array:23 [ "pii" => "S0025775317300350" "issn" => "00257753" "doi" => "10.1016/j.medcli.2016.12.032" "estado" => "S300" "fechaPublicacion" => "2017-07-07" "aid" => "3924" "copyright" => "Elsevier España, S.L.U.. Todos los derechos reservados" "copyrightAnyo" => "2017" "documento" => "article" "crossmark" => 1 "subdocumento" => "fla" "cita" => "Med Clin. 2017;149:1-8" "abierto" => array:3 [ "ES" => false "ES2" => false "LATM" => false ] "gratuito" => false "lecturas" => array:2 [ "total" => 19 "formatos" => array:2 [ "HTML" => 15 "PDF" => 4 ] ] "Traduccion" => array:1 [ "en" => array:19 [ "pii" => "S2387020617303893" "issn" => "23870206" "doi" => "10.1016/j.medcle.2017.06.004" "estado" => "S300" "fechaPublicacion" => "2017-07-07" "aid" => "3924" "copyright" => "Elsevier España, S.L.U." "documento" => "article" "crossmark" => 1 "subdocumento" => "fla" "cita" => "Med Clin. 2017;149:1-8" "abierto" => array:3 [ "ES" => false "ES2" => false "LATM" => false ] "gratuito" => false "lecturas" => array:1 [ "total" => 0 ] "en" => array:13 [ "idiomaDefecto" => true "cabecera" => "<span class="elsevierStyleTextfn">Original article</span>" "titulo" => "Pulmonary endarterectomy outputs in chronic thromboembolic pulmonary hypertension" "tienePdf" => "en" "tieneTextoCompleto" => "en" "tieneResumen" => array:2 [ 0 => "en" 1 => "es" ] "paginas" => array:1 [ 0 => array:2 [ "paginaInicial" => "1" "paginaFinal" => "8" ] ] "titulosAlternativos" => array:1 [ "es" => array:1 [ "titulo" => "Resultados de la tromboendarterectomía pulmonar en la hipertensión pulmonar tromboembólica crónica" ] ] "contieneResumen" => array:2 [ "en" => true "es" => true ] "contieneTextoCompleto" => array:1 [ "en" => true ] "contienePdf" => array:1 [ "en" => true ] "resumenGrafico" => array:2 [ "original" => 0 "multimedia" => array:7 [ "identificador" => "fig0005" "etiqueta" => "Fig. 1" "tipo" => "MULTIMEDIAFIGURA" "mostrarFloat" => true "mostrarDisplay" => false "figura" => array:1 [ 0 => array:4 [ "imagen" => "gr1.jpeg" "Alto" => 776 "Ancho" => 3409 "Tamanyo" => 133981 ] ] "descripcion" => array:1 [ "en" => "<p id="spar0045" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">Improvement in hemodynamic parameters at one year of follow-up compared to preoperative parameters. A: increase in cardiac output. B: decrease in pulmonary vascular resistance. C: decrease in mean pulmonary artery pressure.</p>" ] ] ] "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "autoresLista" => "María Jesús López Gude, Enrique Pérez de la Sota, Jose Luís Pérez Vela, Jorge Centeno Rodríguez, Christian Muñoz Guijosa, María Teresa Velázquez, Sergio Alonso Chaterina, Ignacio Hernández González, Pilar Escribano Subías, José María Cortina Romero" "autores" => array:10 [ 0 => array:2 [ "nombre" => "María Jesús" "apellidos" => "López Gude" ] 1 => array:2 [ "nombre" => "Enrique" "apellidos" => "Pérez de la Sota" ] 2 => array:2 [ "nombre" => "Jose Luís" "apellidos" => "Pérez Vela" ] 3 => array:2 [ "nombre" => "Jorge" "apellidos" => "Centeno Rodríguez" ] 4 => array:2 [ "nombre" => "Christian" "apellidos" => "Muñoz Guijosa" ] 5 => array:2 [ "nombre" => "María Teresa" "apellidos" => "Velázquez" ] 6 => array:2 [ "nombre" => "Sergio" "apellidos" => "Alonso Chaterina" ] 7 => array:2 [ "nombre" => "Ignacio" "apellidos" => "Hernández González" ] 8 => array:2 [ "nombre" => "Pilar" "apellidos" => "Escribano Subías" ] 9 => array:2 [ "nombre" => "José María" "apellidos" => "Cortina Romero" ] ] ] ] ] "idiomaDefecto" => "en" "Traduccion" => array:1 [ "es" => array:9 [ "pii" => "S0025775317300350" "doi" => "10.1016/j.medcli.2016.12.032" "estado" => "S300" "subdocumento" => "" "abierto" => array:3 [ "ES" => false "ES2" => false "LATM" => false ] "gratuito" => false "lecturas" => array:1 [ "total" => 0 ] "idiomaDefecto" => "es" "EPUB" => "https://multimedia.elsevier.es/PublicationsMultimediaV1/item/epub/S0025775317300350?idApp=UINPBA00004N" ] ] "EPUB" => "https://multimedia.elsevier.es/PublicationsMultimediaV1/item/epub/S2387020617303893?idApp=UINPBA00004N" "url" => "/23870206/0000014900000001/v1_201707230028/S2387020617303893/v1_201707230028/en/main.assets" ] ] "itemSiguiente" => array:19 [ "pii" => "S0025775317300696" "issn" => "00257753" "doi" => "10.1016/j.medcli.2016.12.045" "estado" => "S300" "fechaPublicacion" => "2017-07-07" "aid" => "3938" "copyright" => "Elsevier España, S.L.U." "documento" => "article" "crossmark" => 1 "subdocumento" => "fla" "cita" => "Med Clin. 2017;149:9-16" "abierto" => array:3 [ "ES" => false "ES2" => false "LATM" => false ] "gratuito" => false "lecturas" => array:2 [ "total" => 54 "formatos" => array:2 [ "HTML" => 43 "PDF" => 11 ] ] "es" => array:13 [ "idiomaDefecto" => true "cabecera" => "<span class="elsevierStyleTextfn">Original</span>" "titulo" => "Efecto del condroitín sulfato en la sinovitis de pacientes con artrosis de rodilla" "tienePdf" => "es" "tieneTextoCompleto" => "es" "tieneResumen" => array:2 [ 0 => "es" 1 => "en" ] "paginas" => array:1 [ 0 => array:2 [ "paginaInicial" => "9" "paginaFinal" => "16" ] ] "titulosAlternativos" => array:1 [ "en" => array:1 [ "titulo" => "Effect of chondroitin sulphate on synovitis of knee osteoarthritic patients" ] ] "contieneResumen" => array:2 [ "es" => true "en" => true ] "contieneTextoCompleto" => array:1 [ "es" => true ] "contienePdf" => array:1 [ "es" => true ] "resumenGrafico" => array:2 [ "original" => 0 "multimedia" => array:7 [ "identificador" => "fig0020" "etiqueta" => "Figura 3" "tipo" => "MULTIMEDIAFIGURA" "mostrarFloat" => true "mostrarDisplay" => false "figura" => array:1 [ 0 => array:4 [ "imagen" => "gr3.jpeg" "Alto" => 1182 "Ancho" => 2524 "Tamanyo" => 119378 ] ] "descripcion" => array:1 [ "es" => "<p id="spar0060" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">Cambios en las concentraciones de RANTES (A) y UCN (B) desde el tiempo basal, según tratamiento.CS: condroitín sulfato; PCT: paracetamol; RANTES: <span class="elsevierStyleItalic">regulated on activation, normal T cell expressed and secreted</span>; UCN: urocortina.</p>" ] ] ] "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "autoresLista" => "Laura Tío, Cristobal Orellana, Selene Pérez-García, Laura Piqueras, Paula Escudero, Yasmina Juarranz, Natalia Garcia-Giralt, Francisco Montañés, Aina Farran, Pere Benito, Rosa P. Gomariz, María-Jesús Sanz, Jordi Monfort" "autores" => array:13 [ 0 => array:2 [ "nombre" => "Laura" "apellidos" => "Tío" ] 1 => array:2 [ "nombre" => "Cristobal" "apellidos" => "Orellana" ] 2 => array:2 [ "nombre" => "Selene" "apellidos" => "Pérez-García" ] 3 => array:2 [ "nombre" => "Laura" "apellidos" => "Piqueras" ] 4 => array:2 [ "nombre" => "Paula" "apellidos" => "Escudero" ] 5 => array:2 [ "nombre" => "Yasmina" "apellidos" => "Juarranz" ] 6 => array:2 [ "nombre" => "Natalia" "apellidos" => "Garcia-Giralt" ] 7 => array:2 [ "nombre" => "Francisco" "apellidos" => "Montañés" ] 8 => array:2 [ "nombre" => "Aina" "apellidos" => "Farran" ] 9 => array:2 [ "nombre" => "Pere" "apellidos" => "Benito" ] 10 => array:2 [ "nombre" => "Rosa P." "apellidos" => "Gomariz" ] 11 => array:2 [ "nombre" => "María-Jesús" "apellidos" => "Sanz" ] 12 => array:2 [ "nombre" => "Jordi" "apellidos" => "Monfort" ] ] ] ] ] "idiomaDefecto" => "es" "Traduccion" => array:1 [ "en" => array:9 [ "pii" => "S238702061730400X" "doi" => "10.1016/j.medcle.2017.06.011" "estado" => "S300" "subdocumento" => "" "abierto" => array:3 [ "ES" => false "ES2" => false "LATM" => false ] "gratuito" => false "lecturas" => array:1 [ "total" => 0 ] "idiomaDefecto" => "en" "EPUB" => "https://multimedia.elsevier.es/PublicationsMultimediaV1/item/epub/S238702061730400X?idApp=UINPBA00004N" ] ] "EPUB" => "https://multimedia.elsevier.es/PublicationsMultimediaV1/item/epub/S0025775317300696?idApp=UINPBA00004N" "url" => "/00257753/0000014900000001/v1_201706170053/S0025775317300696/v1_201706170053/es/main.assets" ] "es" => array:19 [ "idiomaDefecto" => true "cabecera" => "<span class="elsevierStyleTextfn">Original</span>" "titulo" => "Resultados de la tromboendarterectomía pulmonar en la hipertensión pulmonar tromboembólica crónica" "tieneTextoCompleto" => true "paginas" => array:1 [ 0 => array:2 [ "paginaInicial" => "1" "paginaFinal" => "8" ] ] "autores" => array:1 [ 0 => array:4 [ "autoresLista" => "María Jesús López Gude, Enrique Pérez de la Sota, Jose Luís Pérez Vela, Jorge Centeno Rodríguez, Christian Muñoz Guijosa, María Teresa Velázquez, Sergio Alonso Chaterina, Ignacio Hernández González, Pilar Escribano Subías, José María Cortina Romero" "autores" => array:10 [ 0 => array:4 [ "nombre" => "María Jesús" "apellidos" => "López Gude" "email" => array:2 [ 0 => "mjgude@gmail.com" 1 => "mariajesus.lopez@salud.madrid.org" ] "referencia" => array:2 [ 0 => array:2 [ "etiqueta" => "<span class="elsevierStyleSup">a</span>" "identificador" => "aff0005" ] 1 => array:2 [ "etiqueta" => "<span class="elsevierStyleSup">*</span>" "identificador" => "cor0005" ] ] ] 1 => array:3 [ "nombre" => "Enrique" "apellidos" => "Pérez de la Sota" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etiqueta" => "<span class="elsevierStyleSup">a</span>" "identificador" => "aff0005" ] ] ] 2 => array:3 [ "nombre" => "Jose Luís" "apellidos" => "Pérez Vela" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etiqueta" => "<span class="elsevierStyleSup">c</span>" "identificador" => "aff0015" ] ] ] 3 => array:3 [ "nombre" => "Jorge" "apellidos" => "Centeno Rodríguez" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etiqueta" => "<span class="elsevierStyleSup">a</span>" "identificador" => "aff0005" ] ] ] 4 => array:3 [ "nombre" => "Christian" "apellidos" => "Muñoz Guijosa" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etiqueta" => "<span class="elsevierStyleSup">a</span>" "identificador" => "aff0005" ] ] ] 5 => array:3 [ "nombre" => "María Teresa" "apellidos" => "Velázquez" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etiqueta" => "<span class="elsevierStyleSup">b</span>" "identificador" => "aff0010" ] ] ] 6 => array:3 [ "nombre" => "Sergio" "apellidos" => "Alonso Chaterina" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etiqueta" => "<span class="elsevierStyleSup">d</span>" "identificador" => "aff0020" ] ] ] 7 => array:3 [ "nombre" => "Ignacio" "apellidos" => "Hernández González" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etiqueta" => "<span class="elsevierStyleSup">b</span>" "identificador" => "aff0010" ] ] ] 8 => array:3 [ "nombre" => "Pilar" "apellidos" => "Escribano Subías" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etiqueta" => "<span class="elsevierStyleSup">b</span>" "identificador" => "aff0010" ] ] ] 9 => array:3 [ "nombre" => "José María" "apellidos" => "Cortina Romero" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etiqueta" => "<span class="elsevierStyleSup">a</span>" "identificador" => "aff0005" ] ] ] ] "afiliaciones" => array:4 [ 0 => array:3 [ "entidad" => "Unidad Multidisciplinar de Hipertensión Pulmonar, Servicio de Cirugía Cardiaca, Hospital Universitario 12 de Octubre, Universidad Complutense de Madrid, Madrid, España" "etiqueta" => "a" "identificador" => "aff0005" ] 1 => array:3 [ "entidad" => "Unidad Multidisciplinar de Hipertensión Pulmonar, Servicio de Cardiología, Hospital Universitario 12 de Octubre, Universidad Complutense de Madrid, Madrid, España" "etiqueta" => "b" "identificador" => "aff0010" ] 2 => array:3 [ "entidad" => "Unidad Multidisciplinar de Hipertensión Pulmonar, Servicio de Medicina Intensiva, Hospital Universitario 12 de Octubre, Universidad Complutense de Madrid, Madrid, España" "etiqueta" => "c" "identificador" => "aff0015" ] 3 => array:3 [ "entidad" => "Unidad Multidisciplinar de Hipertensión Pulmonar, Servicio de Radiología, Hospital Universitario 12 de Octubre, Universidad Complutense de Madrid, Madrid, España" "etiqueta" => "d" "identificador" => "aff0020" ] ] "correspondencia" => array:1 [ 0 => array:3 [ "identificador" => "cor0005" "etiqueta" => "⁎" "correspondencia" => "Autor para correspondencia." ] ] ] ] "titulosAlternativos" => array:1 [ "en" => array:1 [ "titulo" => "Pulmonary endarterectomy outputs in chronic thromboembolic pulmonary hypertension" ] ] "resumenGrafico" => array:2 [ "original" => 0 "multimedia" => array:7 [ "identificador" => "fig0010" "etiqueta" => "Figura 2" "tipo" => "MULTIMEDIAFIGURA" "mostrarFloat" => true "mostrarDisplay" => false "figura" => array:1 [ 0 => array:4 [ "imagen" => "gr2.jpeg" "Alto" => 1314 "Ancho" => 1624 "Tamanyo" => 85259 ] ] "descripcion" => array:1 [ "es" => "<p id="spar0050" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">Supervivencia acumulada en ambos grupos.</p>" ] ] ] "textoCompleto" => "<span class="elsevierStyleSections"><span id="sec0005" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0065">Introducción</span><p id="par0005" class="elsevierStylePara elsevierViewall">La hipertensión pulmonar tromboembólica crónica (HPTEC) está causada por la obstrucción persistente de las arterias pulmonares<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0005"><span class="elsevierStyleSup">1</span></a>. La enfermedad puede desarrollarse en el 0,5-9% de los pacientes con un episodio de tromboembolia pulmonar aguda (TEP)<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0010"><span class="elsevierStyleSup">2</span></a>. Aunque la TEP no resuelta es la causa más común, hasta un 20-30% de los pacientes en los que se establece el diagnóstico de HPTEC no tienen antecedentes de TEP o trombosis venosa profunda sintomáticos<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0015"><span class="elsevierStyleSup">3</span></a>. La cirugía de tromboendarterectomía (TEA) pulmonar, cuando puede indicarse, es el tratamiento de elección para la HPTEC<a class="elsevierStyleCrossRefs" href="#bib0005"><span class="elsevierStyleSup">1,4</span></a>. Los resultados obtenidos en las series más recientes y extensas, con una mortalidad perioperatoria de alrededor del 4%, así lo avalan<a class="elsevierStyleCrossRefs" href="#bib0025"><span class="elsevierStyleSup">5,6</span></a>. El objetivo de la cirugía es realizar una verdadera y completa endarterectomía que logre una disminución inmediata de la presión arterial pulmonar y una mejora en el gasto cardiaco y el intercambio gaseoso<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0035"><span class="elsevierStyleSup">7</span></a>. A pesar de la gravedad de la hipertensión pulmonar (HP), del fallo cardiaco derecho y de la hipoxia preoperatorios, es posible mejorar la situación funcional y hemodinámica en la mayoría de los pacientes<a class="elsevierStyleCrossRefs" href="#bib0035"><span class="elsevierStyleSup">7,8</span></a>.</p><p id="par0010" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Al mismo tiempo que los resultados quirúrgicos han mejorado, varios parámetros pre y postoperatorios se han establecido como factores de riesgo para la morbimortalidad hospitalaria. Entre estos encontramos las resistencias vasculares pulmonares (RVP) basales muy elevadas<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0045"><span class="elsevierStyleSup">9</span></a>, la HP residual tras la intervención<a class="elsevierStyleCrossRefs" href="#bib0030"><span class="elsevierStyleSup">6,10</span></a> y la afectación anatómica distal, tipo <span class="elsevierStyleSmallCaps">iii,</span> de la clasificación anatomoquirúrgica de San Diego<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0055"><span class="elsevierStyleSup">11</span></a>. En el caso de las RVP elevadas, Dartevelle et al.<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0045"><span class="elsevierStyleSup">9</span></a> publicaron como la mortalidad hospitalaria aumentaba de forma importante cuando las RVP eran mayores de 900<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>dinas/s/cm<span class="elsevierStyleSup">−5</span>, y llegaba al 20% por encima de 1.200<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>dinas/s/cm<span class="elsevierStyleSup">−5</span>.