metricas
covid
Buscar en
Atención Primaria
Toda la web
Inicio Atención Primaria Adecuación de la prescripción de antiinflamatorios no esteroideos y gastroprot...
Información de la revista

Estadísticas

Siga este enlace para acceder al texto completo del artículo

Adecuación de la prescripción de antiinflamatorios no esteroideos y gastroprotección en atención primaria
Paloma Carrillo Santiestevea, Ester Amado Guiradob, Josep Antoni de la Fuente Cadenasc, Enriqueta Pujol Riberaa, Cèlia Tajadad, Silvia Calvetd, Clara Pareja Rosselld
a Institut d'Investigació d'Atenció Primària Jordi Gol. Barcelona. España.
b Àmbit d'Atenció Primària de Barcelona Ciutat. Institut Català de la Salut (ICS). Barcelona. España.
c Medicina de familia. Servei d'Atenció Primària Dreta de Barcelona Ciutat. ICS. Barcelona. España.
d Medicina de familia. Equip d'Atenció Primària de La Mina. ICS. Barcelona. España.
Leído
11318
Veces
se ha leído el artículo
1203
Total PDF
10115
Total HTML
Compartir estadísticas
 array:21 [
  "pii" => "13128569"
  "issn" => "02126567"
  "doi" => "10.1157/13128569"
  "estado" => "S300"
  "fechaPublicacion" => "2008-11-01"
  "documento" => "article"
  "crossmark" => 0
  "licencia" => "http://www.elsevier.com/open-access/userlicense/1.0/"
  "subdocumento" => "fla"
  "cita" => "Aten Primaria. 2008;40:559-64"
  "abierto" => array:3 [
    "ES" => true
    "ES2" => true
    "LATM" => true
  ]
  "gratuito" => true
  "lecturas" => array:2 [
    "total" => 5366
    "formatos" => array:3 [
      "EPUB" => 72
      "HTML" => 4760
      "PDF" => 534
    ]
  ]
  "itemSiguiente" => array:17 [
    "pii" => "13128570"
    "issn" => "02126567"
    "doi" => "10.1157/13128570"
    "estado" => "S300"
    "fechaPublicacion" => "2008-11-01"
    "documento" => "article"
    "crossmark" => 0
    "licencia" => "http://www.elsevier.com/open-access/userlicense/1.0/"
    "subdocumento" => "fla"
    "cita" => "Aten Primaria. 2008;40:565-6"
    "abierto" => array:3 [
      "ES" => true
      "ES2" => true
      "LATM" => true
    ]
    "gratuito" => true
    "lecturas" => array:2 [
      "total" => 4708
      "formatos" => array:3 [
        "EPUB" => 64
        "HTML" => 4164
        "PDF" => 480
      ]
    ]
    "es" => array:9 [
      "idiomaDefecto" => true
      "titulo" => "El efecto de ver por primera vez el mar. Un intento de definición de la Ley General de la medicina de familia: la entrevista es la clínica"
      "tienePdf" => "es"
      "tieneTextoCompleto" => "es"
      "paginas" => array:1 [
        0 => array:2 [
          "paginaInicial" => "565"
          "paginaFinal" => "566"
        ]
      ]
      "titulosAlternativos" => array:1 [
        "en" => array:1 [
          "titulo" => "The Effect of Seeing the Sea for the First Time. An Attempt at Defining the Family Medicine Law:The Interview is Clinical Medicine"
        ]
      ]
      "contieneTextoCompleto" => array:1 [
        "es" => true
      ]
      "contienePdf" => array:1 [
        "es" => true
      ]
      "autores" => array:1 [
        0 => array:2 [
          "autoresLista" => "José Luis Turabián, Benjamín Pérez Franco"
          "autores" => array:2 [
            0 => array:2 [
              "nombre" => "José Luis"
              "apellidos" => "Turabián"
            ]
            1 => array:2 [
              "nombre" => "Benjamín"
              "apellidos" => "Pérez Franco"
            ]
          ]
        ]
      ]
    ]
    "idiomaDefecto" => "es"
    "EPUB" => "https://multimedia.elsevier.es/PublicationsMultimediaV1/item/epub/13128570?idApp=UINPBA00004N"
    "url" => "/02126567/0000004000000011/v0_201307091204/13128570/v0_201307091205/es/main.assets"
  ]
  "itemAnterior" => array:17 [
    "pii" => "13128568"
    "issn" => "02126567"
    "doi" => "10.1157/13128568"
    "estado" => "S300"
    "fechaPublicacion" => "2008-11-01"
    "documento" => "article"
    "crossmark" => 0
    "licencia" => "http://www.elsevier.com/open-access/userlicense/1.0/"
    "subdocumento" => "fla"
    "cita" => "Aten Primaria. 2008;40:555-8"
    "abierto" => array:3 [
      "ES" => true
      "ES2" => true
      "LATM" => true
    ]
    "gratuito" => true
    "lecturas" => array:2 [
      "total" => 3760
      "formatos" => array:3 [
        "EPUB" => 49
        "HTML" => 3390
        "PDF" => 321
      ]
    ]
    "es" => array:10 [
      "idiomaDefecto" => true
      "titulo" => "Impacto de las recomendaciones del Sistema Español de Farmacovigilancia en la publicación de casos de reacciones adversas a medicamentos"
      "tienePdf" => "es"
      "tieneTextoCompleto" => "es"
      "tieneResumen" => "es"
      "paginas" => array:1 [
        0 => array:2 [
          "paginaInicial" => "555"
          "paginaFinal" => "558"
        ]
      ]
      "contieneResumen" => array:1 [
        "es" => true
      ]
      "contieneTextoCompleto" => array:1 [
        "es" => true
      ]
      "contienePdf" => array:1 [
        "es" => true
      ]
      "autores" => array:1 [
        0 => array:2 [
          "autoresLista" => "Carmen Esteban Calvo, Carmen Ibáñez Ruiz, Esther Salgueiro Vázquez, Gloria Manso Rodríguez"
          "autores" => array:4 [
            0 => array:2 [
              "nombre" => "Carmen"
              "apellidos" => "Esteban Calvo"
            ]
            1 => array:2 [
              "nombre" => "Carmen"
              "apellidos" => "Ibáñez Ruiz"
            ]
            2 => array:2 [
              "nombre" => "Esther"
              "apellidos" => "Salgueiro Vázquez"
            ]
            3 => array:2 [
              "nombre" => "Gloria"
              "apellidos" => "Manso Rodríguez"
            ]
          ]
        ]
      ]
    ]
    "idiomaDefecto" => "es"
    "EPUB" => "https://multimedia.elsevier.es/PublicationsMultimediaV1/item/epub/13128568?idApp=UINPBA00004N"
    "url" => "/02126567/0000004000000011/v0_201307091204/13128568/v0_201307091205/es/main.assets"
  ]
  "es" => array:13 [
    "idiomaDefecto" => true
    "titulo" => "Adecuación de la prescripción de antiinflamatorios no esteroideos y gastroprotección en atención primaria"
    "tieneTextoCompleto" => true
    "paginas" => array:1 [
      0 => array:2 [
        "paginaInicial" => "559"
        "paginaFinal" => "564"
      ]
    ]
    "autores" => array:1 [
      0 => array:3 [
        "autoresLista" => "Paloma Carrillo Santiesteve, Ester Amado Guirado, Josep Antoni de la Fuente Cadenas, Enriqueta Pujol Ribera, Cèlia Tajada, Silvia Calvet, Clara Pareja Rossell"
        "autores" => array:7 [
          0 => array:3 [
            "nombre" => "Paloma"
            "apellidos" => "Carrillo Santiesteve"
            "referencia" => array:1 [
              0 => array:2 [
                "etiqueta" => "<span class="elsevierStyleSup">a</span>"
                "identificador" => "affa"
              ]
            ]
          ]
          1 => array:3 [
            "nombre" => "Ester"
            "apellidos" => "Amado Guirado"
            "referencia" => array:1 [
              0 => array:2 [
                "etiqueta" => "<span class="elsevierStyleSup">b</span>"
                "identificador" => "affb"
              ]
            ]
          ]
          2 => array:3 [
            "nombre" => "Josep Antoni"
            "apellidos" => "de la Fuente Cadenas"
            "referencia" => array:1 [
              0 => array:2 [
                "etiqueta" => "<span class="elsevierStyleSup">c</span>"
                "identificador" => "affc"
              ]
            ]
          ]
          3 => array:3 [
            "nombre" => "Enriqueta"
            "apellidos" => "Pujol Ribera"
            "referencia" => array:1 [
              0 => array:2 [
                "etiqueta" => "<span class="elsevierStyleSup">a</span>"
                "identificador" => "affa"
              ]
            ]
          ]
          4 => array:3 [
            "nombre" => "C&#232;lia"
            "apellidos" => "Tajada"
            "referencia" => array:1 [
              0 => array:2 [
                "etiqueta" => "<span class="elsevierStyleSup">d</span>"
                "identificador" => "affd"
              ]
            ]
          ]
          5 => array:3 [
            "nombre" => "Silvia"
            "apellidos" => "Calvet"
            "referencia" => array:1 [
              0 => array:2 [
                "etiqueta" => "<span class="elsevierStyleSup">d</span>"
                "identificador" => "affd"
              ]
            ]
          ]
          6 => array:3 [
            "nombre" => "Clara"
            "apellidos" => "Pareja Rossell"
            "referencia" => array:1 [
              0 => array:2 [
                "etiqueta" => "<span class="elsevierStyleSup">d</span>"
                "identificador" => "affd"
              ]
            ]
          ]
        ]
        "afiliaciones" => array:4 [
          0 => array:3 [
            "entidad" => "Institut d'Investigació d'Atenció Primària Jordi Gol. Barcelona. España."
