboa&#58; Temas e Debates - Actividades Editoriais&#59; 2000&#46;"
                      "idioma" => "pt"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:1 [
                            0 => "goleman D&#46;"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            10 => array:3 [
              "identificador" => "bib11"
              "etiqueta" => "11"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "referenciaCompleta" => "Desporto Psicológico: Dos limites à transcendência do corpo. En: Cruz J, Editor. Manual de Psicologia do Desporto, 1996. Braga: Sistemas Humanos e organizacionais; 1996. p. 77-89."
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:3 [
                      "titulo" => "Desporto Psicol&#243;gico&#58; Dos limites &#224; transcend&#234;ncia do corpo&#46; En&#58; Cruz J&#44; Editor&#46; Manual de Psicologia do Desporto&#44; 1996&#46; Braga&#58; Sistemas Humanos e organizacionais&#59; 1996&#46; p&#46; 77-89&#46;"
                      "idioma" => "pt"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:1 [
                            0 => "gon&#231;alves o&#46;"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            11 => array:3 [
              "identificador" => "bib12"
              "etiqueta" => "12"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "referenciaCompleta" => "Sport psychology. En: Cohen IS, Editor. The Stanley Hall Lecture Series. Washington, D.C.: APA; 1989."
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:3 [
                      "titulo" => "Sport psychology&#46; En&#58; Cohen IS&#44; Editor&#46; The Stanley Hall Lecture Series&#46; Washington&#44; D&#46;C&#46;&#58; APA&#59; 1989&#46;"
                      "idioma" => "en"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:1 [
                            0 => "Mahoney MJ&#46;"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
          ]
        ]
      ]
    ]
  ]
  "idiomaDefecto" => "pt"
  "url" => "/18887546/0000000100000002/v0_201308011004/13127531/v0_201308011005/pt/main.assets"
  "Apartado" => array:4 [
    "identificador" => "17574"
    "tipo" => "SECCION"
    "es" => array:2 [
      "titulo" => "Art&#237;culo de revisi&#243;n"
      "idiomaDefecto" => true
    ]
    "idiomaDefecto" => "es"
  ]
  "PDF" => "https://static.elsevier.es/multimedia/18887546/0000000100000002/v0_201308011004/13127531/v0_201308011005/pt/284v01n02a13127531pdf001.pdf?idApp=UINPBA00004N&text.app=https://www.elsevier.es/"
  "EPUB" => "https://multimedia.elsevier.es/PublicationsMultimediaV1/item/epub/13127531?idApp=UINPBA00004N"
]
Información del artículo
ISSN: 18887546
Idioma original: Portugués
Datos actualizados diariamente
año/Mes Html Pdf Total
2024 Octubre 20 7 27
2024 Septiembre 16 11 27
2024 Agosto 20 7 27
2024 Julio 6 2 8
2024 Junio 11 6 17
2024 Mayo 18 4 22
2024 Abril 13 5 18
2024 Marzo 20 11 31
2024 Febrero 11 3 14
2024 Enero 14 4 18