</p><p id="par0015" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Recientemente hemos publicado la serie inicial de 106 enfermos sometidos a TEA en nuestro centro<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0060"><span class="elsevierStyleSup">12</span></a> con unos resultados excelentes, que cumplen con los estándares necesarios para constituir una unidad de referencia en HPTEC<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0005"><span class="elsevierStyleSup">1</span></a>. La mortalidad hospitalaria global fue del 6,6%, y la supervivencia a los 3 y 5 años fue del 90 y el 84%, respectivamente.</p><p id="par0020" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Los objetivos del presente trabajo son: evaluar los resultados obtenidos en el postoperatorio inmediato y a medio plazo en los pacientes intervenidos con RVP iguales o superiores al percentil 75 de la muestra, y analizar el impacto de la cirugía en la capacidad funcional, el perfil hemodinámico y la supervivencia.</p></span><span id="sec0010" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0070">Pacientes y métodos</span><span id="sec0015" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0075">Población</span><p id="par0025" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Desde febrero de 1996 hasta abril de 2016 hemos realizado 160 TEA consecutivas. Para analizar los objetivos del trabajo, hemos dividido la población en 2 grupos. Grupo 1: incluye 40 pacientes que presentaban RVP<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>≥<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>1.090<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>dinas/s/cm<span class="elsevierStyleSup">−5</span> en el cateterismo cardiaco derecho prequirúrgico. Grupo 2: los 120 pacientes restantes. El punto de corte de las RVP se estableció con el percentil 75 de la variable.</p><p id="par0030" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Las indicaciones para la cirugía fueron: a) HPTEC en clase funcional <span class="elsevierStyleSmallCaps">ii</span>-<span class="elsevierStyleSmallCaps">iv</span> de la OMS; b) RVP superiores a 300<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>dinas/s/cm<span class="elsevierStyleSup">−5</span>, o inferiores a esta cifra, pero con HP documentada con el ejercicio, y c) trombos o lesiones típicas, accesibles quirúrgicamente, en las ramas pulmonares principales, lobares o segmentarias proximales, diagnosticados con escáner torácico de alta resolución y angiografía pulmonar<a class="elsevierStyleCrossRefs" href="#bib0005"><span class="elsevierStyleSup">1,4,13</span></a>. La indicación quirúrgica se adoptó siempre en la sesión de la Unidad Multidisciplinar de Hipertensión Pulmonar en la que participan los servicios de Cardiología, Cirugía Cardiaca, Radiología, Neumología y Medicina Intensiva.</p><p id="par0035" class="elsevierStylePara elsevierViewall">El principal criterio de exclusión a la hora de indicar la cirugía fue la no accesibilidad quirúrgica, es decir, la presencia de trombos y lesiones obstructivas más allá del origen de las ramas pulmonares segmentarias sin observarse material más proximal. En segundo lugar, lo fue la presencia de enfermedad grave asociada, fundamentalmente enfermedad pulmonar grave y neoplasia activa. Ninguna cifra de RVP ni la presencia de insuficiencia cardiaca derecha avanzada fueron criterios de exclusión.</p><p id="par0040" class="elsevierStylePara elsevierViewall">En la morbilidad analizada, la enfermedad pulmonar obstructiva crónica se define como la relación VEF<span class="elsevierStyleInf">1</span>/CVF<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span><<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>0,7 en la espirometría, tras tratamiento con broncodilatadores; la insuficiencia respiratoria, como la cifra de PO<span class="elsevierStyleInf">2</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span><<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>60<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>mmHg sin oxigenoterapia, y los anticuerpos anticardiolipinas positivos, cuando IgG e IgM<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>18<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>U/ml.</p></span><span id="sec0020" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0080">Diagnóstico y seguimiento</span><p id="par0045" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Los protocolos de diagnóstico y seguimiento están publicados en la serie inicial<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0060"><span class="elsevierStyleSup">12</span></a>. El cuadro clínico de edema pulmonar por reperfusión en el postoperatorio se define como la insuficiencia respiratoria que cursa con hipoxia, infiltrados pulmonares en la radiografía de tórax en alguna de las zonas tratadas quirúrgicamente, y que precisa de ventilación mecánica durante más de 96<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>h. La definición de HP residual o persistente tras la TEA se establece con el cálculo de RVP superiores a 400<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>dinas/s/cm<span class="elsevierStyleSup">−5</span> en el estudio hemodinámico a los 6 meses de la intervención<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0070"><span class="elsevierStyleSup">14</span></a>. La mortalidad hospitalaria es la mortalidad en los 30 primeros días tras la intervención o aquella que se produce antes del alta hospitalaria. Las indicaciones para el tratamiento con <span class="elsevierStyleItalic">extracorporeal membrane oxigenation</span> (ECMO, («oxigenación de membrana extracorpórea») fueron edema pulmonar de reperfusión con criterios de gravedad (PaO<span class="elsevierStyleInf">2</span>/FiO<span class="elsevierStyleInf">2</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span><<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>100 con PEEP<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>10<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>cmHO<span class="elsevierStyleInf">2</span>)<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0075"><span class="elsevierStyleSup">15</span></a> y/o fallo cardiaco.</p><p id="par0050" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Los pacientes con criterios de gravedad clínica (insuficiencia cardiaca, síncopes, hemoptisis) o hemodinámica (presión venosa central mayor de 14<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>mmHg, índice cardiaco menor de 2<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>l/min/m<span class="elsevierStyleSup">2</span>), ingresan previamente a la cirugía para ser tratados con prostanoides sistémicos<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0080"><span class="elsevierStyleSup">16</span></a>.</p></span><span id="sec0025" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0085">Técnica quirúrgica</span><p id="par0055" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Realizamos la TEA a través de una esternotomía media, con circulación extracorpórea, pinzamiento aórtico y períodos de parada circulatoria en hipotermia profunda<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0060"><span class="elsevierStyleSup">12</span></a>, de forma similar a la técnica descrita y revisada por el grupo de la Universidad de California, San Diego<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0030"><span class="elsevierStyleSup">6</span></a>. El material obtenido en la cirugía se ordenó siguiendo la clasificación anatomoquirúrgica, con valor pronóstico, de este mismo grupo<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0055"><span class="elsevierStyleSup">11</span></a> (tipo <span class="elsevierStyleSmallCaps">i</span>: trombos que ocupan las arterias pulmonares principales; tipo <span class="elsevierStyleSmallCaps">ii</span>: engrosamiento intimal y fibrosis proximal a las arterias segmentarias; tipo <span class="elsevierStyleSmallCaps">iii</span>: afectación tromboembólica exclusiva de las arterias segmentarias y subsegmentarias; tipo <span class="elsevierStyleSmallCaps">iv</span>: vasculopatía arteriolar distal).</p><p id="par0060" class="elsevierStylePara elsevierViewall">La curva de aprendizaje para la intervención se situó en los primeros 46 casos (1996-2010), aquellos llevados a cabo en el período de tiempo en que se realizaban menos de 10 procedimientos por año<a class="elsevierStyleCrossRefs" href="#bib0030"><span class="elsevierStyleSup">6,17</span></a>.</p></span><span id="sec0030" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0090">Estadística</span><p id="par0065" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Las variables continuas se presentan como media y desviación estándar o mediana y rango intercuartil (RIC), y las categóricas, como frecuencias. La comparación entre variables categóricas se analizó mediante la prueba de la χ<span class="elsevierStyleSup">2</span> de Pearson o el estadístico exacto de Fisher. Las variables cuantitativas se analizaron aplicando la prueba de la t de Student o de la U de Mann-Whitney. Se consideró estadísticamente significativo un valor de p<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span><<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>0,05.</p><p id="par0070" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Se realizó un estudio de regresión logística univariante para mortalidad hospitalaria con las variables preoperatorias, intraoperatorias y de morbilidad postoperatoria, que se comparan entre ambos grupos; se excluyen las disponibles en menos de un 70% de los pacientes (<span class="elsevierStyleItalic">N-terminal pro-brain natriuretic peptide</span> [NT-proBNP, «propéptido natriurético cerebral N-terminal»]). Se realizó un estudio de regresión logística multivariante con las variables identificadas como factor de riesgo (p<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span><<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>0,2). Los riesgos relativos (RR) se expresan con los intervalos de confianza (IC) del 95%.</p><p id="par0075" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Las curvas de supervivencia se calcularon mediante el método de Kaplan-Meier y la comparación entre ellas, con la prueba de rangos logarítmicos.</p><p id="par0080" class="elsevierStylePara elsevierViewall">El estudio estadístico se elaboró con IBM SPSS Statistics versión 20 (SPSS Inc., Chicago, IL, EE. UU.).</p></span></span><span id="sec0035" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0095">Resultados</span><p id="par0085" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Entre 1996 y 2016 se han valorado 302 pacientes con HPTEC y se ha indicado cirugía en 160 (53%).</p><p id="par0090" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Las características preoperatorias de los pacientes quirúrgicos aparecen en la <a class="elsevierStyleCrossRef" href="#tbl0005">tabla 1</a>. En el grupo 1, el porcentaje de mujeres fue mayor y el índice de masa corporal, menor; en la clínica, presentaban niveles de NT-proBNP más elevados y necesitaron con mayor frecuencia prostanoides antes de la intervención. La comorbilidad fue similar en los 2 grupos (<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#tbl0010">tabla 2</a>).</p><elsevierMultimedia ident="tbl0005"></elsevierMultimedia><elsevierMultimedia ident="tbl0010"></elsevierMultimedia><p id="par0095" class="elsevierStylePara elsevierViewall">En la <a class="elsevierStyleCrossRef" href="#tbl0015">tabla 3</a> figuran las características de ambos grupos sin los pacientes de la curva de aprendizaje. Las diferencias encontradas son superponibles a las anteriores (<a class="elsevierStyleCrossRefs" href="#tbl0005">tablas 1 y 2</a>).</p><elsevierMultimedia ident="tbl0015"></elsevierMultimedia><p id="par0100" class="elsevierStylePara elsevierViewall">En el total de la serie, el porcentaje de pacientes tratados con vasodilatadores pulmonares antes de la intervención fue del 56,6%; en ellos, el tiempo medio transcurrido desde el diagnóstico a la intervención ha sido significativamente mayor (16 frente a 7 meses, p<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>0,015) y la media en las RVP, significativamente más alta (907 frente a 774<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>dinas/s/cm<span class="elsevierStyleSup">−5</span>, p<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>0,017).</p><p id="par0105" class="elsevierStylePara elsevierViewall">En cuanto a la técnica y los hallazgos en la cirugía, no hubo diferencias entre ambos grupos (<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#tbl0020">tabla 4</a>).</p><elsevierMultimedia ident="tbl0020"></elsevierMultimedia><p id="par0110" class="elsevierStylePara elsevierViewall">En la población global, 160 pacientes, la mortalidad fue del 5,6% (9/160; IC 95% 2-9,2). Las causas fueron insuficiencia respiratoria en 5 pacientes, hemorragia pulmonar en 2 y <span class="elsevierStyleItalic">shock</span> cardiogénico en 2. La morbilidad más importante consistió en: edema pulmonar de reperfusión en 30 pacientes (19%), insuficiencia cardiaca en 13 (8%), hemorragia pulmonar en 9 (5,6%), reoperación por hemorragia en 8 (5%), accidente cerebrovascular transitorio en 6 pacientes (4%) y necesidad de ECMO en 8 pacientes (5%).</p><p id="par0115" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Tanto la mortalidad como el edema de reperfusión y el fallo cardiaco resultaron significativamente mayores en el grupo 1 (<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#tbl0020">tabla 4</a>).</p><p id="par0120" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Si analizamos la población, excluyendo los 46 primeros pacientes que constituyen la curva de aprendizaje, la mortalidad de la serie fue del 2,6% (3/114; IC 95% 0-5,5); y por grupos, del 3,8% (1/26) en el grupo 1 y del 2,3% (2/88) en el grupo 2 (p<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>0,544).</p><p id="par0125" class="elsevierStylePara elsevierViewall">En el análisis de regresión logística univariante para <span class="elsevierStyleItalic">mortalidad hospitalaria</span> resultaron ser factores de riesgo: el ser intervenido en la curva de aprendizaje, la clase funcional <span class="elsevierStyleSmallCaps">iv</span> de la OMS, la presión en la aurícula derecha elevada, el gasto cardiaco bajo, las RVP<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>≥<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>1.090<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>dinas/s/cm<span class="elsevierStyleSup">−5</span> y la morbilidad postoperatoria (fallo cardiaco, edema de reperfusión y necesidad de ECMO). Tras el análisis multivariante, solo las RVP<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>≥<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>1.090<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>dinas/s/cm<span class="elsevierStyleSup">−5</span> (RR 12,5; IC 95% 1,8-85) se mantienen como factor de riesgo independiente para la mortalidad hospitalaria (<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#tbl0025">tabla 5</a>).</p><elsevierMultimedia ident="tbl0025"></elsevierMultimedia><p id="par0130" class="elsevierStylePara elsevierViewall">El seguimiento al año de la intervención ha podido realizarse en 112 pacientes, y de ellos, 105 con cateterismo cardiaco. No hubo diferencias significativas clínicas, hemodinámicas o ecocardiográficas entre los 2 grupos (<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#tbl0005">tabla 1</a>). Incluso, en el grupo 1 se obtuvo una mejoría significativamente mayor en los parámetros hemodinámicos que la obtenida en el grupo 2 (<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#fig0005">fig. 1</a>).