            "etiqueta" => "<span class="elsevierStyleSup">a</span>"
            "identificador" => "affa"
          ]
          1 => array:3 [
            "entidad" => "Àmbit d'Atenció Primària de Barcelona Ciutat. Institut Català de la Salut (ICS). Barcelona. España."
            "etiqueta" => "<span class="elsevierStyleSup">b</span>"
            "identificador" => "affb"
          ]
          2 => array:3 [
            "entidad" => "Medicina de familia. Servei d'Atenció Primària Dreta de Barcelona Ciutat. ICS. Barcelona. España."
            "etiqueta" => "<span class="elsevierStyleSup">c</span>"
            "identificador" => "affc"
          ]
          3 => array:3 [
            "entidad" => "Medicina de familia. Equip d'Atenció Primària de La Mina. ICS. Barcelona. España."
            "etiqueta" => "<span class="elsevierStyleSup">d</span>"
            "identificador" => "affd"
          ]
        ]
      ]
    ]
    "textoCompleto" => "<p class="elsevierStylePara"><span class="elsevierStyleBold"> Introducci&#243;n</span></p><p class="elsevierStylePara">Los antiinflamatorios no esteroideos &#40;AINE&#41; constituyen uno de los grupos terap&#233;uticos de mayor consumo&#44; tanto prescritos en la consulta como en automedicaci&#243;n<span class="elsevierStyleSup">1</span>&#46;</p><p class="elsevierStylePara">La adecuaci&#243;n global de la prescripci&#243;n de AINE es&#44; en muchas ocasiones&#44; dif&#237;cil de establecer ya que se utilizan por sus propiedades analg&#233;sicas y&#47;o antiinflamatorias<span class="elsevierStyleSup">2</span>&#46; Sin embargo&#44; hay gu&#237;as de pr&#225;ctica cl&#237;nica basadas en la evidencia que establecen criterios de adecuaci&#243;n para enfermedades concretas &#40;como los procesos osteoarticulares degenerativos<span class="elsevierStyleSup">3</span> &#44; lumbalgia<span class="elsevierStyleSup">4</span> o artritis inflamatorias<span class="elsevierStyleSup">5-7</span>&#41;&#46;</p><p class="elsevierStylePara">Es muy importante realizar una selecci&#243;n adecuada de los AINE&#44; teniendo en cuenta el perfil de seguridad y su coste econ&#243;mico&#59; el ibuprofeno&#44; el diclofenaco y el naproxeno son de elecci&#243;n<span class="elsevierStyleSup">8-12</span>&#46; Por lo tanto&#44; es recomendable limitar globalmente su uso a las enfermedades inflamatorias y utilizar otros f&#225;rmacos analg&#233;sicos para tratar ciertos tipos de dolor<span class="elsevierStyleSup">13</span>&#46;</p><p class="elsevierStylePara">Entre los efectos adversos de los AINE destacan&#44; por su frecuencia y morbimortalidad asociadas&#44; los efectos gastrointestinales<span class="elsevierStyleSup">14</span> &#40;dispepsia&#44; hemorragias digestivas y perforaciones gastroduodenales&#41;&#46; Tambi&#233;n pueden alterar la funci&#243;n renal&#44; la agregaci&#243;n plaquetaria e incrementar el riesgo cardiovascular<span class="elsevierStyleSup">15&#44;16</span>&#46; En el estudio EPISER&#44; realizado en nuestro pa&#237;s en el a&#241;o 2000&#44; se estim&#243; que la frecuencia de acontecimientos adversos gastrointestinales entre los consumidores de AINE era del 23&#44;7&#37;<span class="elsevierStyleSup">17</span>&#46; Seg&#250;n Laporte et al<span class="elsevierStyleSup">18</span>&#44; en un estudio multic&#233;ntrico realizado en mayores de 18 a&#241;os&#44; el 38&#37; de todos los casos de hemorragia gastrointestinal eran atribuibles al uso de AINE &#40;152 casos por mill&#243;n de habitantes&#47;a&#241;o&#41; y el coste global de las complicaciones&#44; se estim&#243; en 1&#46;185 millones de euros<span class="elsevierStyleSup">19</span>&#44; mientras que los costes por 100&#46;000 habitantes&#47;a&#241;o de la hospitalizaci&#243;n fue de 4 millones de euros<span class="elsevierStyleSup">20</span>&#46; Adem&#225;s&#44; los AINE presentan interacciones&#44; entre otros&#44; con los antihipertensivos&#44; ya que influyen de forma negativa en el control de la hipertensi&#243;n&#44; y con los glucocorticoides&#44; porque potencian sus efectos adversos<span class="elsevierStyleSup">21&#44;22</span>&#46;</p><p class="elsevierStylePara"> Frecuentemente&#44; se utilizan AINE junto con f&#225;rmacos gastroprotectores para prevenir las complicaciones gastrointestinales&#46; Los criterios de adecuaci&#243;n del uso de los gastroprotectores est&#225;n bien definidos&#44; aunque no siempre se utilizan correctamente<span class="elsevierStyleSup">23</span>&#46; Es de gran importancia que la gastroprotecci&#243;n vaya destinada de forma exclusiva a los pacientes de riesgo si se quiere obtener un beneficio aceptable&#44; medido en n&#250;mero de casos de complicaciones adversas evitadas&#46; El prop&#243;sito de este estudio fue valorar la adecuaci&#243;n de la prescripci&#243;n de AINE junto con gastroprotecci&#243;n en un equipo de atenci&#243;n primaria &#40;EAP&#41; situado en una zona urbana de bajo nivel socioecon&#243;mico&#46;</p><p class="elsevierStylePara"><img src="27v40n11-13128569tab01.gif"></img></p><p class="elsevierStylePara"><span class="elsevierStyleBold"> M&#233;todos</span></p><p class="elsevierStylePara">Se realiz&#243; un estudio descriptivo&#44; transversal&#44; en la poblaci&#243;n atendida en el Centro de Atenci&#243;n Primaria de La Mina&#44; situado en un n&#250;cleo urbano que da cobertura a una poblaci&#243;n de 18&#46;657 habitantes de nivel socioecon&#243;mico bajo &#40;tasa de paro del 30&#37;&#41;&#46; De todas las personas con prescripci&#243;n de AINE&#44; se seleccion&#243; una muestra aleatoria estratificada por facultativo&#46; Los pacientes se identificaron a partir del registro inform&#225;tico de prescripci&#243;n&#46; Se excluy&#243; a los pacientes con prescripci&#243;n de AINE en visita a urgencias del EAP y los no adscritos al mismo&#46; El tama&#241;o de la muestra se calcul&#243; a partir de la variable adecuaci&#243;n asumiendo la situaci&#243;n m&#225;s desfavorable &#40;p &#61; 0&#44;5&#41;&#44; con riesgo alfa del 5&#37;&#44; se estim&#243; que eran necesarios 352 sujetos para realizar el estudio&#44; que se aument&#243; a 500 para poder estudiar a 50 sujetos con prescripci&#243;n de AINE por profesional&#44; seleccionados aleatoriamente&#46;</p><p class="elsevierStylePara">Las variables dependientes fueron la adecuaci&#243;n de la prescripci&#243;n de AINE &#40;adecuada&#44; inadecuada&#44; no valorable&#44; dudosa&#41; y la adecuaci&#243;n de la gastroprotecci&#243;n &#40;adecuada o inadecuada&#41;&#46; Las variables independientes consideradas fueron edad&#44; sexo&#44; enfermedad previa &#40;antecedentes de ulcus&#44; hipertensi&#243;n arterial&#44; afecci&#243;n renal&#44; card&#237;aca o digestiva&#41;&#44; tratamientos concomitantes &#40;anticoagulantes orales&#44; &#225;cido acetilsalic&#237;lico &#91;AAS&#93;&#44; corticoides&#41;&#44; tipo y n&#250;mero de AINE&#44; prescripci&#243;n del AINE &#40;aguda&#44; cr&#243;nica o a demanda&#41; y motivo codificado en grandes grupos seg&#250;n la Clasificaci&#243;n Internacional de la Atenci&#243;n Primaria &#40;CIAP-2&#41;&#46; La adecuaci&#243;n de la prescripci&#243;n se ha definido a partir de criterios expl&#237;citos obtenidos de la revisi&#243;n de la bibliograf&#237;a relevante y tras consenso de epidemi&#243;logos y cl&#237;nicos &#40;tabla 1&#41;<span class="elsevierStyleSup">24</span>&#46; Se consider&#243; indicada la gastroprotecci&#243;n en todos los pacientes mayores de 65 a&#241;os&#44; con antecedentes de &#250;lcera gastroduodenal o hemorragia digestiva alta&#44; la toma concomitante de AAS&#44; corticoides o anti-coagulantes y los pacientes con insuficiencia card&#237;aca evolucionada&#46; Las variables se obtuvieron de la revisi&#243;n en la historia cl&#237;nica del episodio relacionado con la prescripci&#243;n de AINE&#44; codificado seg&#250;n CIAP&#46;</p><p class="elsevierStylePara"><img src="27v40n11-13128569tab02.gif"></img></p><p class="elsevierStylePara">En el an&#225;lisis estad&#237;stico se valoraron los factores relacionados con la inadecuaci&#243;n de la prescripci&#243;n de AINE y la gastroprotecci&#243;n mediante modelos de regresi&#243;n log&#237;stica&#46; Para la variable adecuaci&#243;n de la prescripci&#243;n&#44; las categor&#237;as no valorable y dudosa se consideraron como &#171;valores desconocidos&#187; en este an&#225;lisis&#46; Para la selecci&#243;n de las variables del modelo multivariable se sigui&#243; la metodolog&#237;a propuesta por Hosmer-Lemeshow<span class="elsevierStyleSup">25</span>&#44; Cobo<span class="elsevierStyleSup">26</span> y Greenland<span class="elsevierStyleSup">27</span>&#46; Se evalu&#243; el ajuste del modelo seg&#250;n el test de Hosmer-Lemeshow y el &#225;rea bajo la curva ROC&#46;</p><p class="elsevierStylePara">El an&#225;lisis se llev&#243; a cabo con el paquete estad&#237;stico SPSS para Windows versi&#243;n 12&#46;0&#46;</p><p class="elsevierStylePara"><span class="elsevierStyleBold">Resultados</span></p><p class="elsevierStylePara">Se incluy&#243; a un total de 498 sujetos con prescripci&#243;n de AINE&#46; S&#243;lo se pudo analizar a 476 pacientes debido a que se excluyeron 22 casos porque no se localiz&#243; la historia cl&#237;nica o por errores en la informatizaci&#243;n de la prescripci&#243;n&#46; El 63&#44;4&#37; &#40;n &#61; 302&#41; de la muestra estudiada eran mujeres&#46; La media &#40;desviaci&#243;n est&#225;ndar&#41; de edad era 47&#44;9 &#40;18&#44;1&#41; a&#241;os&#59; el 17&#44;2&#37; &#40;n &#61; 82&#41; ten&#237;a entre 65 y 74 a&#241;os y el 6&#44;1&#37; &#40;n &#61; 29&#41; m&#225;s de 74&#46; Los principios activos m&#225;s prescritos fueron el ibuprofeno &#40;287 pacientes&#44; 60&#44;3&#37;&#41;&#44; seguido del diclofenaco &#40;110 pacientes&#44; 23&#44;1&#37;&#41; y el naproxeno &#40;19 pacientes&#44; 4&#37;&#41;&#46; Los motivos de prescripci&#243;n registrados en la historia cl&#237;nica &#40;tabla 2&#41; muestran que las enfermedades relacionadas con el aparato locomotor suponen casi la mitad de las prescripciones de AINE&#46;</p><p class="elsevierStylePara"><img src="27v40n11-13128569tab03.gif"></img></p><p class="elsevierStylePara">La