2023 Diciembre 17 7 24
2023 Noviembre 17 7 24
2023 Octubre 14 13 27
2023 Septiembre 16 6 22
2023 Agosto 6 10 16
2023 Julio 10 5 15
2023 Junio 11 0 11
2023 Mayo 12 2 14
2023 Abril 9 2 11
2023 Marzo 3 2 5
2023 Febrero 18 4 22
2023 Enero 24 8 32
2022 Diciembre 19 2 21
2022 Noviembre 31 10 41
2022 Octubre 24 11 35
2022 Septiembre 18 9 27
2022 Agosto 12 14 26
2022 Julio 10 7 17
2022 Junio 13 11 24
2022 Mayo 28 6 34
2022 Abril 32 8 40
2022 Marzo 22 8 30
2022 Febrero 9 6 15
2022 Enero 20 13 33
2021 Diciembre 11 17 28
2021 Noviembre 15 8 23
2021 Octubre 22 14 36
2021 Septiembre 9 13 22
2021 Agosto 8 5 13
2021 Julio 12 6 18
2021 Junio 17 8 25
2021 Mayo 20 8 28
2021 Abril 12 34 46
2021 Marzo 17 8 25
2021 Febrero 13 6 19
2021 Enero 15 21 36
2020 Diciembre 17 16 33
2020 Noviembre 12 9 21
2020 Octubre 9 11 20
2020 Septiembre 11 29 40
2020 Agosto 8 36 44
2020 Julio 10 9 19
2020 Junio 19 11 30
2020 Mayo 7 12 19
2020 Abril 8 10 18
2020 Marzo 13 11 24
2020 Febrero 17 15 32
2020 Enero 4 6 10
2019 Diciembre 13 7 20
2019 Noviembre 11 11 22
2019 Octubre 11 3 14
2019 Septiembre 13 13 26
2019 Agosto 9 3 12
2019 Julio 11 6 17
2019 Junio 17 6 23
2019 Mayo 97 7 104
2019 Abril 24 5 29
2019 Marzo 13 6 19
2019 Febrero 10 6 16
2019 Enero 0 1 1
2018 Diciembre 8 2 10
2018 Noviembre 14 2 16
2018 Octubre 4 7 11
2018 Septiembre 5 5 10
2018 Agosto 7 1 8
2018 Julio 6 0 6
2018 Junio 10 2 12
2018 Mayo 8 1 9
2018 Abril 10 2 12
2018 Marzo 7 3 10
2018 Febrero 4 0 4
2018 Enero 10 0 10
2017 Diciembre 14 1 15
2017 Noviembre 8 2 10
2017 Octubre 7 0 7
2017 Septiembre 7 3 10
2017 Agosto 3 0 3
2017 Julio 2 11 13
2017 Junio 9 3 12
2017 Mayo 4 5 9
2017 Abril 9 0 9
2017 Marzo 12 41 53
2017 Febrero 13 4 17
2017 Enero 7 2 9
2016 Diciembre 21 6 27
2016 Noviembre 21 9 30
2016 Octubre 26 19 45
2016 Septiembre 28 7 35
2016 Agosto 20 3 23
2016 Julio 27 1 28
2016 Junio 31 14 45
2016 Mayo 36 12 48
2016 Abril 26 2 28
2016 Marzo 31 7 38
2016 Febrero 25 9 34
2016 Enero 27 6 33
2015 Diciembre 15 6 21
2015 Noviembre 22 5 27
2015 Octubre 27 3 30
2015 Septiembre 21 3 24
2015 Agosto 18 5 23
2015 Julio 17 4 21
2015 Junio 11 2 13
2015 Mayo 23 8 31
2015 Abril 22 4 26
2015 Marzo 20 6 26
2015 Febrero 24 5 29
2015 Enero 28 3 31
2014 Diciembre 35 4 39
2014 Noviembre 28 3 31
2014 Octubre 33 1 34
2014 Septiembre 35 1 36
2014 Agosto 21 2 23
2014 Julio 36 4 40
2014 Junio 40 2 42
2014 Mayo 31 5 36
2014 Abril 31 2 33
2014 Marzo 22 4 26
2014 Febrero 26 4 30
2014 Enero 20 4 24
2013 Diciembre 21 6 27
2013 Noviembre 21 0 21
2013 Octubre 24 5 29
2013 Septiembre 17 6 23
2013 Agosto 23 3 26
2013 Julio 27 3 30
2008 Julio 947 0 947
Mostrar todo

Siga este enlace para acceder al texto completo del artículo

es en pt

¿Es usted profesional sanitario apto para prescribir o dispensar medicamentos?

Are you a health professional able to prescribe or dispense drugs?

Você é um profissional de saúde habilitado a prescrever ou dispensar medicamentos