</p><elsevierMultimedia ident="fig0005"></elsevierMultimedia><p id="par0135" class="elsevierStylePara elsevierViewall">La mediana del tiempo de seguimiento es 35 meses (RIC 53). Durante el mismo, falleció un paciente en el grupo 1 y 6 en el grupo 2. En 5 la causa estuvo relacionada con la enfermedad (insuficiencia cardiaca congestiva en 4 y TEP en uno). Las curvas de supervivencia de ambos grupos se plasman en la <a class="elsevierStyleCrossRef" href="#fig0010">figura 2</a>; la supervivencia a los 3 años es del 85% en el grupo 1 y del 94% en el grupo 2; a los 5 años, del 77 y 92%, respectivamente (p<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>0,033).</p><elsevierMultimedia ident="fig0010"></elsevierMultimedia><p id="par0140" class="elsevierStylePara elsevierViewall">En la supervivencia condicionada al alta hospitalaria –se excluye la mortalidad hospitalaria– no hay diferencia significativa entre los 2 grupos (<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#fig0015">fig. 3</a>). La supervivencia a los 3 años es del 100% en el grupo 1 y del 96,5% en el grupo 2; a los 5 años, del 91 y 94%, respectivamente (p<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>0,715).</p><elsevierMultimedia ident="fig0015"></elsevierMultimedia><p id="par0145" class="elsevierStylePara elsevierViewall">De igual forma, si analizamos los 114 pacientes en los que la experiencia del equipo está ya consolidada (excluyendo los 46 pacientes iniciales), no hay diferencia significativa en las curvas de supervivencia de ambos grupos (a los 3 años es del 96,2% en el grupo 1 y del 96,2% en el grupo 2; a los 5 años, del 96,2 y 96,2%, respectivamente; p<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>0,847) (<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#fig0020">fig. 4</a>).</p><elsevierMultimedia ident="fig0020"></elsevierMultimedia></span><span id="sec0040" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0100">Discusión</span><p id="par0150" class="elsevierStylePara elsevierViewall">En este trabajo, presentamos una serie de 160 TEA, en la que los resultados son excelentes y comparables a los obtenidos en las series más extensas<a class="elsevierStyleCrossRefs" href="#bib0025"><span class="elsevierStyleSup">5,7</span></a> y en el registro internacional de HPTEC<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0030"><span class="elsevierStyleSup">6</span></a>. La actividad creciente de la Unidad Multidisciplinar de Hipertensión Pulmonar de nuestro centro, potenciada tras su acreditación como CSUR, ha hecho posible esta serie quirúrgica en la que se incluye un 25% de pacientes con perfil hemodinámico de alto riesgo. La experiencia del equipo es fundamental para poder afrontar con éxito la cirugía en pacientes con RVP fuertemente elevadas; así, en la presente serie, si excluimos del análisis los 46 pacientes iniciales, correspondientes al período en que se realizaban menos de 10 cirugías al año, no hay diferencias significativas ni en la mortalidad hospitalaria ni en la supervivencia entre los pacientes con RVP<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>≥<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>1.090 frente a RVP<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span><<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>1.090<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>dinas/s/cm<span class="elsevierStyleSup">−5</span>. En la serie global, los pacientes del grupo 1 tienen una mortalidad perioperatoria asociada a la TEA mayor; sin embargo, en la supervivencia condicionada al alta hospitalaria, no se observan diferencias significativas entre los pacientes con RVP<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>≥<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>1.090 frente a aquellos con RVP<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span><<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>1.090<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>dinas/s/cm<span class="elsevierStyleSup">−5</span>. Así mismo, la mejoría de la capacidad funcional, el perfil hemodinámico y la existencia de HP residual son superponibles en ambos grupos, de manera que se produce un mayor descenso de las RVP tras la cirugía en el grupo 1.</p><p id="par0155" class="elsevierStylePara elsevierViewall">La edad no fue un factor de riesgo en la cirugía de TEA. Estos resultados son concordantes con los de otras series, como el registro internacional<a class="elsevierStyleCrossRefs" href="#bib0030"><span class="elsevierStyleSup">6,18</span></a>, el registro inglés<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0095"><span class="elsevierStyleSup">19</span></a> y la serie de la Universidad de Viena<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0100"><span class="elsevierStyleSup">20</span></a>. El grupo del Hospital de Papworth, en Cambridge, ya demostró el beneficio de la TEA en una serie de más de 100 pacientes mayores de 70 años<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0105"><span class="elsevierStyleSup">21</span></a>. En la presente serie el porcentaje de pacientes de esa edad fue del 13%. La edad no es, en sí misma, una limitación para la realización de la TEA; esta opción terapéutica debe valorarse en todos los pacientes con HPTEC, independientemente de la edad.</p><p id="par0160" class="elsevierStylePara elsevierViewall">El ser operado al inicio de la serie, durante la curva de aprendizaje, resultó ser un predictor importante de mortalidad en el análisis univariante. En las publicaciones de las series quirúrgicas, vemos como la mortalidad desciende al incrementarse la experiencia del equipo; sin embargo, no se ha analizado específicamente el impacto en ninguna de ellas<a class="elsevierStyleCrossRefs" href="#bib0025"><span class="elsevierStyleSup">5,6,17,19</span></a>. En el análisis multivariante, la curva de aprendizaje desaparece como factor de riesgo. No podemos explicar este resultado porque se aceptaran enfermos con más riesgo al comienzo de la serie; el porcentaje de pacientes con RVP<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>≥<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>1.090<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>dinas/s/cm<span class="elsevierStyleSup">−5</span> es similar durante y después de la curva de aprendizaje (30 y 23%, respectivamente); además, la comparación entre ambos grupos es superponible en la serie global y tras la curva de aprendizaje, como aparece en la <a class="elsevierStyleCrossRef" href="#tbl0015">tabla 3</a>. Sin embargo, lo que sí ha ocurrido es que otros factores de riesgo, como el edema pulmonar por reperfusión y el fallo cardiaco postoperatorios, han disminuido tras los 46 pacientes iniciales. El aprendizaje no se refiere solo a la técnica quirúrgica, sino también al tratamiento de la morbilidad postoperatoria. Es destacable que son los pacientes más graves los que asumen un mayor riesgo en la fase inicial.</p><p id="par0165" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Como era de esperar, el fallo cardiaco, el edema pulmonar de reperfusión y el tratamiento con ECMO fueron predictores no independientes de mortalidad. En 8 pacientes (5%) se precisó de ECMO en el postoperatorio; la supervivencia en ellos fue del 50%, similar a la descrita en otras series<a class="elsevierStyleCrossRefs" href="#bib0075"><span class="elsevierStyleSup">15,22</span></a>. El ECMO es una técnica de soporte respiratorio y circulatorio de elevada complejidad y mortalidad. A pesar de ello, las guías clínicas de HP del año 2015 señalan la obligatoriedad de disponer de ECMO en las unidades de referencia para HPTEC<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0020"><span class="elsevierStyleSup">4</span></a>; este es un tratamiento de rescate eficaz para los pacientes más graves<a class="elsevierStyleCrossRefs" href="#bib0075"><span class="elsevierStyleSup">15,22,23</span></a>.</p><p id="par0170" class="elsevierStylePara elsevierViewall">En el análisis multivariante, solo las RVP<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>≥<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>1.090<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>dinas/s/cm<span class="elsevierStyleSup">−5</span> fueron un factor de riesgo independiente para la mortalidad hospitalaria. Distintas series en la literatura médica han reportado un incremento de la mortalidad de la TEA en los pacientes con RVP<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>1.000<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>dinas/s/cm<span class="elsevierStyleSup">−5</span><a class="elsevierStyleCrossRefs" href="#bib0025"><span class="elsevierStyleSup">5,9,10,19</span></a>. En el registro inglés, se incrementaba 2,4 veces el riesgo de mortalidad perioperatoria<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0095"><span class="elsevierStyleSup">19</span></a>. El grupo de San Diego establecía el mismo punto de corte para el incremento significativo de la mortalidad<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0050"><span class="elsevierStyleSup">10</span></a>. La cifra de RVP es un punto crucial en la evaluación del paciente con HPTEC, aunque la clave definitiva para indicar la TEA es la correlación entre las RVP, la afectación trombótica y la accesibilidad en la cirugía<a class="elsevierStyleCrossRefs" href="#bib0025"><span class="elsevierStyleSup">5,9,10</span></a>.</p><p id="par0175" class="elsevierStylePara elsevierViewall">La evolución en el seguimiento del grupo 1 fue satisfactoria, y al año no se obtuvieron diferencias significativas con el grupo 2. La disminución en las RVP, que se consigue con la TEA, es significativamente mayor en los pacientes con RVP<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>≥<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>1.090<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>dinas/s/cm<span class="elsevierStyleSup">−5</span>, y el porcentaje de HP residual no difiere entre ambos grupos. Thistlethwaite et al., de la Universidad de California, en San Diego, demostraron resultados similares al alta hospitalaria en pacientes intervenidos con HP muy grave (presión sistólica en la arteria pulmonar mayor de 100<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>mmHg)<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0040"><span class="elsevierStyleSup">8</span></a>. La presente serie es la primera con datos de seguimiento a largo plazo en pacientes con RVP<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>1.000<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>dinas/s/cm<span class="elsevierStyleSup">−5</span>. Al año, el 95% están en clase funcional <span class="elsevierStyleSmallCaps">i</span>-<span class="elsevierStyleSmallCaps">ii</span>, han mejorado significativamente el resultado en el test de la marcha de 6 minutos (TM6M), el NT-proBNP y el diámetro del ventrículo derecho, y el porcentaje de HP residual es del 15%.</p><p id="par0180" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Se obtuvieron buenos resultados en la supervivencia a los 3 y 5 años en el grupo 1: 86 y 77%, respectivamente; especialmente si la comparamos con la de los pacientes con HPTEC grave sin tratamiento<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0120"><span class="elsevierStyleSup">24</span></a>. Los resultados de la presente serie mejoran claramente cuando excluimos los 46 pacientes iniciales, alcanzando el 96,2% de supervivencia a 3 y 5 años. Los resultados en términos de supervivencia de la presente serie están en consonancia con los grupos de más experiencia, como el de la Universidad de California, en San Diego, dentro de su serie completa y excluyendo los 1.200 pacientes iniciales, en que la supervivencia fue del 90 y el 86% a 3 y 5 años, respectivamente, en los últimos 1.500 pacientes intervenidos<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0025"><span class="elsevierStyleSup">5</span></a>.</p><p id="par0185" class="elsevierStylePara elsevierViewall">El tratamiento médico específico previo a la intervención no fue un factor predictor de mortalidad hospitalaria en nuestra serie. Como en otras series, los pacientes que recibían tratamiento antes de la intervención esperaron más a ser intervenidos y presentaban peor hemodinámica<a class="elsevierStyleCrossRefs" href="#bib0030"><span class="elsevierStyleSup">6,25</span></a>. Sin embargo, en nuestra experiencia, no hemos encontrado el incremento de mortalidad descrito en el registro internacional de HPTEC para los pacientes que han recibido tratamiento específico previo<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0030"><span class="elsevierStyleSup">6</span></a>.</p><p id="par0190" class="elsevierStylePara elsevierViewall">El acondicionamiento previo a la TEA, con tratamiento médico para la HP en los pacientes más graves, ha sido descrito como una estrategia para disminuir la mortalidad hospitalaria<a class="elsevierStyleCrossRefs" href="#bib0080"><span class="elsevierStyleSup">16,25</span></a>. En la serie que presentamos, los pacientes con insuficiencia cardiaca avanzada recibían, por protocolo, tratamiento médico para mejorar su situación previa a la intervención; consideramos que esta estrategia ha contribuido a la disminución de la mortalidad hospitalaria en los pacientes más graves.</p><p id="par0195" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Las guías clínicas del año 2015 dejan abierto el debate sobre tratar previamente a pacientes complejos, como aquellos con RVP elevadas, y técnicamente difíciles<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0020"><span class="elsevierStyleSup">4</span></a>. No establecen ninguna recomendación al respecto por falta de evidencia científica; sin embargo, se desaconseja claramente el tratamiento médico en los pacientes con HPTEC sin ser evaluados primero para TEA. La cirugía no se debe plantear como una opción terapéutica de rescate para los pacientes que no evolucionan bien con el tratamiento médico. El tratamiento médico <span class="elsevierStyleItalic">per se</span> no cambia el resultado de la TEA, como ocurre en la presente serie, pero influye alargando el tiempo hasta la intervención, hasta más de un año en nuestro caso.</p><p id="par0200" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Este artículo presenta la experiencia más extensa en TEA de nuestro país, en uno de los centros de referencia y acreditado como CSUR en HP. En la actualidad, la mortalidad es del 5,6% y se reduce a 2,6% desde el año 2011 al 2016, una evolución y resultados similares a los de los centros expertos internacionales<a class="elsevierStyleCrossRefs" href="#bib0025"><span class="elsevierStyleSup">5,6</span></a>. La reciente publicación del registro español de HP ha puesto de manifiesto que en nuestro país el 38,6% de los pacientes con HPTEC se están valorando en centros no expertos, y se ha indicado la TEA en el 4,6% de esos enfermos<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0130"><span class="elsevierStyleSup">26</span></a>. En el Hospital Clínic i Provincial de Barcelona<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0135"><span class="elsevierStyleSup">27</span></a>, también centro de referencia en nuestro país, esa indicación se ha realizado en el 47,2% de los enfermos valorados, y en la presente serie, en el 53%. Existe, por tanto, un alto porcentaje de pacientes con HPTEC que no se están beneficiando de la posible realización de una TEA. Actualmente, en nuestro medio, se puede ofrecer esta cirugía a los pacientes con HPTEC con unos resultados excelentes y de acuerdo con los estándares de las unidades de referencia internacionales<a class="elsevierStyleCrossRefs" href="#bib0005"><span class="elsevierStyleSup">1,4,6</span></a>.