adecuaci&#243;n de la prescripci&#243;n de la muestra estudiada &#40;tabla 3&#41; var&#237;a&#44; seg&#250;n los profesionales&#44; entre el 34&#44;7 y el 66&#44;6&#37;&#46;</p><p class="elsevierStylePara"><img src="27v40n11-13128569tab04.gif"></img></p><p class="elsevierStylePara">Los criterios de adecuaci&#243;n e inadecuaci&#243;n se han podido analizar en el 79&#37; de las prescripciones de AINE estudiadas &#40;tabla 4&#41;&#46; En 17 casos concurr&#237;an dos criterios de inadecuaci&#243;n y en 5 casos&#44; tres criterios&#46; Los criterios de prescripci&#243;n inadecuada m&#225;s frecuentes eran el uso de AINE cuando el paciente ya tomaba corticoides&#44; anticoagulantes orales o AAS y la prescripci&#243;n cr&#243;nica en pacientes con enfermedades card&#237;aca o digestiva o en mayores de 65 a&#241;os&#46; La adecuaci&#243;n de la gastropotrecci&#243;n se presenta en la tabla 5&#46; El porcentaje total de inadecuaci&#243;n de la gastroprotecci&#243;n fue del 28&#44;2&#37; &#40;IC del 95&#37;&#44; 22&#44;7&#37;-35&#44;7&#37;&#41;&#46;</p><p class="elsevierStylePara"><img src="27v40n11-13128569tab05.gif"></img></p><p class="elsevierStylePara"><img src="27v40n11-13128569tab06.gif"></img></p><p class="elsevierStylePara">La edad fue el principal factor explicativo de la adecuaci&#243;n de la prescripci&#243;n y de la gastroprotecci&#243;n en el modelo multivariable &#40;tabla 6&#41;&#44; ajustado por antecedentes y sexo&#46;</p><p class="elsevierStylePara"><img src="27v40n11-13128569tab07.gif"></img></p><p class="elsevierStylePara"><span class="elsevierStyleBold">Discusi&#243;n</span></p><p class="elsevierStylePara">Los resultados de este estudio muestran que la prescripci&#243;n de los AINE se puede considerar inadecuada en casi una cuarta parte de los pacientes y en la mitad de los mayores de 65 a&#241;os&#59; la probabilidad de que la prescripci&#243;n sea inadecuada es cinco veces mayor en este grupo&#46; Una evaluaci&#243;n reciente de indicaci&#243;n-prescripci&#243;n de AINE en atenci&#243;n primaria&#44; realizada en el Reino Unido<span class="elsevierStyleSup">28</span>&#44; mostr&#243; que en un 20&#37; de las personas mayores de 75 a&#241;os que tomaban AINE de forma cr&#243;nica&#44; &#233;stos estaban contraindicados&#44; y en un 52&#37; de los casos&#44; fue necesaria una evaluaci&#243;n posterior del riesgo&#46; Estos datos son comparables con los observados en nuestro estudio&#46; Otro art&#237;culo sobre la adecuaci&#243;n de AINE en pacientes de atenci&#243;n primaria con osteoartritis&#44; realizado en Canad&#225;<span class="elsevierStyleSup">29</span>&#44; mostr&#243; una inadecuaci&#243;n del 42&#37;&#46; Este resultado difiere del obtenido en nuestro estudio&#44; si bien la diferencia puede atribuirse a que en el estudio de Canad&#225; se centra en una poblaci&#243;n m&#225;s envejecida y con una enfermedad espec&#237;fica&#46; Los motivos de inadecuaci&#243;n son diversos y algunos son frecuentes en atenci&#243;n primaria &#40;tabla 3&#41;&#44; como la ingesta concomitante de corticoides o AAS a dosis bajas o la edad de 65 a&#241;os o m&#225;s<span class="elsevierStyleSup">16&#44;23</span> y comportan un riesgo elevado de complicaciones gastrointestinales&#46;</p><p class="elsevierStylePara">Las gu&#237;as de pr&#225;ctica cl&#237;nica existentes est&#225;n focalizadas s&#243;lo en algunas enfermedades concretas y no establecen recomendaciones generales&#44; aspecto que es necesario desarrollar&#46;</p><p class="elsevierStylePara">Los efectos secundarios y los costes derivados requieren una reflexi&#243;n en la decisi&#243;n terap&#233;utica<span class="elsevierStyleSup">30</span>&#44; y tener en cuenta que hay otras alternativas m&#225;s adecuadas<span class="elsevierStyleSup">16</span> &#40;como&#44; por ejemplo&#44; el paracetamol cuando no hay inflamaci&#243;n&#41; que a menudo fracasan porque se utilizan en dosis inferiores a las recomendadas<span class="elsevierStyleSup">15</span>&#46;</p><p class="elsevierStylePara">El 63&#37; de las personas con prescripci&#243;n de AINE en la muestra estudiada son mujeres&#44; dato observado en un estudio previo<span class="elsevierStyleSup">31</span>&#44; explicable porque las mujeres utilizan m&#225;s los servicios sanitarios y es un grupo con mayor prevalencia de afecciones osteoarticulares<span class="elsevierStyleSup">32&#44;33</span>&#46;</p><p class="elsevierStylePara">Los tipos de AINE m&#225;s utilizados &#40;diclofenaco&#44; ibuprofeno y naproxeno&#41; son consistentes con la literatura consultada<span class="elsevierStyleSup">34&#44;35</span>&#46; Sin embargo&#44; se ha indicado oxicam en 12 ocasiones&#44; a pesar de su capacidad gastrolesiva sin beneficios terap&#233;uticos respecto a otros AINE&#46;</p><p class="elsevierStylePara">Se observa tambi&#233;n una variabilidad notable en la adecuaci&#243;n de la prescripci&#243;n de AINE entre los distintos profesionales del centro&#44; lo que es compatible con la amplitud de indicaciones de estos f&#225;rmacos&#46;</p><p class="elsevierStylePara">La gastroprotecci&#243;n es aconsejable en las personas que tienen un riesgo elevado de complicaciones gastrointestinales&#46; En el presente trabajo la gastroprotecci&#243;n fue inadecuada en el 28&#44;2&#37; de los pacientes&#44; por exceso en el 12&#44;8&#37; y por defecto en un 16&#37;&#59; resultados similares se observaron en un estudio realizado en urgencias<span class="elsevierStyleSup">36</span>&#46;</p><p class="elsevierStylePara">Cabe destacar que&#44; en nuestro trabajo&#44; todos los pacientes con historia previa de ulcus&#44; y que adem&#225;s se les hab&#237;a prescrito AAS a dosis bajas&#44; recib&#237;an gastroprotecci&#243;n&#44; lo que indica la importancia atribuida por los profesionales al tomar esta decisi&#243;n terap&#233;utica&#46; No sucede lo mismo con otros pacientes de riesgo en los que tambi&#233;n estar&#237;a indicada la gastroprotecci&#243;n y no se les hab&#237;a prescrito &#40;en la mitad de los pacientes mayores de 65 a&#241;os&#44; los que tomaban corticoides orales y AAS a dosis bajas&#41;&#46; Este resultado podr&#237;a explicarse por una menor percepci&#243;n del riesgo por parte de los profesionales y&#47;o por una gran variabilidad en los criterios del punto de corte en relaci&#243;n con la edad observados en la literatura&#46;</p><p class="elsevierStylePara">La principal limitaci&#243;n de este estudio es que la informaci&#243;n se recogi&#243; de la revisi&#243;n de la historia cl&#237;nica&#46; En un 7&#44;7&#37; de los casos no consta el motivo de prescripci&#243;n y en un 24&#44;4&#37; faltaban datos cl&#237;nicos para valorar la adecuaci&#243;n&#44; y se debe resaltar la ausencia de criterios expl&#237;citos de prescripci&#243;n de AINE&#46;</p><p class="elsevierStylePara">Son necesarios estudios cualitativos para identificar por qu&#233; los profesionales prescriben AINE &#40;percepci&#243;n de riesgo y creencias respecto a su efectividad&#44; y utilizaci&#243;n de otras alternativas terap&#233;uticas&#41;&#46; Estos estudios ser&#237;an de gran utilidad para dise&#241;ar intervenciones formativas m&#225;s adaptadas a las necesidades de los profesionales&#44; para mejorar el uso de estos f&#225;rmacos y disminuir la variabilidad&#46; Considerando las demandas de los pacientes de tratamientos anti&#225;lgicos&#44; es fundamental explorar sus experiencias&#44; conocimientos&#44; percepci&#243;n del riesgo y creencias en relaci&#243;n con estos f&#225;rmacos&#46;</p><p class="elsevierStylePara"><span class="elsevierStyleBold">Lo conocido sobre el tema</span></p><p class="elsevierStylePara">&#8226;&#160; <span class="elsevierStyleBold"><span class="elsevierStyleBold">La selecci&#243;n adecuada de los AINE es importante teniendo en cuenta su perfil de seguridad&#46;</span></span></p><p class="elsevierStylePara">&#8226;&#160; <span class="elsevierStyleBold"><span class="elsevierStyleBold">No debe darse gastroprotecci&#243;n a todos los pacientes con AINE&#44; de aqu&#237; la importancia de su adecuaci&#243;n&#46;</span></span></p><p class="elsevierStylePara">&#8226;&#160;&#160; <span class="elsevierStyleBold"><span class="elsevierStyleBold">La prescripci&#243;n de AINE es muy elevada y con frecuencia no se registra la indicaci&#243;n&#46;</span></span></p><p class="elsevierStylePara"><span class="elsevierStyleBold"> Qu&#233; aporta este estudio</span></p><p class="elsevierStylePara">&#8226;&#160; <span class="elsevierStyleBold"><span class="elsevierStyleBold">En una cuarta parte de los pacientes&#44; se prescribe AINE inadecuadamente&#46;</span></span></p><p class="elsevierStylePara">&#8226;&#160; <span class="elsevierStyleBold"><span class="elsevierStyleBold">Hay una notable variabilidad entre profesionales de un mismo centro en la adecuaci&#243;n de la prescripci&#243;n&#46;</span></span></p><p class="elsevierStylePara">&#8226;&#160; <span class="elsevierStyleBold"><span class="elsevierStyleBold">La edad avanzada es el mayor factor de riesgo de inadecuaci&#243;n de la prescripci&#243;n de AINE y gastroprotectores&#46;</span></span></p> Este trabajo ha recibido una beca de la Sociedad Espa&#241;ola de Farmac&#233;uticos de Atenci&#243;n Primaria &#40;SEFAP&#41;&#46; <hr></hr><p class="elsevierStylePara"> Correspondencia&#58;</p><p class="elsevierStylePara">E&#46; Amado&#46;<br></br> &#192;mbit d&#39;Atenci&#243; Prim&#224;ria de Barcelona Ciutat&#46; Parc Sanitari Pere Virgili&#46;<br></br> Esteve Terrades&#44; 30 &#40;edifici Mistral&#41;&#46; 08023 Barcelona&#46; Espa&#241;a&#46;<br></br> &#160;Correo electr&#243;nico&#58; <a href="mailto&#58;eamado&#64;gencat&#46;net" class="elsevierStyleCrossRefs">eamado&#64;gencat&#46;net</a></p><p class="elsevierStylePara">Manuscrito recibido el 4-1-2008&#46;<br></br> Manuscrito aceptado para su publicaci&#243;n el 5-3-2008&#46;</p>"
    "pdfFichero" => "27v40n11a13128569pdf001.pdf"
    "tienePdf" => true
    "PalabrasClave" => array:1 [
      "es" => array:1 [
        0 => array:4 [
          "clase" => "keyword"
          "titulo" => "Palabras clave"
          "identificador" => "xpalclavsec193082"
          "palabras" => array:3 [