</p><p id="par0205" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Este estudio presenta la limitación de ser un análisis retrospectivo en un número pequeño de pacientes y pertenecientes a un solo centro. Puesto que se trata de una serie extensa en el tiempo, la medición del NT-proBNP no estuvo disponible hasta el año 2009. De los 112 pacientes con seguimiento de un año, se ha obtenido estudio hemodinámico en 105; los 7 restantes corresponden a pacientes que se han derivado a sus unidades de referencia y no han remitido, en el momento del estudio, esta información.</p></span><span id="sec0045" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0105">Conclusiones</span><p id="par0210" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Los resultados de la presente serie apoyan la idea de que la TEA puede beneficiar a pacientes con mala hemodinámica y elevadas RVP, con un riesgo aceptable cuando se lleva a cabo en un centro con experiencia.</p><p id="par0215" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Los pacientes con HP más grave obtienen más beneficio de la intervención que el resto de los pacientes. El beneficio de la intervención se mantiene cuando analizamos la mortalidad tardía.</p><p id="par0220" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Según nuestra experiencia, creemos que no existe una cifra de RVP que permita contraindicar de manera absoluta la cirugía.</p></span><span id="sec0050" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0110">Autoría</span><p id="par0225" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Pilar Escribano Subías y José María Cortina Romero han contribuido por igual a la redacción de este artículo.</p></span><span id="sec0055" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0115">Conflicto de intereses</span><p id="par0230" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Los autores declaran no tener ningún conflicto de intereses.</p></span></span>" "textoCompletoSecciones" => array:1 [ "secciones" => array:12 [ 0 => array:3 [ "identificador" => "xres854315" "titulo" => "Resumen" "secciones" => array:4 [ 0 => array:2 [ "identificador" => "abst0005" "titulo" => "Fundamento y objetivo" ] 1 => array:2 [ "identificador" => "abst0010" "titulo" => "Material y métodos" ] 2 => array:2 [ "identificador" => "abst0015" "titulo" => "Resultados" ] 3 => array:2 [ "identificador" => "abst0020" "titulo" => "Conclusiones" ] ] ] 1 => array:2 [ "identificador" => "xpalclavsec848560" "titulo" => "Palabras clave" ] 2 => array:3 [ "identificador" => "xres854316" "titulo" => "Abstract" "secciones" => array:4 [ 0 => array:2 [ "identificador" => "abst0025" "titulo" => "Background and objective" ] 1 => array:2 [ "identificador" => "abst0030" "titulo" => "Material and methods" ] 2 => array:2 [ "identificador" => "abst0035" "titulo" => "Results" ] 3 => array:2 [ "identificador" => "abst0040" "titulo" => "Conclusions" ] ] ] 3 => array:2 [ "identificador" => "xpalclavsec848559" "titulo" => "Keywords" ] 4 => array:2 [ "identificador" => "sec0005" "titulo" => "Introducción" ] 5 => array:3 [ "identificador" => "sec0010" "titulo" => "Pacientes y métodos" "secciones" => array:4 [ 0 => array:2 [ "identificador" => "sec0015" "titulo" => "Población" ] 1 => array:2 [ "identificador" => "sec0020" "titulo" => "Diagnóstico y seguimiento" ] 2 => array:2 [ "identificador" => "sec0025" "titulo" => "Técnica quirúrgica" ] 3 => array:2 [ "identificador" => "sec0030" "titulo" => "Estadística" ] ] ] 6 => array:2 [ "identificador" => "sec0035" "titulo" => "Resultados" ] 7 => array:2 [ "identificador" => "sec0040" "titulo" => "Discusión" ] 8 => array:2 [ "identificador" => "sec0045" "titulo" => "Conclusiones" ] 9 => array:2 [ "identificador" => "sec0050" "titulo" => "Autoría" ] 10 => array:2 [ "identificador" => "sec0055" "titulo" => "Conflicto de intereses" ] 11 => array:1 [ "titulo" => "Bibliografía" ] ] ] "pdfFichero" => "main.pdf" "tienePdf" => true "fechaRecibido" => "2016-09-21" "fechaAceptado" => "2016-12-14" "PalabrasClave" => array:2 [ "es" => array:1 [ 0 => array:4 [ "clase" => "keyword" "titulo" => "Palabras clave" "identificador" => "xpalclavsec848560" "palabras" => array:3 [ 0 => "Hipertensión pulmonar" 1 => "Tromboembolia pulmonar" 2 => "Tromboendarterectomía pulmonar" ] ] ] "en" => array:1 [ 0 => array:4 [ "clase" => "keyword" "titulo" => "Keywords" "identificador" => "xpalclavsec848559" "palabras" => array:3 [ 0 => "Pulmonary hypertension" 1 => "Pulmonary thromboembolism" 2 => "Pulmonary thromboendarterectomy" ] ] ] ] "tieneResumen" => true "resumen" => array:2 [ "es" => array:3 [ "titulo" => "Resumen" "resumen" => "<span id="abst0005" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0010">Fundamento y objetivo</span><p id="spar0005" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">La cirugía de tromboendarterectomía pulmonar es el tratamiento de elección para la hipertensión pulmonar tromboembólica crónica; un factor de riesgo para la mortalidad hospitalaria son las resistencias vasculares pulmonares muy elevadas. El objetivo de este trabajo fue analizar los resultados inmediatos y a largo plazo de la cirugía para la hipertensión pulmonar tromboembólica crónica en pacientes con hipertensión pulmonar muy grave.</p></span> <span id="abst0010" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0015">Material y métodos</span><p id="spar0010" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">Desde febrero de 1996 hemos realizado 160 tromboendarterectomías pulmonares. Dividimos esta población en grupo 1 –40 pacientes con resistencias vasculares pulmonares<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>≥<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>1.090<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>dinas/s/cm<span class="elsevierStyleSup">−5</span>– y grupo 2 –los 120 restantes–.</p></span> <span id="abst0015" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0020">Resultados</span><p id="spar0015" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">La mortalidad hospitalaria (15 frente a 2,5%), el edema pulmonar de reperfusión (33 frente a 14%) y la insuficiencia cardiaca (23 frente a 3,3%) fueron significativamente mayores en el grupo 1; pero al año, no hay diferencia en la situación clínica, hemodinámica y ecocardiográfica con el grupo 2. La supervivencia a los 5 años fue del 77% en el grupo 1 y del 92% en el grupo 2 (p<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>0,033). Excluyendo los primeros 46 enfermos, considerados curva de aprendizaje, no hubo diferencia en la mortalidad hospitalaria (3,8 frente a 2,3%) ni en la supervivencia (96,2% en el grupo 1 y 96,2% en el grupo 2 a los 5 años).</p></span> <span id="abst0020" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0025">Conclusiones</span><p id="spar0020" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">La tromboendarterectomía pulmonar tiene una morbimortalidad inicial mayor en pacientes con hipertensión pulmonar tromboembólica crónica muy grave, pero obtiene el mismo beneficio a medio-largo plazo. En nuestra experiencia, tras la curva de aprendizaje, la cirugía ofrece la misma seguridad y excelentes resultados a los pacientes más graves, y ninguna cifra de resistencias vasculares pulmonares debería ser considerada una contraindicación absoluta.</p></span>" "secciones" => array:4 [ 0 => array:2 [ "identificador" => "abst0005" "titulo" => "Fundamento y objetivo" ] 1 => array:2 [ "identificador" => "abst0010" "titulo" => "Material y métodos" ] 2 => array:2 [ "identificador" => "abst0015" "titulo" => "Resultados" ] 3 => array:2 [ "identificador" => "abst0020" "titulo" => "Conclusiones" ] ] ] "en" => array:3 [ "titulo" => "Abstract" "resumen" => "<span id="abst0025" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0035">Background and objective</span><p id="spar0025" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">Pulmonary thromboendarterectomy surgery is the treatment of choice for patients with chronic thromboembolic pulmonary hypertension; extremely high pulmonary vascular resistance constitutes a risk factor for hospital mortality. The objective of this study was to analyze the immediate and long-term results of the surgical treatment of chronic thromboembolic pulmonary hypertension in patients with very severe pulmonary hypertension.</p></span> <span id="abst0030" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0040">Material and methods</span><p id="spar0030" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">Since February 1996, we performed 160 pulmonary thromboendarterectomies. We divided the patient population in 2 groups: group 1, which included 40 patients with pulmonary vascular resistance<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>≥<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>1090<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>dyn/sec/cm<span class="elsevierStyleSup">−5</span>, and group 2, which included the remaining 120 patients.</p></span> <span id="abst0035" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0045">Results</span><p id="spar0035" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">Hospital mortality (15 vs. 2.5%), reperfusion pulmonary edema (33 vs. 14%) and heart failure (23 vs. 3.3%) were all higher in group 1; however, after one year of follow-up, there were no significant differences in the clinical, hemodynamic and echocardiographic conditions of both groups. Survival rate after 5 years was 77% in group 1 and 92% in group 2 (<span class="elsevierStyleItalic">P</span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>.033). After the learning curve including the 46 first patients, there was no difference in hospital mortality (3.8 vs. 2.3%) or survival rate after 5 years (96.2% in group 1 and 96.2% in group 2).</p></span> <span id="abst0040" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0050">Conclusions</span><p id="spar0040" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">Pulmonary thromboendarterectomy is linked to significantly higher morbidity and mortality rates in patients with severe chronic thromboembolic pulmonary hypertension. Nevertheless, these patients benefit the same from the procedure in the mid-/long-term. In our experience, after the learning curve, this surgery is safe in severe pulmonary hypertension and no level of pulmonary vascular resistance should be an absolute counter-indication for this surgery.</p></span>" "secciones" => array:4 [ 0 => array:2 [ "identificador" => "abst0025" "titulo" => "Background and objective" ] 1 => array:2 [ "identificador" => "abst0030" "titulo" => "Material and methods" ] 2 => array:2 [ "identificador" => "abst0035" "titulo" => "Results" ] 3 => array:2 [ "identificador" => "abst0040" "titulo" => "Conclusions" ] ] ] ] "multimedia" => array:9 [ 0 => array:7 [ "identificador" => "fig0005" "etiqueta" => "Figura 1" "tipo" => "MULTIMEDIAFIGURA" "mostrarFloat" => true "mostrarDisplay" => false "figura" => array:1 [ 0 => array:4 [ "imagen" => "gr1.jpeg" "Alto" => 819 "Ancho" => 3409 "Tamanyo" => 137160 ] ] "descripcion" => array:1 [ "es" => "<p id="spar0045" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">Mejoría en los parámetros hemodinámicos al año de seguimiento con respecto al preoperatorio. A: aumento en el gasto cardiaco. B: disminución en las resistencias vasculares pulmonares. C: disminución en la presión media de arteria pulmonar.</p>" ] ] 1 => array:7 [ "identificador" => "fig0010" "etiqueta" => "Figura 2" "tipo" => "MULTIMEDIAFIGURA" "mostrarFloat" => true "mostrarDisplay" => false "figura" => array:1 [ 0 => array:4 [ "imagen" => "gr2.jpeg" "Alto" => 1314 "Ancho" => 1624 "Tamanyo" => 85259 ] ] "descripcion" => array:1 [ "es" => "<p id="spar0050" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">Supervivencia acumulada en ambos grupos.</p>" ] ] 2 => array:7 [ "identificador" => "fig0015" "etiqueta" => "Figura 3" "tipo" => "MULTIMEDIAFIGURA" "mostrarFloat" => true "mostrarDisplay" => false "figura" => array:1 [ 0 => array:4 [ "imagen" => "gr3.jpeg" "Alto" => 1282 "Ancho" => 1621 "Tamanyo" => 84402 ] ] "descripcion" => array:1 [ "es" => "<p id="spar0055" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">Supervivencia en ambos grupos condicionada al alta hospitalaria.</p>" ] ] 3 => array:7 [ "identificador" => "fig0020" "etiqueta" => "Figura 4" "tipo" => "MULTIMEDIAFIGURA" "mostrarFloat" => true "mostrarDisplay" => false "figura" => array:1 [ 0 => array:4 [ "imagen" => "gr4.jpeg" "Alto" => 1277 "Ancho" => 1624 "Tamanyo" => 76705 ] ] "descripcion" => array:1 [ "es" => "<p id="spar0060" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">Supervivencia en ambos grupos excluyendo los pacientes de la curva de aprendizaje.</p>" ] ] 4 => array:8 [ "identificador" => "tbl0005" "etiqueta" => "Tabla 1" "tipo" => "MULTIMEDIATABLA" "mostrarFloat" => true "mostrarDisplay" => false "detalles" => array:1 [ 0 => array:3 [ "identificador" => "at1" "detalle" => "Tabla " "rol" => "short" ] ] "tabla" => array:2 [ "leyenda" => "<p id="spar0070" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">DE: desviación estándar; GC: gasto cardiaco; HP: hipertensión pulmonar; IMC: índice de masa corporal; NT-proBNP: <span class="elsevierStyleItalic">N-terminal pro-brain natriuretic peptide</span> («propéptido natriurético cerebral N-terminal»); OMS: clasificación funcional de la Organización Mundial de la Salud; PAD: presión en aurícula derecha; PAPm: presión media en arteria pulmonar; RVP: resistencias vasculares pulmonares; TM6M: test de la marcha de 6 minutos; VD: ventrículo derecho.</p><p id="spar0075" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">Significación estadística p<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span><<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>0,05.