            0 => "Adecuaci&#243;n prescripci&#243;n"
            1 => "Antiinflamatorios no esteroideos"
            2 => "Gastroprotecci&#243;n"
          ]
        ]
      ]
    ]
    "tieneResumen" => true
    "resumen" => array:1 [
      "es" => array:1 [
        "resumen" => "Objetivo&#46; Valorar la adecuaci&#243;n de la prescripci&#243;n de antiinflamatorios no esteroideos &#40;AINE&#41; y la gastroprotecci&#243;n asociada a su uso&#46; Dise&#241;o&#46; Estudio descriptivo&#44; transversal&#46; Emplazamiento&#46; Centro de Atenci&#243;n Primaria de La Mina &#40;Barcelona&#41;&#46; Participantes&#46; De las 4&#46;054 personas con prescripci&#243;n de AINE&#44; se seleccion&#243; una muestra aleatoria estratificada por facultativo de 500 pacientes&#46; Mediciones principales&#46; Las variables dependientes fueron la adecuaci&#243;n de la prescripci&#243;n de AINE y gastroprotecci&#243;n&#46; Las variables independientes fueron&#58; edad&#44; sexo&#44; enfermedades previas&#44; tratamientos concomitantes&#44; tipo y n&#250;mero de AINE&#44; motivo y tipo de prescripci&#243;n del AINE&#46; Las variables se recogieron de la historia cl&#237;nica&#46; Resultados&#46; Se incluy&#243; a 476 pacientes con prescripci&#243;n de AINE&#46; El 63&#44;4&#37; eran mujeres y la media &#177; desviaci&#243;n est&#225;ndar de edad fue 47&#44;9 &#177; 18&#44;1 a&#241;os&#46; Los AINE m&#225;s prescritos fueron ibuprofeno &#40;60&#44;3&#37;&#41;&#44; diclofenaco &#40;23&#44;1&#37;&#41; y naproxeno &#40;4&#37;&#41;&#46; El motivo de prescripci&#243;n m&#225;s frecuente fue la afecci&#243;n del aparato locomotor &#40;45&#44;4&#37;&#41;&#46; Las prescripciones fueron adecuadas en el 44&#44;7&#37; &#40;intervalo de confianza &#91;IC&#93; del 95&#37;&#44; 40&#44;2-49&#44;3&#41; e inadecuadas en el 23&#44;5&#37; &#40;IC del 95&#37;&#44; 19&#44;8-27&#44;6&#41;&#46; La inadecuaci&#243;n en mayores de 65 a&#241;os fue del 49&#44;5&#37;&#44; mientras que en menores de 65 a&#241;os fue del 15&#44;6&#37;&#46; La gastroprotecci&#243;n fue inadecuada en el 28&#44;2&#37; &#40;IC del 95&#37;&#44; 22&#44;7-35&#44;7&#41;&#59; el 12&#44;8&#37; por exceso y el 16&#37; por defecto&#46; En el an&#225;lisis multivariable&#44; la probabilidad de inadecuaci&#243;n de los AINE es 5&#44;45 veces mayor en los pacientes de 65 a&#241;os o m&#225;s que en los menores&#46; Conclusiones&#46; La prescripci&#243;n de AINE y la gastroprotecci&#243;n pueden considerarse inadecuadas en una cuarta parte de los pacientes&#46; La edad avanzada es el principal factor de riesgo de prescripci&#243;n inadecuada&#46;"
      ]
    ]
    "multimedia" => array:14 [
      0 => array:6 [
        "identificador" => "tbl1"
        "tipo" => "MULTIMEDIATABLA"
        "mostrarFloat" => true
        "mostrarDisplay" => false
        "copyright" => "Elsevier Espa&#241;a"
        "tabla" => array:1 [
          "tablatextoimagen" => array:1 [
            0 => array:1 [
              "tablaImagen" => array:1 [
                0 => array:4 [
                  "imagenFichero" => "27v40n11-13128569tab01.gif"
                  "imagenAlto" => 1765
                  "imagenAncho" => 1004
                  "imagenTamanyo" => 67164
                ]
              ]
            ]
          ]
        ]
      ]
      1 => array:8 [
        "identificador" => "tbl2"
        "etiqueta" => "TABLA 1"
        "tipo" => "MULTIMEDIATABLA"
        "mostrarFloat" => true
        "mostrarDisplay" => false
        "copyright" => "Elsevier Espa&#241;a"
        "tabla" => array:1 [
          "tablatextoimagen" => array:1 [
            0 => array:1 [
              "tablaImagen" => array:1 [
                0 => array:4 [
                  "imagenFichero" => "27v40n11-13128569tab02.gif"
                  "imagenAlto" => 797
                  "imagenAncho" => 2019
                  "imagenTamanyo" => 81164
                ]
              ]
            ]
          ]
        ]
        "descripcion" => array:1 [
          "es" => "Criterios de adecuaci&#243;n de la prescripci&#243;n"
        ]
      ]
      2 => array:8 [
        "identificador" => "tbl3"
        "etiqueta" => "TABLA 2"
        "tipo" => "MULTIMEDIATABLA"
        "mostrarFloat" => true
        "mostrarDisplay" => false
        "copyright" => "Elsevier Espa&#241;a"
        "tabla" => array:1 [
          "tablatextoimagen" => array:1 [
            0 => array:1 [
              "tablaImagen" => array:1 [
                0 => array:4 [
                  "imagenFichero" => "27v40n11-13128569tab03.gif"
                  "imagenAlto" => 837
                  "imagenAncho" => 972
                  "imagenTamanyo" => 40112
                ]
              ]
            ]
          ]
        ]
        "descripcion" => array:1 [
          "es" => "Motivos de prescripci&#243;n de AINE"
        ]
      ]
      3 => array:8 [
        "identificador" => "tbl4"
        "etiqueta" => "TABLA 3"
        "tipo" => "MULTIMEDIATABLA"
        "mostrarFloat" => true
        "mostrarDisplay" => false
        "copyright" => "Elsevier Espa&#241;a"
        "tabla" => array:1 [
          "tablatextoimagen" => array:1 [
            0 => array:1 [
              "tablaImagen" => array:1 [
                0 => array:4 [
                  "imagenFichero" => "27v40n11-13128569tab04.gif"
                  "imagenAlto" => 561
                  "imagenAncho" => 1390
                  "imagenTamanyo" => 40034
                ]
              ]
            ]
          ]
        ]
        "descripcion" => array:1 [
          "es" => "Adecuaci&#243;n de la prescripci&#243;n de AINE en relaci&#243;n con la indicaci&#243;n"
        ]
      ]
      4 => array:8 [
        "identificador" => "tbl5"
        "etiqueta" => "TABLA 4"
        "tipo" => "MULTIMEDIATABLA"
        "mostrarFloat" => true
        "mostrarDisplay" => false
        "copyright" => "Elsevier Espa&#241;a"
        "tabla" => array:1 [
          "tablatextoimagen" => array:1 [
            0 => array:1 [
              "tablaImagen" => array:1 [
                0 => array:4 [
                  "imagenFichero" => "27v40n11-13128569tab05.gif"
                  "imagenAlto" => 943
                  "imagenAncho" => 989
                  "imagenTamanyo" => 55242
                ]
              ]
            ]
          ]
        ]
        "descripcion" => array:1 [
          "es" => "Criterios de adecuaci&#243;n e inadecuaci&#243;n en la prescripci&#243;n de AINE"
        ]
      ]
      5 => array:8 [
        "identificador" => "tbl6"
        "etiqueta" => "TABLA 5"
        "tipo" => "MULTIMEDIATABLA"
        "mostrarFloat" => true
        "mostrarDisplay" => false
        "copyright" => "Elsevier Espa&#241;a"
        "tabla" => array:1 [
          "tablatextoimagen" => array:1 [
            0 => array:1 [
              "tablaImagen" => array:1 [
                0 => array:4 [
                  "imagenFichero" => "27v40n11-13128569tab06.gif"
                  "imagenAlto" => 455
                  "imagenAncho" => 1384
                  "imagenTamanyo" => 23388
                ]
              ]
            ]
          ]
        ]
        "descripcion" => array:1 [
          "es" => "Adecuaci&#243;n del tratamiento gastroprotector"
        ]
      ]
      6 => array:8 [
        "identificador" => "tbl7"
        "etiqueta" => "TABLA 6"
        "tipo" => "MULTIMEDIATABLA"
        "mostrarFloat" => true
        "mostrarDisplay" => false
        "copyright" => "Elsevier Espa&#241;a"
        "tabla" => array:1 [
          "tablatextoimagen" => array:1 [
            0 => array:1 [
              "tablaImagen" => array:1 [
                0 => array:4 [
                  "imagenFichero" => "27v40n11-13128569tab07.gif"
                  "imagenAlto" => 1196
                  "imagenAncho" => 1401
                  "imagenTamanyo" => 55012
                ]
              ]
            ]
          ]
        ]
        "descripcion" => array:1 [
          "es" => "Modelos de regresi&#243;n log&#237;stica"
        ]
      ]
      7 => array:5 [
        "identificador" => "tbl8"
        "tipo" => "MULTIMEDIATABLA"
        "mostrarFloat" => true
        "mostrarDisplay" => false
        "copyright" => "Elsevier Espa&#241;a"
      ]
      8 => array:5 [
        "identificador" => "tbl9"
        "tipo" => "MULTIMEDIATABLA"
        "mostrarFloat" => true
        "mostrarDisplay" => false
        "copyright" => "Elsevier Espa&#241;a"
      ]
      9 => array:5 [
        "identificador" => "tbl10"
        "tipo" => "MULTIMEDIATABLA"
        "mostrarFloat" => true
        "mostrarDisplay" => false
        "copyright" => "Elsevier Espa&#241;a"
      ]
      10 => array:5 [
        "identificador" => "tbl11"
        "tipo" => "MULTIMEDIATABLA"
        "mostrarFloat" => true
        "mostrarDisplay" => false
        "copyright" => "Elsevier Espa&#241;a"
      ]
      11 => array:5 [
        "identificador" => "tbl12"
        "tipo" => "MULTIMEDIATABLA"
        "mostrarFloat" => true
        "mostrarDisplay" => false
        "copyright" => "Elsevier Espa&#241;a"
      ]
      12 => array:5 [
        "identificador" => "tbl13"
        "tipo" => "MULTIMEDIATABLA"
        "mostrarFloat" => true
        "mostrarDisplay" => false
        "copyright" => "Elsevier Espa&#241;a"
      ]
      13 => array:5 [
        "identificador" => "tbl14"
        "tipo" => "MULTIMEDIATABLA"
        "mostrarFloat" => true
        "mostrarDisplay" => false
        "copyright" => "Elsevier Espa&#241;a"
      ]
    ]
    "bibliografia" => array:2 [
      "titulo" => "Bibliograf&#237;a"
      "seccion" => array:1 [
        0 => array:1 [
          "bibliografiaReferencia" => array:36 [
            0 => array:3 [
              "identificador" => "bib1"
              "etiqueta" => "1"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:3 [
                      "titulo" => "A nationwide study of mortality associated with hospital admission due to severe gastrointestinal events and those associated with nonsteroidal antiinflammatory drug use&#46;"
                      "idioma" => "en"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:7 [
                            0 => "Lanas A"
                            1 => "P&#233;rez-Aisa MA"
                            2 => "Feu F"
                            3 => "Ponce J"
                            4 => "Saperas E"
                            5 => "Santolaria S"
                            6 => "et al&#59; Investigators of the Asociaci&#243;n Espa&#241;ola de Gastroenterolog&#237;a &#40;AEG&#41;&#46;"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1111/j.1572-0241.2005.41833.x"
                      "Revista" => array:6 [
                        "tituloSerie" => "Am J Gastroenterol"
                        "fecha" => "2005"
                        "volumen" => "100"
                        "paginaInicial" => "1685"
                        "paginaFinal" => "93"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16086703"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            1 => array:3 [
              "identificador" => "bib2"
              "etiqueta" => "2"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:3 [
                      "titulo" => "Unnecessary prescribing of NSAIDs and the management of NSAID-related gastropathy in medical practice&#46;"
                      "idioma" => "en"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:7 [
                            0 => "Tamblyn R"
                            1 => "Berkson L"
                            2 => "Dauphinee WD"
                            3 => "Gayton D"
                            4 => "Grad R"
                            5 => "Huang A"
                            6 => "et al&#46;"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:1 [
                      "Revista" => array:6 [
                        "tituloSerie" => "Ann Intern Med"
                        "fecha" => "1997"
                        "volumen" => "127"
                        "paginaInicial" => "429"
                        "paginaFinal" => "38"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/9312999"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            2 => array:3 [
              "identificador" => "bib3"
              "etiqueta" => "3"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:3 [
                      "titulo" => "North of England evidence based guideline development project&#58; summary guideline for non-steroidal anti-inflammatory drugs versus basic analgesia in treating the pain of degenerative arthritis&#46; The North of England Non-Steroidal Anti-Inflammatory Drug Guideline Development Group&#46;"
                      "idioma" => "en"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:3 [
                            0 => "Eccles M"
                            1 => "Freemantle N"
                            2 => "Mason J&#46;"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:1 [
                      "Revista" => array:6 [
                        "tituloSerie" => "BMJ"
                        "fecha" => "1998"
                        "volumen" => "317"
                        "paginaInicial" => "526"
                        "paginaFinal" => "30"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/9712607"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            3 => array:3 [
              "identificador" => "bib4"
              "etiqueta" => "4"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:3 [
                      "titulo" => "Efficacy of nonsteroidal anti-inflammatory drugs for low back pain&#58; a systematic review of randomised clinical trials&#46;"
                      "idioma" => "en"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:4 [
                            0 => "Koes BW"
                            1 => "Scholten RJ"
                            2 => "Mens JM"
                            3 => "Bouter LM&#46;"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:1 [
                      "Revista" => array:6 [
                        "tituloSerie" => "Ann Rheum Dis"
                        "fecha" => "1997"
                        "volumen" => "56"
                        "paginaInicial" => "214"
                        "paginaFinal" => "23"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/9165992"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            4 => array:3 [
              "identificador" => "bib5"
              "etiqueta" => "5"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:3 [
                      "titulo" => "Acetaminophen for osteoarthritis&#46;"
                      "idioma" => "en"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:4 [
                            0 => "Towheed TE"
                            1 => "Judd MJ"
                            2 => "Hochberg MC"
                            3 => "Wells G&#46;"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:1 [
                      "Revista" => array:3 [
                        "tituloSerie" => "Cochrane Database Syst Rev"
                        "fecha" => "2003"
                        "paginaInicial" => "CD004257"
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            5 => array:3 [
              "identificador" => "bib6"
              "etiqueta" => "6"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:3 [
                      "titulo" => "EULAR Recommendations 2003&#58; an evidence based approach to the management of knee osteoarthritis&#58; Report of a Task Force of the Standing Committee for International Clinical Studies Including Therapeutic Trials &#40;ESCISIT&#41;&#46;"
                      "idioma" => "en"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:7 [
                            0 => "Jordan KM"
                            1 => "Arden NK"
                            2 => "Doherty M"
                            3 => "Bannwarth B"
                            4 => "Bijlsma JW&#46;J"
                            5 => "Dieppe P"
                            6 => "et al&#46;"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:1 [
                      "Revista" => array:6 [
                        "tituloSerie" => "Ann Rheum Dis"
                        "fecha" => "2003"
                        "volumen" => "62"
                        "paginaInicial" => "1145"
                        "paginaFinal" => "55"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/14644851"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            6 => array:3 [
              "identificador" => "bib7"
              "etiqueta" => "7"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:3 [
                      "titulo" => "Eular evidence based recommendations for the management of hand osteoarthritis - report of a task force of the Eular Standing Committee for International Clinical Studies Including Therapeutics &#40;ESCISIT&#41;&#46;"
                      "idioma" => "en"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:7 [
                            0 => "Zhang W"
                            1 => "Doherty M"
                            2 => "Leeb BF"
                            3 => "Alekseeva L"
                            4 => "Arden NK"
                            5 => "Bijlsma JW"
                            6 => "et al&#46;"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1136/ard.2006.055251"
                      "Revista" => array:6 [
                        "tituloSerie" => "Ann Rheum Dis"
                        "fecha" => "2006"
                        "volumen" => "65"
                        "paginaInicial" => "1301"
                        "paginaFinal" => "11"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16707533"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            7 => array:3 [
              "identificador" => "bib8"
              "etiqueta" => "8"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "referenciaCompleta" => "Estàndar de Qualitat de la Prescripció Farmacèutica (EQPF). Disponible en: http://www.gencat.net/ ics/professionals/pdf/eqpf_2007.pdf"
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:3 [
                      "titulo" => "Est&#224;ndar de Qualitat de la Prescripci&#243; Farmac&#232;utica &#40;EQPF&#41;&#46; Disponible en&#58; http&#58;&#47;&#47;www&#46;gencat&#46;net&#47; ics&#47;professionals&#47;pdf&#47;eqpf&#95;2007&#46;pdf"
                      "idioma" => "es"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:1 [
                            0 => "Institut Catal&#224; de la Salut&#46;"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            8 => array:3 [
              "identificador" => "bib9"
              "etiqueta" => "9"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:3 [
                      "titulo" => "Non-steroidal anti-inflammatory drugs&#46;"
                      "idioma" => "it"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:1 [
                            0 => "G&#248;tzsche PC&#46;"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:1 [
                      "Revista" => array:4 [
                        "tituloSerie" => "Clin Evid"
                        "fecha" => "2002"
                        "paginaInicial" => "1203"
                        "paginaFinal" => "11"
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            9 => array:3 [
              "identificador" => "bib10"
              "etiqueta" => "10"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:3 [
                      "titulo" => "Nonsteroidal antiinflammatory drugs-differences and similarities&#46;"
                      "idioma" => "en"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:2 [
                            0 => "Brooks PM"
                            1 => "O&#39;Day R&#46;"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1056/NEJM199106133242407"
                      "Revista" => array:7 [
                        "tituloSerie" => "N Engl J Med"
                        "fecha" => "1991"
                        "volumen" => "324"
                        "paginaInicial" => "1716"
                        "paginaFinal" => "25"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/2034249"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                        "itemHostRev" => array:3 [