</p>" "tablatextoimagen" => array:1 [ 0 => array:2 [ "tabla" => array:1 [ 0 => """ <table border="0" frame="\n \t\t\t\t\tvoid\n \t\t\t\t" class=""><thead title="thead"><tr title="table-row"><th class="td" title="table-head " rowspan="2" align="left" valign="top" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">Variable</th><th class="td" title="table-head " colspan="3" align="center" valign="top" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">Características preoperatorias</th><th class="td" title="table-head " colspan="3" align="center" valign="top" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">Características al año</th><th class="td" title="table-head " colspan="2" align="center" valign="top" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">Variación respecto al preoperatorio</th></tr><tr title="table-row"><th class="td" title="table-head " align="left" valign="top" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">Grupo 1 (n<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>40) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</th><th class="td" title="table-head " align="left" valign="top" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">Grupo 2 (n<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>120) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</th><th class="td" title="table-head " align="left" valign="top" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">p \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</th><th class="td" title="table-head " align="left" valign="top" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">Grupo 1 (n<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>20) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</th><th class="td" title="table-head " align="left" valign="top" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">Grupo 2 (n<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>92) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</th><th class="td" title="table-head " align="left" valign="top" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">p \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</th><th class="td" title="table-head " align="left" valign="top" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">Grupo 1, p \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</th><th class="td" title="table-head " align="left" valign="top" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">Grupo 2, p \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</th></tr></thead><tbody title="tbody"><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top"><span class="elsevierStyleItalic">Edad en años, media (DE)</span> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">57 (14) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">54 (14) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">0,169 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="" valign="top"> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="" valign="top"> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="" valign="top"> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="" valign="top"> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="" valign="top"> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top"><span class="elsevierStyleItalic">Sexo femenino, n (%)</span> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">26 (65) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">47 (39) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">0,005 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="" valign="top"> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="" valign="top"> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="" valign="top"> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="" valign="top"> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="" valign="top"> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top"><span class="elsevierStyleItalic">Tiempo desde el diagnóstico en meses, media (DE)</span> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">10 (17) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">12 (23) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">0,684 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="" valign="top"> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="" valign="top"> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="" valign="top"> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="" valign="top"> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="" valign="top"> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top"><span class="elsevierStyleItalic">IMC en kg/m</span><span class="elsevierStyleSup"><span class="elsevierStyleItalic">2</span></span><span class="elsevierStyleItalic">, media (DE)</span> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">26 (4) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">28 (4) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">0,009 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="" valign="top"> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="" valign="top"> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="" valign="top"> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="" valign="top"> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="" valign="top"> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top"><span class="elsevierStyleItalic">Curva de aprendizaje, n (%)</span> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">14 (35) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">32 (27) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">0,313 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="" valign="top"> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="" valign="top"> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="" valign="top"> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="" valign="top"> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="" valign="top"> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top"><span class="elsevierStyleItalic">Insuficiencia respiratoria, n (%)</span> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">13 (33) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">35 (29) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">0,786 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">2 (10) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">6 (7) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">0,601 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">0,139 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top"><<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>0,001 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="table-entry " colspan="9" align="left" valign="top"><span class="elsevierStyleVsp" style="height:0.5px"></span></td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top"><span class="elsevierStyleItalic">Medicación específica, n (%)</span> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">29 (73) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">61 (51) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">0,019 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">4 (20) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">22 (24) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">0,735 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top"><<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>0,001 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top"><<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>0,001 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>Prostanoides, n (%) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">14 (35) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">16 (13) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">0,003 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">1 (5) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">3 (3) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">0,615 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">0,002 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">0,006 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="table-entry " colspan="9" align="left" valign="top"><span class="elsevierStyleVsp" style="height:0.5px"></span></td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top"><span class="elsevierStyleItalic">OMS</span> I<span class="elsevierStyleItalic">-</span>II<span class="elsevierStyleItalic">, n (%)</span> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">6 (15) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">17 (14) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">0,235 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">19 (95) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">86 (93) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">0,836 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top"><<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>0,001 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top"><<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>0,001 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top"><span class="elsevierStyleItalic">OMS</span><span class="elsevierStyleSmallCaps">IV</span><span class="elsevierStyleItalic">, n (%)</span> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">8 (20) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">12 (10) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">0,098 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">1 (5) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">0 (0) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">0,171 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">0,730 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">0,001 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top"><span class="elsevierStyleItalic">TM6M, en m, media (DE)</span> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">350 (117) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">390 (101) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">0,107 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">496 (74) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">470 (84) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">0,256 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">0,014 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top"><<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>0,001 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top"><span class="elsevierStyleItalic">NT-proBNP en pg/ml, media (DE)</span> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">2.765 (2.403) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">1.130 (1.880) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">0,003 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">204 (151) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">337 (571) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">0,334 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">0,001 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">0,001 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="table-entry " colspan="9" align="left" valign="top"><span class="elsevierStyleVsp" style="height:0.5px"></span></td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="table-entry " colspan="9" align="left" valign="top"><span class="elsevierStyleItalic">Ecocardiograma</span></td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>Diámetro diastólico VD en mm, mediana (DE) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">47 (8) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">43 (11) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">0,05 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">30 (6) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">34 (7) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">0,020 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top"><<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>0,001 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top"><<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>0,001 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="table-entry " colspan="9" align="left" valign="top"><span class="elsevierStyleVsp" style="height:0.5px"></span></td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top"><span class="elsevierStyleItalic">Hemodinámica</span> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="" valign="top"> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="" valign="top"> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="" valign="top"> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">(n<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>20) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">(n<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>85) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="" valign="top"> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="" valign="top"> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="" valign="top"> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>PAD en mmHg, mediana (DE) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">11 (6) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">8 (5) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">0,005 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">6 (4) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">7 (4) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">0,284 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">0,007 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">0,023 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>PAPm en mmHg, media (DE) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">61 (11) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">45 (11) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top"><<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>0,001 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">26 (11) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">28 (11) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">0,415 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top"><<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>0,001 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top"><<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>0,001 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>RVP en dinas/s/cm<span class="elsevierStyleSup">−5</span>, media (DE) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">1.372 (247) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">670 (227) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top"><<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>0,001 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">287 (145) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">288 (196) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">0,988 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top"><<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>0,001 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top"><<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>0,001 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>GC en l/min, media (DE) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">3 (0,7) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">4,5 (1) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top"><<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>0,001 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">4,8 (1,3) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">5,3 (1,3) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">0,147 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top"><<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>0,001 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top"><<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>0,001 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>HP residual, n (%) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="" valign="top"> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="" valign="top"> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="" valign="top"> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">3 (15) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">19 (22) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">0,505 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="" valign="top"> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="" valign="top"> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr></tbody></table> """ ] "imagenFichero" => array:1 [ 0 => "xTab1442301.png" ] ] ] ] "descripcion" => array:1 [ "es" => "<p id="spar0065" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">Características clínicas, ecocardiográficas y hemodinámicas preoperatorias y al año de ambos grupos</p>" ] ] 5 => array:8 [ "identificador" => "tbl0010" "etiqueta" => "Tabla 2" "tipo" => "MULTIMEDIATABLA" "mostrarFloat" => true "mostrarDisplay" => false "detalles" => array:1 [ 0 => array:3 [ "identificador" => "at2" "detalle" => "Tabla " "rol" => "short" ] ] "tabla" => array:2 [ "leyenda" => "<p id="spar0085" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">EPOC: enfermedad pulmonar obstructiva crónica; TEP: tromboembolia pulmonar; TVP: trombosis venosa profunda.</p><p id="spar0090" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">Significación estadística p<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span><<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>0,05.</p>" "tablatextoimagen" => array:1 [ 0 => array:2 [ "tabla" => array:1 [ 0 => """ <table border="0" frame="\n \t\t\t\t\tvoid\n \t\t\t\t" class=""><thead title="thead"><tr title="table-row"><th class="td" title="table-head " align="left" valign="top" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">Variable \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</th><th class="td" title="table-head " align="left" valign="top" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">Grupo 1<br>(n<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>40) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</th><th class="td" title="table-head " align="left" valign="top" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">Grupo 2<br>(n<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>120) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</th><th class="td" title="table-head " align="left" valign="top" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">p \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</th></tr></thead><tbody title="tbody"><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top">Historia de fumador (%) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">24 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">47 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">0,015 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top">TVP previa (%) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">50 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">56 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">0,633 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top">TEP previa (%) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">80 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">85 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">0,404 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top">Esplenectomía (%) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">5 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">4 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">0,670 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top">Hipercoagulabilidad (%) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">44 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">50 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">0,566 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top">Anticardiolipinas (%) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">15 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">9 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">0,447 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top">EPOC (%) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">11 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">12 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">0,814 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top">Dislipidemia (%) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">22 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">17 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">0,483 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top">Diabético (%) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">8 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">9 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">0,844 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top">Cardiopatía isquémica (%) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">8 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">8 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">0,912 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top">Historia de cáncer (%) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">8 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">4 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">0,287 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr></tbody></table> """ ] "imagenFichero" => array:1 [ 0 => "xTab1442302.png" ] ] ] ] "descripcion" => array:1 [ "es" => "<p id="spar0080" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">Comorbilidad de ambos grupos</p>" ] ] 6 => array:8 [ "identificador" => "tbl0015" "etiqueta" => "Tabla 3" "tipo" => "MULTIMEDIATABLA" "mostrarFloat" => true "mostrarDisplay" => false "detalles" => array:1 [ 0 => array:3 [ "identificador" => "at3" "detalle" => "Tabla " "rol" => "short" ] ] "tabla" => array:2 [ "leyenda" => "<p id="spar0100" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">DE: desviación estándar; EPOC: enfermedad pulmonar obstructiva crónica; GC: gasto cardiaco; HP: hipertensión pulmonar; IMC: índice de masa corporal; NT-proBNP: <span class="elsevierStyleItalic">N-terminal pro-brain natriuretic peptide</span> («propéptido natriurético cerebral N-terminal»); OMS: clasificación funcional de la Organización Mundial de la Salud; PAD: presión en aurícula derecha; PAPm: presión media en arteria pulmonar; RVP: resistencias vasculares pulmonares; TEP: tromboembolia pulmonar; TM6M: test de la marcha de 6 minutos; TVP: trombosis venosa profunda; VD: ventrículo derecho.</p><p id="spar0105" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">Significación estadística p<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span><<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>0,05.</p>" "tablatextoimagen" => array:1 [ 0 => array:2 [ "tabla" => array:1 [ 0 => """ <table border="0" frame="\n \t\t\t\t\tvoid\n \t\t\t\t" class=""><thead title="thead"><tr title="table-row"><th class="td" title="table-head " rowspan="2" align="left" valign="top" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">Variable</th><th class="td" title="table-head " colspan="2" align="center" valign="top" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">Características preoperatorias</th><th class="td" title="table-head " rowspan="2" align="left" valign="top" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">p</th></tr><tr title="table-row"><th class="td" title="table-head " align="left" valign="top" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">Grupo 1 (n<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>26) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</th><th class="td" title="table-head " align="left" valign="top" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">Grupo 2 (n<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>88) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</th></tr></thead><tbody title="tbody"><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top"><span class="elsevierStyleItalic">Edad en años, media (DE)</span> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">60 (15) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">54 (15) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">0,081 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top"><span class="elsevierStyleItalic">Sexo femenino, n (%)</span> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">18 (69) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">35 (40) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">0,008 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top"><span class="elsevierStyleItalic">Tiempo desde el diagnóstico en meses, media (DE)</span> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">12 (18) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">14 (27) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">0,649 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top"><span class="elsevierStyleItalic">IMC en kg/</span>m<span class="elsevierStyleSup">2</span><span class="elsevierStyleItalic">, media (DE)</span> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">26 (4) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">28 (4) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">0,019 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top"><span class="elsevierStyleItalic">Insuficiencia respiratoria, n (%)</span> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">13 (50) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">35 (40) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">0,786 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="table-entry " colspan="4" align="left" valign="top"><span class="elsevierStyleVsp" style="height:0.5px"></span></td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top"><span class="elsevierStyleItalic">Medicación específica, n (%)</span> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">20 (77) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">42 (48) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">0,010 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>Prostanoides, n (%) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">8 (31) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">5 (6) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">0,002 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="table-entry " colspan="4" align="left" valign="top"><span class="elsevierStyleVsp" style="height:0.5px"></span></td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top"><span class="elsevierStyleItalic">OMS I-II, n (%)</span> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">5 (19) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">17 (19) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">0,422 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top"><span class="elsevierStyleItalic">OMS IV, n (%)</span> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">3 (12) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">4 (5) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">0,194 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top"><span class="elsevierStyleItalic">TM6M, en m, media (DE)</span> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">357 (115) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">404 (95) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">0,110 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top"><span class="elsevierStyleItalic">NT-proBNP en pg/ml, media (DE)</span> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">2.945 (2.578) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">1.188 (1.945) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">0,001 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="table-entry " colspan="4" align="left" valign="top"><span class="elsevierStyleVsp" style="height:0.5px"></span></td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="table-entry " colspan="4" align="left" valign="top"><span class="elsevierStyleItalic">Ecocardiograma</span></td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>Diámetro diastólico VD en mm, media (DE) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">47 (8) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">43 (11) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">0,097 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="table-entry " colspan="4" align="left" valign="top"><span class="elsevierStyleVsp" style="height:0.5px"></span></td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="table-entry " colspan="4" align="left" valign="top"><span class="elsevierStyleItalic">Hemodinámica</span></td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>PAD en mmHg, media (DE) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">11 (6) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">9 (5) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">0,044 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>PAPm en mmHg, media (DE) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">62 (12) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">45 (11) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top"><<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>0,001 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>RVP en dinas/s/cm<span class="elsevierStyleSup">−5</span>, media (DE) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">1.354 (274) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">674 (241) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top"><<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>0,001 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>GC en l/min, media (DE) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">3 (0,8) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">4,5 (1) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top"><<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>0,001 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="table-entry " colspan="4" align="left" valign="top"><span class="elsevierStyleVsp" style="height:0.5px"></span></td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="table-entry " colspan="4" align="left" valign="top"><span class="elsevierStyleItalic">Comorbilidad</span></td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>Historia de fumador, n (%) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">6 (23) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">35 (40) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">0,149 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>TVP previa, n (%) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">9 (35) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">47 (53) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">0,111 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>TEP previa, n (%) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">21 (81) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">71 (81) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">0,523 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>Esplenectomía, n (%) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">1 (4) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">4 (5) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">0,688 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>Hipercoagulabilidad, n (%) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">8 (31) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">33 (38) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">0,514 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>Anticardiolipinas, n (%) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">3 (12) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">8 (9) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">0,917 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>EPOC, n (%) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">4 (15) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">10 (11) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">0,385 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>Dislipidemia, n (%) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">4 (15) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">15 (17) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">0,590 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>Diabético, n (%) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">1 (4) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">7 (8) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">0,438 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>Cardiopatía isquémica, n (%) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">2 (8) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">7 (8) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">0,681 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>Historia de cáncer, n (%) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">2 (8) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">2 (2) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">0,213 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr></tbody></table> """ ] "imagenFichero" => array:1 [ 0 => "xTab1442299.png" ] ] ] ] "descripcion" => array:1 [ "es" => "<p id="spar0095" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">Características clínicas, ecocardiográficas y hemodinámicas preoperatorias sin la curva de aprendizaje</p>" ] ] 7 => array:8 [ "identificador" => "tbl0020" "etiqueta" => "Tabla 4" "tipo" => "MULTIMEDIATABLA" "mostrarFloat" => true "mostrarDisplay" => false "detalles" => array:1 [ 0 => array:3 [ "identificador" => "at4" "detalle" => "Tabla " "rol" => "short" ] ] "tabla" => array:2 [ "leyenda" => "<p id="spar0115" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">DE: desviación estándar; ECMO: <span class="elsevierStyleItalic">extracorporeal membrane oxygenation</span> («oxigenación de membrana extracorpórea»).