                          "pii" => "S0168827812002887"
                          "estado" => "S300"
                          "issn" => "01688278"
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            10 => array:3 [
              "identificador" => "bib11"
              "etiqueta" => "11"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "referenciaCompleta" => "La selección de un fármaco antiinflamatorio no esteroideo. ¿Existe diferencia? J Rheumatol. 1992;36 Supl 19:9-12."
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:3 [
                      "titulo" => "La selecci&#243;n de un f&#225;rmaco antiinflamatorio no esteroideo&#46; &#191;Existe diferencia&#63; J Rheumatol&#46; 1992&#59;36 Supl 19&#58;9-12&#46;"
                      "idioma" => "es"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:1 [
                            0 => "Willkens RF&#46;"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            11 => array:3 [
              "identificador" => "bib12"
              "etiqueta" => "12"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:3 [
                      "titulo" => "Celecoxib versus naproxen and diclofenac in osteoarthritis patients&#58; SUCCESS-I Study&#46;"
                      "idioma" => "en"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:7 [
                            0 => "Singh G"
                            1 => "Fort JG"
                            2 => "Goldstein JL"
                            3 => "Levy RA"
                            4 => "Hanranah PS"
                            5 => "Bello AE"
                            6 => "et al&#59; for the SUCCESS-I-Investigators&#46;"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1016/j.amjmed.2005.09.054"
                      "Revista" => array:6 [
                        "tituloSerie" => "Am J Med"
                        "fecha" => "2006"
                        "volumen" => "119"
                        "paginaInicial" => "255"
                        "paginaFinal" => "66"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16490472"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            12 => array:3 [
              "identificador" => "bib13"
              "etiqueta" => "13"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:3 [
                      "titulo" => "Markers to analyse the prescribing of non-steroidal anti-inflammatory drugs in ambulatory care&#46; A guide to pursuing rational and safe prescribing&#46;"
                      "idioma" => "en"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:4 [
                            0 => "Schubert I"
                            1 => "Ihle P"
                            2 => "Koster I"
                            3 => "Von Ferber L&#46;"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:1 [
                      "Revista" => array:6 [
                        "tituloSerie" => "Eur J Clin Pharmacol"
                        "fecha" => "1999"
                        "volumen" => "55"
                        "paginaInicial" => "479"
                        "paginaFinal" => "86"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/10492063"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            13 => array:3 [
              "identificador" => "bib14"
              "etiqueta" => "14"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:3 [
                      "titulo" => "Association between nonsteroidal anti-inflammatory drugs and upper gastrointestinal tract bleeding&#47;perforation&#58; an overview of epidemiologic studies published in the 1990s&#46;"
                      "idioma" => "en"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:2 [
                            0 => "Hernandez Diaz S"
                            1 => "Garcia Rodriguez LA&#46;"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:1 [
                      "Revista" => array:6 [
                        "tituloSerie" => "Arch Intern Med"
                        "fecha" => "2000"
                        "volumen" => "160"
                        "paginaInicial" => "2093"
                        "paginaFinal" => "9"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/10904451"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            14 => array:3 [
              "identificador" => "bib15"
              "etiqueta" => "15"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:3 [
                      "titulo" => "Do selective cyclo-oxigenase 2 inhibitors and traditional non-steroidal antiinflammatory drugs increase the risk of atherothrombosis&#63; Meta-analysis of randomised trials&#46;"
                      "idioma" => "en"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:6 [
                            0 => "Kearney PM"
                            1 => "Baigent C"
                            2 => "Godwin J"
                            3 => "Halls H"
                            4 => "Emberson JR"
                            5 => "Patrono C&#46;"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1136/bmj.332.7553.1302"
                      "Revista" => array:6 [
                        "tituloSerie" => "BMJ"
                        "fecha" => "2006"
                        "volumen" => "332"
                        "paginaInicial" => "1302"
                        "paginaFinal" => "8"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16740558"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            15 => array:3 [
              "identificador" => "bib16"
              "etiqueta" => "16"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "referenciaCompleta" => "Nota Informativa 2006/07 de 27 de septiembre de 2006. Actualización sobre los riesgos de tipo aterotrombótico de los coxibs y AINE tradicionales. Disponible en: http://www.agemed.es/actividad/alertas/docs/NI_2006-10.pdf"
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:3 [
                      "titulo" => "Nota Informativa 2006&#47;07 de 27 de septiembre de 2006&#46; Actualizaci&#243;n sobre los riesgos de tipo aterotromb&#243;tico de los coxibs y AINE tradicionales&#46; Disponible en&#58; http&#58;&#47;&#47;www&#46;agemed&#46;es&#47;actividad&#47;alertas&#47;docs&#47;NI&#95;2006-10&#46;pdf"
                      "idioma" => "es"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:1 [
                            0 => "Agencia Espa&#241;ola de Medicamentos y Productos Sanitarios &#40;AEMPS&#41;&#46;"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            16 => array:3 [
              "identificador" => "bib17"
              "etiqueta" => "17"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:3 [
                      "titulo" => "&#91;Effect of non-steroidal antiinflamatory agents in the general population in Spain&#46; Results of the EPISER study&#93;&#46;"
                      "idioma" => "en"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:4 [
                            0 => "Ballina J"
                            1 => "Carmona L"
                            2 => "Laffon A"
                            3 => "y Grupo de Estudio EPISER&#46;"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:1 [
                      "Revista" => array:5 [
                        "tituloSerie" => "Rev Esp Reumatol"
                        "fecha" => "2002"
                        "volumen" => "29"
                        "paginaInicial" => "337"
                        "paginaFinal" => "42"
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            17 => array:3 [
              "identificador" => "bib18"
              "etiqueta" => "18"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:3 [
                      "titulo" => "Upper gastrointestinal bleeding associated with the use of NSAIDs&#46; Newer versus older agents&#46;"
                      "idioma" => "en"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:5 [
                            0 => "Laporte JR"
                            1 => "Ib&#225;&#241;ez L"
                            2 => "Vidal X"
                            3 => "Vendrell L"
                            4 => "Leone R&#46;"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:1 [
                      "Revista" => array:6 [
                        "tituloSerie" => "Drug Safety"
                        "fecha" => "2004"
                        "volumen" => "27"
                        "paginaInicial" => "411"
                        "paginaFinal" => "20"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/15144234"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            18 => array:3 [
              "identificador" => "bib19"
              "etiqueta" => "19"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:3 [
                      "titulo" => "Efectos secundarios gastrointestinales por antiinflamatorios no esteroideos y costes en el Sistema Nacional de Salud&#46;"
                      "idioma" => "es"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:6 [
                            0 => "Vargas E"
                            1 => "Cabrera L"
                            2 => "Mor&#243;n A"
                            3 => "Garc&#237;a M"
                            4 => "Soto J"
                            5 => "Rejas J&#46;"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:1 [
                      "Revista" => array:6 [
                        "tituloSerie" => "An Med Interna"
                        "fecha" => "2001"
                        "volumen" => "18"
                        "paginaInicial" => "564"
                        "paginaFinal" => "8"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11862765"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            19 => array:3 [
              "identificador" => "bib20"
              "etiqueta" => "20"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "referenciaCompleta" => "Estratificación del coste asociado a los efectos adversos gastrointetinales de los AINES. Med Clin (Barc). 2000;114 Supl 3:46-53."
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:3 [
                      "titulo" => "Estratificaci&#243;n del coste asociado a los efectos adversos gastrointetinales de los AINES&#46; Med Clin &#40;Barc&#41;&#46; 2000&#59;114 Supl 3&#58;46-53&#46;"
                      "idioma" => "es"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:1 [
                            0 => "Lanas A&#46;"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            20 => array:3 [
              "identificador" => "bib21"
              "etiqueta" => "21"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:3 [
                      "titulo" => "The risk of upper gastrointestinal complications associated with nonsteroidal anti-inflammatory drugs&#44; glucocorticoids&#44; acetaminophen&#44; and combinations of these agents&#46;"
                      "idioma" => "en"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:2 [
                            0 => "Garc&#237;a Rodr&#237;guez LA"
                            1 => "Hern&#225;ndez D&#237;az S&#46;"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1186/ar146"
                      "Revista" => array:6 [
                        "tituloSerie" => "Arthritis Res"
                        "fecha" => "2001"
                        "volumen" => "3"
                        "paginaInicial" => "98"
                        "paginaFinal" => "101"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11178116"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            21 => array:3 [
              "identificador" => "bib22"
              "etiqueta" => "22"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:1 [
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:1 [
                            0 => "Anti-inflamatoris no estero&#239;dals i pressi&#243; arterial&#46;"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:1 [
                      "Revista" => array:5 [
                        "tituloSerie" => "Butlletí Groc"
                        "fecha" => "1994"
                        "volumen" => "7"
                        "paginaInicial" => "6"
                        "paginaFinal" => "9"
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            22 => array:3 [
              "identificador" => "bib23"
              "etiqueta" => "23"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:3 [
                      "titulo" => "Gastropat&#237;a por AINE&#46; Efectos adversos&#46;"
                      "idioma" => "es"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:1 [
                            0 => "Sebastian JJ&#46;"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:1 [
                      "Revista" => array:5 [
                        "tituloSerie" => "Farmacia Profesional"
                        "fecha" => "2002"
                        "volumen" => "16"
                        "paginaInicial" => "48"
                        "paginaFinal" => "54"
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            23 => array:3 [
              "identificador" => "bib24"
              "etiqueta" => "24"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "referenciaCompleta" => "MeReC Briefing Issue No. 20 Disponible en: http://www.npc.co.uk/MeReCBriefings/2002/ briefing_no_20.pdf"
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:3 [
                      "titulo" => "MeReC Briefing Issue No&#46; 20 Disponible en&#58; http&#58;&#47;&#47;www&#46;npc&#46;co&#46;uk&#47;MeReCBriefings&#47;2002&#47; briefing&#95;no&#95;20&#46;pdf"
                      "idioma" => "en"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:1 [
                            0 => "NSAID and gastroprotection&#46;"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            24 => array:3 [
              "identificador" => "bib25"
              "etiqueta" => "25"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "referenciaCompleta" => "Applied Logistic Regression. 2.a ed. New York: John Wiley &#38; Sons; 2000."
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:3 [
                      "titulo" => "Applied Logistic Regression&#46; 2&#46;a ed&#46; New York&#58; John Wiley &#38; Sons&#59; 2000&#46;"
                      "idioma" => "en"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:2 [
                            0 => "Hosmer DW"
                            1 => "Lemeshow SA&#46;"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            25 => array:3 [
              "identificador" => "bib26"
              "etiqueta" => "26"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:3 [
                      "titulo" => "An&#225;lisis multivariante en investigaci&#243;n biom&#233;dica&#58; criterios para la inclusi&#243;n de variables&#46;"
                      "idioma" => "es"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:1 [
                            0 => "Cobo E&#46;"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:1 [
                      "Revista" => array:5 [
                        "tituloSerie" => "Med Clin (Barc)"
                        "fecha" => "2002"
                        "volumen" => "119"
                        "paginaInicial" => "230"
                        "paginaFinal" => "7"
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            26 => array:3 [
              "identificador" => "bib27"
              "etiqueta" => "27"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:3 [
                      "titulo" => "Modeling and variable selection in epidemiologic analysis&#46;"
                      "idioma" => "en"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:1 [
                            0 => "Greenland S&#46;"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:1 [
                      "Revista" => array:6 [
                        "tituloSerie" => "Am J Public Health"
                        "fecha" => "1989"
                        "volumen" => "79"
                        "paginaInicial" => "340"
                        "paginaFinal" => "9"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/2916724"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            27 => array:3 [
              "identificador" => "bib28"
              "etiqueta" => "28"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "referenciaCompleta" => "MeReC Extra Issue No.30. Disponible en: http://www.npc.co.uk/Me-ReC_Extra/2008/no30_2007.html"
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:3 [
                      "titulo" => "MeReC Extra Issue No&#46;30&#46; Disponible en&#58; http&#58;&#47;&#47;www&#46;npc&#46;co&#46;uk&#47;Me-ReC&#95;Extra&#47;2008&#47;no30&#95;2007&#46;html"
                      "idioma" => "es"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:1 [
                            0 => "Cardiovascular and gastrointestinal saffety of NSAIDs&#46;"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            28 => array:3 [
              "identificador" => "bib29"
              "etiqueta" => "29"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:3 [
                      "titulo" => "Appropriateness of NSAID and Coxib prescribing for patients with osteoarthritis by primary health physicians in Ontario&#58; results from the CANOAR study&#46;"
                      "idioma" => "en"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:4 [
                            0 => "Sebaldt RJ"
                            1 => "Petrie A"
                            2 => "Goldsmith CH"
                            3 => "Marentette MA&#46;"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:1 [
                      "Revista" => array:6 [
                        "tituloSerie" => "Am J Manag Care"
                        "fecha" => "2004"
                        "volumen" => "10"
                        "paginaInicial" => "742"
                        "paginaFinal" => "50"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/15623264"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            29 => array:3 [
              "identificador" => "bib30"
              "etiqueta" => "30"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:3 [
                      "titulo" => "Desde los AINE recomendados a la recomendaci&#243;n de los AINE&#46;"
                      "idioma" => "es"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:2 [
                            0 => "Peiro S"
                            1 => "Cervera P&#46;"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:1 [
                      "Revista" => array:6 [
                        "tituloSerie" => "Gac Sanit"
                        "fecha" => "2005"
                        "volumen" => "19"
                        "paginaInicial" => "486"
                        "paginaFinal" => "91"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16483529"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            30 => array:3 [
              "identificador" => "bib31"
              "etiqueta" => "31"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "referenciaCompleta" => "Adecuación de la gastroprotección en personas tratadas con antiinflamatorios no esteroideos [póster]. X Congreso Nacional. Sociedad Española de Farmacéuticos de Atención Primaria. Pamplona, 20-22 de octubre 2004."
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:3 [
                      "titulo" => "Adecuaci&#243;n de la gastroprotecci&#243;n en personas tratadas con antiinflamatorios no esteroideos &#91;p&#243;ster&#93;&#46; X Congreso Nacional&#46; Sociedad Espa&#241;ola de Farmac&#233;uticos de Atenci&#243;n Primaria&#46; Pamplona&#44; 20-22 de octubre 2004&#46;"
                      "idioma" => "es"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:6 [
                            0 => "Amado Guirado E"
                            1 => "Morera Serra R"
                            2 => "Pujol Ribera E"
                            3 => "De la Fuente Cadenas JA"
                            4 => "Modamio P"
                            5 => "Mari&#241;o E&#46;"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            31 => array:3 [
              "identificador" => "bib32"
              "etiqueta" => "32"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "referenciaCompleta" => "Taxes d'incidència i prevalença a l'Atenció Primària. Mètodes per a la seva obtenció. 1.a ed. Barcelona: Fundació Jordi Gol i Gurina; 2002."
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:3 [
                      "titulo" => "Taxes d&#39;incid&#232;ncia i prevalen&#231;a a l&#39;Atenci&#243; Prim&#224;ria&#46; M&#232;todes per a la seva obtenci&#243;&#46; 1&#46;a ed&#46; Barcelona&#58; Fundaci&#243; Jordi Gol i Gurina&#59; 2002&#46;"
                      "idioma" => "es"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:7 [
                            0 => "Bol&#237;bar B"
                            1 => "Juncosa S"
                            2 => "Mart&#237;nez C"
                            3 => "Pareja C"
                            4 => "Pasarin MI"
                            5 => "Pujol E"
                            6 => "et al&#46;"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            32 => array:3 [
              "identificador" => "bib33"
              "etiqueta" => "33"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "referenciaCompleta" => "Disponible en: http:// www.gencat.net/salut/depsan/units/sanitat/pdf/05.2.11_317_32 2.pdf"
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:3 [
                      "titulo" => "Disponible en&#58; http&#58;&#47;&#47; www&#46;gencat&#46;net&#47;salut&#47;depsan&#47;units&#47;sanitat&#47;pdf&#47;05&#46;211&#95;317&#95;32 2&#46;pdf"
                      "idioma" => "fr"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:1 [
                            0 => "Pla de Salut de Catalunya 2002-2005&#46;"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            33 => array:3 [
              "identificador" => "bib34"
              "etiqueta" => "34"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:3 [
                      "titulo" => "Drug switching patterns among patiens takink nonsteroidal anti-inflamatory drugs&#58; a retrospective cohort study of a general practitioners database in the United Kingdom&#46;"
                      "idioma" => "en"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:7 [
                            0 => "Langman M"
                            1 => "Kahler KH"
                            2 => "Kong SX"
                            3 => "Zhang Q"
                            4 => "Finch E"
                            5 => "Bentkover JD"
                            6 => "et al&#46;"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1002/pds.653"
                      "Revista" => array:6 [
                        "tituloSerie" => "Pharmacoepidemiol Drug Saf"
                        "fecha" => "2001"
                        "volumen" => "10"
                        "paginaInicial" => "517"
                        "paginaFinal" => "24"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11828834"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            34 => array:3 [
              "identificador" => "bib35"
              "etiqueta" => "35"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "referenciaCompleta" => "Epact data. Disponible en: www.epact.ppa.nhs.uk"
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:3 [
                      "titulo" => "Epact data&#46; Disponible en&#58; www&#46;epact&#46;ppa&#46;nhs&#46;uk"
                      "idioma" => "en"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:2 [
                            0 => "Prescription pricing divisio&#46;n"
                            1 => "bussiness service authorithy&#46;"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            35 => array:3 [
              "identificador" => "bib36"
              "etiqueta" => "36"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:3 [
                      "titulo" => "Prescripci&#243;n de antiinflamatorios no esteroideos y protectores g&#225;stricos en urgencias&#46;"
                      "idioma" => "es"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:5 [
                            0 => "De Dios del Valle R"
                            1 => "Hern&#225;ndez S&#225;nchez A"
                            2 => "Franco Vidal A"
                            3 => "Gonz&#225;lez Rubio I"
                            4 => "Romera Feran&#225;ndez I&#46;"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:1 [
                      "Revista" => array:6 [
                        "tituloSerie" => "Aten Primaria"
                        "fecha" => "2003"
                        "volumen" => "31"
                        "paginaInicial" => "500"
                        "paginaFinal" => "5"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12765588"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
          ]
        ]
      ]
    ]
  ]
  "idiomaDefecto" => "es"
  "url" => "/02126567/0000004000000011/v0_201307091204/13128569/v0_201307091205/es/main.assets"
  "Apartado" => array:4 [
    "identificador" => "14695"
    "tipo" => "SECCION"
    "es" => array:2 [
      "titulo" => "Originales"
      "idiomaDefecto" => true
    ]
    "idiomaDefecto" => "es"
  ]
  "PDF" => "https://static.elsevier.es/multimedia/02126567/0000004000000011/v0_201307091204/13128569/v0_201307091205/es/27v40n11a13128569pdf001.pdf?idApp=UINPBA00004N&text.app=https://www.elsevier.es/"
  "EPUB" => "https://multimedia.elsevier.es/PublicationsMultimediaV1/item/epub/13128569?idApp=UINPBA00004N"
]
Información del artículo
ISSN: 02126567
Idioma original: Español
Datos actualizados diariamente
año/Mes Html Pdf Total
2024 Octubre 63 1 64
2024 Septiembre 56 5 61
2024 Agosto 49 4 53
2024 Julio 56 8 64
2024 Junio 69 7 76
2024 Mayo 85 2 87
2024 Abril 58 6 64
2024 Marzo 59 3 62
2024 Febrero 103 6 109
2024 Enero 135 7 142
2023 Diciembre 122 8 130
2023 Noviembre 105 4 109
2023 Octubre 230 20 250
2023 Septiembre 100 4 104
2023 Agosto 84 5 89
2023 Julio 93 6 99
2023 Junio 99 5 104
2023 Mayo 142 7 149
2023 Abril 100 11 111
2023 Marzo 73 16 89
2023 Febrero 108 8 116
2023 Enero 139 8 147
2022 Diciembre 154 14 168
2022 Noviembre 70 18 88
2022 Octubre 118 33 151
2022 Septiembre 160 56 216
2022 Agosto 109 14 123
2022 Julio 69 14 83
2022 Junio 68 17 85
2022 Mayo 75 14 89
2022 Abril 140 16 156
2022 Marzo 172 21 193
2022 Febrero 159 13 172
2022 Enero 122 19 141
2021 Diciembre 88 14 102
2021 Noviembre 127 17 144
2021 Octubre 109 19 128
2021 Septiembre 98 16 114
2021 Agosto 100 7 107
2021 Julio 75 16 91
2021 Junio 61 6 67
2021 Mayo 94 8 102
2021 Abril 140 16 156
2021 Marzo 80 23 103
2021 Febrero 61 9 70
2021 Enero 70 7 77
2020 Diciembre 62 13 75
2020 Noviembre 85 8 93
2020 Octubre 107 16 123
2020 Septiembre 68 10 78
2020 Agosto 97 8 105
2020 Julio 58 13 71
2020 Junio 51 16 67
2020 Mayo 60 8 68
2020 Abril 52 6 58
2020 Marzo 44 6 50
2020 Febrero 51 7 58
2020 Enero 59 8 67
2019 Diciembre 110 12 122
2019 Noviembre 63 11 74
2019 Octubre 74 7 81
2019 Septiembre 69 4 73
2019 Agosto 48 6 54
2019 Julio 56 3 59
2019 Junio 154 14 168
2019 Mayo 300 47 347
2019 Abril 246 11 257
2019 Marzo 46 5 51
2019 Febrero 44 12 56
2019 Enero 35 6 41
2018 Diciembre 24 4 28
2018 Noviembre 53 10 63
2018 Octubre 92 21 113
2018 Septiembre 62 13 75
2018 Agosto 24 3 27
2018 Julio 36 4 40
2018 Junio 14 1 15
2018 Mayo 14 3 17
2018 Abril 12 4 16
2018 Marzo 15 2 17
2018 Febrero 18 2 20
2018 Enero 8 7 15
2017 Diciembre 17 3 20
2017 Noviembre 29 2 31
2017 Octubre 20 9 29
2017 Septiembre 14 1 15
2017 Agosto 14 1 15
2017 Julio 11 0 11
2017 Junio 17 22 39
2017 Mayo 32 7 39
2017 Abril 14 6 20
2017 Marzo 36 31 67
2017 Febrero 17 8 25
2017 Enero 15 2 17
2016 Diciembre 33 4 37
2016 Noviembre 53 2 55
2016 Octubre 67 4 71
2016 Septiembre 93 7 100
2016 Agosto 35 8 43
2016 Julio 38 2 40
2016 Junio 33 12 45
2016 Mayo 33 8 41
2016 Abril 40 18 58
2016 Marzo 58 6 64
2016 Febrero 46 10 56
2016 Enero 39 8 47
2015 Diciembre 43 8 51
2015 Noviembre 38 10 48
2015 Octubre 42 11 53
2015 Septiembre 37 5 42
2015 Agosto 27 0 27
2015 Julio 29 8 37
2015 Junio 19 5 24
2015 Mayo 22 4 26
2015 Abril 19 11 30
2015 Marzo 22 5 27
2015 Febrero 18 1 19
2015 Enero 33 4 37
2014 Diciembre 59 9 68
2014 Noviembre 43 2 45
2014 Octubre 68 3 71
2014 Septiembre 50 1 51
2014 Agosto 45 2 47
2014 Julio 40 3 43
2014 Junio 46 9 55
2014 Mayo 33 2 35
2014 Abril 41 4 45
2014 Marzo 38 2 40
2014 Febrero 27 0 27
2014 Enero 23 2 25
2013 Diciembre 33 1 34
2013 Noviembre 35 4 39
2013 Octubre 35 4 39
2013 Septiembre 22 5 27
2013 Agosto 33 4 37
2013 Julio 17 4 21
2008 Noviembre 1216 0 1216
Mostrar todo

Siga este enlace para acceder al texto completo del artículo

es en pt

¿Es usted profesional sanitario apto para prescribir o dispensar medicamentos?

Are you a health professional able to prescribe or dispense drugs?

Você é um profissional de saúde habilitado a prescrever ou dispensar medicamentos