</p><p id="spar0120" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">Significación estadística p<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span><<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>0,05.</p>" "tablatextoimagen" => array:1 [ 0 => array:2 [ "tabla" => array:1 [ 0 => """ <table border="0" frame="\n \t\t\t\t\tvoid\n \t\t\t\t" class=""><thead title="thead"><tr title="table-row"><th class="td" title="table-head " align="" valign="top" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black"> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</th><th class="td" title="table-head " align="left" valign="top" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">Grupo 1<br>(n<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>40) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</th><th class="td" title="table-head " align="left" valign="top" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">Grupo 2<br>(n<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>=<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>120) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</th><th class="td" title="table-head " align="left" valign="top" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">p \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</th></tr></thead><tbody title="tbody"><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top"><span class="elsevierStyleItalic">Endarterectomía bilateral, n (%)</span> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">34 (85) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">110 (92) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">0,433 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top"><span class="elsevierStyleItalic">Tiempo de parada circulatoria en min, media (DE)</span> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">42 (18) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">41 (14) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">0,594 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="table-entry " colspan="4" align="left" valign="top"><span class="elsevierStyleVsp" style="height:0.5px"></span></td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top"><span class="elsevierStyleItalic">Clasificación de San Diego, n (%)</span> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="" valign="top"> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="" valign="top"> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">0,813 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>I \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">18 (45) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">48 (40) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="" valign="top"> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span><span class="elsevierStyleSmallCaps">II</span> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">18 (45) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">60 (50) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="" valign="top"> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span><span class="elsevierStyleSmallCaps">III</span> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">4 (10) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">12 (10) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="" valign="top"> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="table-entry " colspan="4" align="left" valign="top"><span class="elsevierStyleVsp" style="height:0.5px"></span></td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top"><span class="elsevierStyleItalic">Procedimientos asociados, n (%)</span> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">4 (10) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">30 (25) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">0,067 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top"><span class="elsevierStyleItalic">Mortalidad hospitalaria, n (%)</span> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">6 (15) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">3 (2,5) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">0,008 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top"><span class="elsevierStyleItalic">Edema de reperfusión, n (%)</span> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">13 (33) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">17 (14) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">0,010 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top"><span class="elsevierStyleItalic">Fallo cardiaco, n (%)</span> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">9 (23) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">4 (3,3) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">0,001 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top"><span class="elsevierStyleItalic">Necesidad de ECMO, n (%)</span> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">3 (7,5) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">5 (4) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">0,319 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr></tbody></table> """ ] "imagenFichero" => array:1 [ 0 => "xTab1442300.png" ] ] ] ] "descripcion" => array:1 [ "es" => "<p id="spar0110" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">Resultados intraoperatorios y postoperatorios</p>" ] ] 8 => array:8 [ "identificador" => "tbl0025" "etiqueta" => "Tabla 5" "tipo" => "MULTIMEDIATABLA" "mostrarFloat" => true "mostrarDisplay" => false "detalles" => array:1 [ 0 => array:3 [ "identificador" => "at5" "detalle" => "Tabla " "rol" => "short" ] ] "tabla" => array:2 [ "leyenda" => "<p id="spar0130" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">ECMO: <span class="elsevierStyleItalic">extracorporeal membrane oxigenation</span> («oxigenación de membrana extracorpórea»); GC: gasto cardiaco; IC 95%: intervalo de confianza del 95%; OMS: clase funcional de la Organización Mundial de la Salud; PAD: presión en aurícula derecha; RR: riesgo relativo; RVP: resistencias vasculares pulmonares.</p>" "tablatextoimagen" => array:1 [ 0 => array:2 [ "tabla" => array:1 [ 0 => """ <table border="0" frame="\n \t\t\t\t\tvoid\n \t\t\t\t" class=""><thead title="thead"><tr title="table-row"><th class="td" title="table-head " rowspan="2" align="left" valign="top" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">Factor de riesgo</th><th class="td" title="table-head " colspan="2" align="center" valign="top" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">Análisis univariante</th><th class="td" title="table-head " colspan="2" align="center" valign="top" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">Análisis multivariante</th></tr><tr title="table-row"><th class="td" title="table-head " align="left" valign="top" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">RR (IC 95%) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</th><th class="td" title="table-head " align="left" valign="top" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">p \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</th><th class="td" title="table-head " align="left" valign="top" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">RR (IC 95%) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</th><th class="td" title="table-head " align="left" valign="top" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">p \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</th></tr></thead><tbody title="tbody"><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top">Edad \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">0,99 (0,95-1,04) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">0,839 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="" valign="top"> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="" valign="top"> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top">Sexo \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">0,4 (0,09-1,6) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">0,205 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="" valign="top"> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="" valign="top"> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top">Tratamiento médico específico antes de la intervención \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">0,95 (0,25-3,7) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">0,948 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="" valign="top"> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="" valign="top"> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top">Grupo <span class="elsevierStyleSmallCaps">III</span> (Clasificación de San Diego) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">1,7 (0,2-15,8) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">0,613 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="" valign="top"> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="" valign="top"> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top">Curva de aprendizaje \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">5,5 (1,3-23) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">0,019 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="" valign="top"> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="" valign="top"> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top">OMS <span class="elsevierStyleSmallCaps">IV</span> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">11 (2,7-47) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">0,001 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="" valign="top"> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="" valign="top"> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top">PAD \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">1,1 (1-1,2) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">0,034 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="" valign="top"> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="" valign="top"> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top">GC \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">0,5 (0,2-0,9) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">0,042 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="" valign="top"> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="" valign="top"> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top">RVP<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>1.090<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>dinas/s/cm<span class="elsevierStyleSup">−5</span> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">7 (1,6-29) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">0,009 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">12,5 (1,8-85) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">0,010 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top">Edema de reperfusión \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">19 (4-99) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top"><<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>0,001 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="" valign="top"> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="" valign="top"> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top">Fallo cardiaco \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">13 (3-55) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top">0,001 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="" valign="top"> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="" valign="top"> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="table-entry ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="top">ECMO \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="left" valign="top">29 (6-153) \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="char" valign="top"><<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>0,001 \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="" valign="top"> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td><td class="td" title="table-entry " align="" valign="top"> \t\t\t\t\t\t\n \t\t\t\t</td></tr></tbody></table> """ ] "imagenFichero" => array:1 [ 0 => "xTab1442303.png" ] ] ] ] "descripcion" => array:1 [ "es" => "<p id="spar0125" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">Factores de riesgo para mortalidad hospitalaria</p>" ] ] ] "bibliografia" => array:2 [ "titulo" => "Bibliografía" "seccion" => array:1 [ 0 => array:2 [ "identificador" => "bibs0005" "bibliografiaReferencia" => array:27 [ 0 => array:3 [ "identificador" => "bib0005" "etiqueta" => "1" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "contribucion" => array:1 [ 0 => array:2 [ "titulo" => "Chronic thromboembolic pulmonary hypertension" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => true "autores" => array:6 [ 0 => "N.H. Kim" 1 => "M. Delcroix" 2 => "D.P. Jenkins" 3 => "R. Channick" 4 => "P. Dartevelle" 5 => "P. Jansa" ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:2 [ "doi" => "10.1016/j.jacc.2013.10.024" "Revista" => array:7 [ "tituloSerie" => "J Am Coll Cardiol" "fecha" => "2013" "volumen" => "62" "numero" => "25 Suppl" "paginaInicial" => "D92" "paginaFinal" => "D99" "link" => array:1 [ 0 => array:2 [ "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/24355646" "web" => "Medline" ] ] ] ] ] ] ] ] 1 => array:3 [ "identificador" => "bib0010" "etiqueta" => "2" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "contribucion" => array:1 [ 0 => array:2 [ "titulo" => "Risk factors and basic mechanisms of chronic thromboembolic pulmonary hypertension: A current understanding" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => false "autores" => array:4 [ 0 => "I.M. Lang" 1 => "R. Pesavento" 2 => "D. Bonderman" 3 => "J.X. Yuan" ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:2 [ "doi" => "10.1183/09031936.00049312" "Revista" => array:7 [ "tituloSerie" => "Eur Respir J" "fecha" => "2013" "volumen" => "41" "paginaInicial" => "462" "paginaFinal" => "468" "link" => array:1 [ 0 => array:2 [ "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22700839" "web" => "Medline" ] ] "itemHostRev" => array:3 [ "pii" => "S0001731016000168" "estado" => "S300" "issn" => "00017310" ] ] ] ] ] ] ] 2 => array:3 [ "identificador" => "bib0015" "etiqueta" => "3" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "contribucion" => array:1 [ 0 => array:2 [ "titulo" => "Prevalence of chronic thromboembolic pulmonary hypertension after acute pulmonary embolism. Prevalence of CTEPH after pulmonary embolism" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => true "autores" => array:6 [ 0 => "L. Guerin" 1 => "F. Couturaud" 2 => "F. Parent" 3 => "M.P. Revel" 4 => "F. Gillaizeau" 5 => "B. Planquette" ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:2 [ "doi" => "10.1160/TH13-07-0538" "Revista" => array:6 [ "tituloSerie" => "Thromb Haemost" "fecha" => "2014" "volumen" => "112" "paginaInicial" => "598" "paginaFinal" => "605" "link" => array:1 [ 0 => array:2 [ "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/24898545" "web" => "Medline" ] ] ] ] ] ] ] ] 3 => array:3 [ "identificador" => "bib0020" "etiqueta" => "4" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "contribucion" => array:1 [ 0 => array:2 [ "titulo" => "2015 ESC/ERS guidelines for the diagnosis and treatment of pulmonary hypertension: The Joint Task Force for the Diagnosis and Treatment of Pulmonary Hypertension of the European Society of Cardiology (ESC) and the European Respiratory Society (ERS): Endorsed by: Association for European Paediatric and Congenital Cardiology (AEPC), International Society for Heart and Lung Transplantation (ISHLT)" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => true "autores" => array:6 [ 0 => "N. Galiè" 1 => "M. Humbert" 2 => "J.L. Vachiery" 3 => "S. Gibbs" 4 => "I. Lang" 5 => "A. Torbicki" ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:2 [ "doi" => "10.1093/eurheartj/ehv317" "Revista" => array:6 [ "tituloSerie" => "Eur Heart J" "fecha" => "2016" "volumen" => "37" "paginaInicial" => "67" "paginaFinal" => "119" "link" => array:1 [ 0 => array:2 [ "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/26320113" "web" => "Medline" ] ] ] ] ] ] ] ] 4 => array:3 [ "identificador" => "bib0025" "etiqueta" => "5" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "contribucion" => array:1 [ 0 => array:2 [ "titulo" => "Pulmonary endarterectomy: Recent changes in a single institution's experience of more than 2,700 patients" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => true "autores" => array:6 [ 0 => "M.M. Madani" 1 => "W.R. Auger" 2 => "V. Pretorius" 3 => "N. Sakakibara" 4 => "K.M. Kerr" 5 => "N.H. Kim" ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:2 [ "doi" => "10.1016/j.athoracsur.2012.04.004" "Revista" => array:6 [ "tituloSerie" => "Ann Thorac Surg" "fecha" => "2012" "volumen" => "94" "paginaInicial" => "97" "paginaFinal" => "103" "link" => array:1 [ 0 => array:2 [ "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22626752" "web" => "Medline" ] ] ] ] ] ] ] ] 5 => array:3 [ "identificador" => "bib0030" "etiqueta" => "6" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "contribucion" => array:1 [ 0 => array:2 [ "titulo" => "Surgical management and outcome of patients with chronic thromboembolic pulmonary hypertension: Results from an international prospective registry" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => true "autores" => array:6 [ 0 => "E. Mayer" 1 => "D. Jenkins" 2 => "J. Lindner" 3 => "A. D’Armini" 4 => "J. Kloek" 5 => "B. Meyns" ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:2 [ "doi" => "10.1016/j.jtcvs.2010.11.024" "Revista" => array:6 [ "tituloSerie" => "J Thorac Cardiovasc Surg" "fecha" => "2011" "volumen" => "141" "paginaInicial" => "702" "paginaFinal" => "710" "link" => array:1 [ 0 => array:2 [ "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21335128" "web" => "Medline" ] ] ] ] ] ] ] ] 6 => array:3 [ "identificador" => "bib0035" "etiqueta" => "7" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "contribucion" => array:1 [ 0 => array:2 [ "titulo" => "State-of-the-art chronic thromboembolic pulmonary hypertension diagnosis and management" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => false "autores" => array:4 [ 0 => "D. Jenkins" 1 => "E. Mayer" 2 => "N. Screaton" 3 => "M. Madani" ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:2 [ "doi" => "10.1183/09059180.00009211" "Revista" => array:6 [ "tituloSerie" => "Eur Respir Rev" "fecha" => "2012" "volumen" => "21" "paginaInicial" => "32" "paginaFinal" => "39" "link" => array:1 [ 0 => array:2 [ "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22379172" "web" => "Medline" ] ] ] ] ] ] ] ] 7 => array:3 [ "identificador" => "bib0040" "etiqueta" => "8" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "contribucion" => array:1 [ 0 => array:2 [ "titulo" => "Outcomes of pulmonary endarterectomy for treatment of extreme thromboembolic pulmonary hypertension" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => false "autores" => array:5 [ 0 => "P.A. Thistlethwaite" 1 => "A. Kemp" 2 => "L. Du" 3 => "M.M. Madani" 4 => "S.W. Jamieson" ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:2 [ "doi" => "10.1016/j.jtcvs.2005.07.033" "Revista" => array:6 [ "tituloSerie" => "J Thorac Cardiovasc Surg" "fecha" => "2006" "volumen" => "131" "paginaInicial" => "307" "paginaFinal" => "313" "link" => array:1 [ 0 => array:2 [ "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16434258" "web" => "Medline" ] ] ] ] ] ] ] ] 8 => array:3 [ "identificador" => "bib0045" "etiqueta" => "9" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "contribucion" => array:1 [ 0 => array:2 [ "titulo" => "Chronic thromboembolic pulmonary hypertension" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => true "autores" => array:6 [ 0 => "P. Dartevelle" 1 => "E. Fadel" 2 => "S. Mussot" 3 => "A. Chapelier" 4 => "P. Herve" 5 => "M. de Perrot" ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:1 [ "Revista" => array:6 [ "tituloSerie" => "Eur Respir J" "fecha" => "2004" "volumen" => "23" "paginaInicial" => "637" "paginaFinal" => "648" "link" => array:1 [ 0 => array:2 [ "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/15083767" "web" => "Medline" ] ] ] ] ] ] ] ] 9 => array:3 [ "identificador" => "bib0050" "etiqueta" => "10" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "contribucion" => array:1 [ 0 => array:2 [ "titulo" => "Pulmonary endarterectomy: Experience and lessons learned in 1,500 cases" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => true "autores" => array:6 [ 0 => "S.W. Jamieson" 1 => "D.P. Kapelanski" 2 => "N. Sakakibara" 3 => "G.R. Manecke" 4 => "P.A. Thistlethwaite" 5 => "K.M. Kerr" ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:1 [ "Revista" => array:6 [ "tituloSerie" => "Ann Thorac Surg." "fecha" => "2003" "volumen" => "76" "paginaInicial" => "1457" "paginaFinal" => "1462" "link" => array:1 [ 0 => array:2 [ "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/14602267" "web" => "Medline" ] ] ] ] ] ] ] ] 10 => array:3 [ "identificador" => "bib0055" "etiqueta" => "11" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "contribucion" => array:1 [ 0 => array:2 [ "titulo" => "Operative classification of thromboembolic disease determines outcome after pulmonary endarterectomy" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => true "autores" => array:6 [ 0 => "P.A. Thistlethwaite" 1 => "M. Mo" 2 => "M.M. Madani" 3 => "R. Deutsch" 4 => "D. Blanchard" 5 => "D.P. Kapelanski" ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:2 [ "doi" => "10.1067/mtc.2002.127313" "Revista" => array:6 [ "tituloSerie" => "J Thorac Cardiovasc Surg" "fecha" => "2002" "volumen" => "124" "paginaInicial" => "1203" "paginaFinal" => "1211" "link" => array:1 [ 0 => array:2 [ "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12447188" "web" => "Medline" ] ] ] ] ] ] ] ] 11 => array:3 [ "identificador" => "bib0060" "etiqueta" => "12" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "contribucion" => array:1 [ 0 => array:2 [ "titulo" => "Tromboendarterectomía pulmonar en 106 pacientes con hipertensión pulmonar tromboembólica crónica" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => true "autores" => array:6 [ 0 => "M.J. López Gude" 1 => "E. Pérez de la Sota" 2 => "A. Forteza Gil" 3 => "J. Centeno Rodríguez" 4 => "A. Eixerés" 5 => "M.T. Velázquez" ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:2 [ "doi" => "10.1016/j.arbres.2014.11.012" "Revista" => array:6 [ "tituloSerie" => "Arch Bronconeumol" "fecha" => "2015" "volumen" => "51" "paginaInicial" => "502" "paginaFinal" => "508" "link" => array:1 [ 0 => array:2 [ "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25605526" "web" => "Medline" ] ] ] ] ] ] ] ] 12 => array:3 [ "identificador" => "bib0065" "etiqueta" => "13" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "contribucion" => array:1 [ 0 => array:2 [ "titulo" => "Estándares asistenciales en hipertensión pulmonar. Documento de consenso elaborado por la Sociedad Española de Neumología y Cirugía Torácica (SEPAR) y la Sociedad Española de Cardiología (SEC)" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => true "autores" => array:6 [ 0 => "J.A. Barberà" 1 => "P. Escribano" 2 => "P. Morales" 3 => "M.A. Gómez" 4 => "M. Oribe" 5 => "A. Martínez" ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:1 [ "Revista" => array:6 [ "tituloSerie" => "Arch Bronconeumol" "fecha" => "2008" "volumen" => "44" "paginaInicial" => "87" "paginaFinal" => "99" "link" => array:1 [ 0 => array:2 [ "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/18361875" "web" => "Medline" ] ] ] ] ] ] ] ] 13 => array:3 [ "identificador" => "bib0070" "etiqueta" => "14" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "contribucion" => array:1 [ 0 => array:2 [ "titulo" => "Survival after pulmonary thromboendarterectomy: Effect of residual pulmonary hypertension" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => true "autores" => array:6 [ 0 => "D.H. Freed" 1 => "B.M. Thomson" 2 => "M. Berman" 3 => "S.S. Tsui" 4 => "J.K. Dunning" 5 => "K.K. Sheares" ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:2 [ "doi" => "10.1016/j.jtcvs.2009.12.056" "Revista" => array:6 [ "tituloSerie" => "J Thorac Cardiovasc Surg" "fecha" => "2011" "volumen" => "141" "paginaInicial" => "383" "paginaFinal" => "387" "link" => array:1 [ 0 => array:2 [ "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/20471039" "web" => "Medline" ] ] ] ] ] ] ] ] 14 => array:3 [ "identificador" => "bib0075" "etiqueta" => "15" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "contribucion" => array:1 [ 0 => array:2 [ "titulo" => "Venovenous extracorporeal life support after pulmonary endarterectomy: Indications, techniques, and outcomes" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => false "autores" => array:6 [ 0 => "P.A. Thistlethwaite" 1 => "M.M. Madani" 2 => "A.D. Kemp" 3 => "M. Hartley" 4 => "W.R. Auger" 5 => "S.W. Jamieson" ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:2 [ "doi" => "10.1016/j.athoracsur.2006.07.020" "Revista" => array:6 [ "tituloSerie" => "Ann Thorac Surg" "fecha" => "2006" "volumen" => "82" "paginaInicial" => "2139" "paginaFinal" => "2145" "link" => array:1 [ 0 => array:2 [ "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17126125" "web" => "Medline" ] ] ] ] ] ] ] ] 15 => array:3 [ "identificador" => "bib0080" "etiqueta" => "16" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "contribucion" => array:1 [ 0 => array:2 [ "titulo" => "Pulmonary hypertensive medical therapy in chronic thromboembolic pulmonary hypertension before pulmonary thromboendarterectomy" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => true "autores" => array:6 [ 0 => "K.W. Jensen" 1 => "K.M. Kerr" 2 => "P.F. Fedullo" 3 => "N.H. Kim" 4 => "V.J. Test" 5 => "O. Ben-Yehuda" ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:2 [ "doi" => "10.1161/CIRCULATIONAHA.109.865881" "Revista" => array:7 [ "tituloSerie" => "Circulation" "fecha" => "2009" "volumen" => "120" "paginaInicial" => "1248" "paginaFinal" => "1254" "link" => array:1 [ 0 => array:2 [ "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19752321" "web" => "Medline" ] ] "itemHostRev" => array:3 [ "pii" => "S1578219013001558" "estado" => "S300" "issn" => "15782190" ] ] ] ] ] ] ] 16 => array:3 [ "identificador" => "bib0085" "etiqueta" => "17" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "contribucion" => array:1 [ 0 => array:2 [ "titulo" => "Long-term outcome of patients with chronic thromboembolic pulmonary hypertension results from an international prospective registry" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => true "autores" => array:6 [ 0 => "M. Delcroix" 1 => "I. Lang" 2 => "J. Pepke-Zaba" 3 => "P.M. Jansa" 4 => "A. D’Armini" 5 => "R. Snijder" ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:2 [ "doi" => "10.1161/CIRCULATIONAHA.115.016522" "Revista" => array:6 [ "tituloSerie" => "Circulation" "fecha" => "2016" "volumen" => "133" "paginaInicial" => "859" "paginaFinal" => "871" "link" => array:1 [ 0 => array:2 [ "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/26826181" "web" => "Medline" ] ] ] ] ] ] ] ] 17 => array:3 [ "identificador" => "bib0090" "etiqueta" => "18" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "contribucion" => array:1 [ 0 => array:2 [ "titulo" => "Chronic thromboembolic pulmonary hypertension (CTEPH): Results from an international prospective registry" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => true "autores" => array:6 [ 0 => "J. Pepke-Zaba" 1 => "M. Delcroix" 2 => "I. Lang" 3 => "E. Mayer" 4 => "P. Jansa" 5 => "D. Ambroz" ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:2 [ "doi" => "10.1161/CIRCULATIONAHA.110.015008" "Revista" => array:6 [ "tituloSerie" => "Circulation" "fecha" => "2011" "volumen" => "124" "paginaInicial" => "1973" "paginaFinal" => "1981" "link" => array:1 [ 0 => array:2 [ "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21969018" "web" => "Medline" ] ] ] ] ] ] ] ] 18 => array:3 [ "identificador" => "bib0095" "etiqueta" => "19" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "contribucion" => array:1 [ 0 => array:2 [ "titulo" => "Prognostic and aetiological factors in chronic thromboembolic pulmonary hypertension" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => true "autores" => array:6 [ 0 => "R. Condliffe" 1 => "D.G. Kiely" 2 => "J.S. Gibbs" 3 => "P.A. Corris" 4 => "A.J. Peacock" 5 => "D.P. Jenkins" ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:2 [ "doi" => "10.1183/09031936.00092008" "Revista" => array:6 [ "tituloSerie" => "Eur Respir J" "fecha" => "2009" "volumen" => "33" "paginaInicial" => "332" "paginaFinal" => "338" "link" => array:1 [ 0 => array:2 [ "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/18829679" "web" => "Medline" ] ] ] ] ] ] ] ] 19 => array:3 [ "identificador" => "bib0100" "etiqueta" => "20" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "contribucion" => array:1 [ 0 => array:2 [ "titulo" => "Predictors of outcome in chronic thromboembolic pulmonary hypertension" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => true "autores" => array:6 [ 0 => "D. Bonderman" 1 => "N. Skoro-Sajer" 2 => "J. Jakowitsch" 3 => "C. Adlbrecht" 4 => "D. Dunkler" 5 => "S. Taghavi" ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:2 [ "doi" => "10.1161/CIRCULATIONAHA.106.661041" "Revista" => array:6 [ "tituloSerie" => "Circulation." "fecha" => "2007" "volumen" => "115" "paginaInicial" => "2153" "paginaFinal" => "2158" "link" => array:1 [ 0 => array:2 [ "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17420352" "web" => "Medline" ] ] ] ] ] ] ] ] 20 => array:3 [ "identificador" => "bib0105" "etiqueta" => "21" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "contribucion" => array:1 [ 0 => array:2 [ "titulo" => "Pulmonary endarterectomy: Outcomes in patients aged<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>70" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => true "autores" => array:6 [ 0 => "M. Berman" 1 => "G. Hardman" 2 => "L. Sharples" 3 => "J. Pepke-Zaba" 4 => "K. Sheares" 5 => "S. Tsui" ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:2 [ "doi" => "10.1093/ejcts/ezs188" "Revista" => array:6 [ "tituloSerie" => "Eur J Cardiothorac Surg" "fecha" => "2012" "volumen" => "41" "paginaInicial" => "e154" "paginaFinal" => "e160" "link" => array:1 [ 0 => array:2 [ "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22593260" "web" => "Medline" ] ] ] ] ] ] ] ] 21 => array:3 [ "identificador" => "bib0110" "etiqueta" => "22" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "contribucion" => array:1 [ 0 => array:2 [ "titulo" => "Successful extracorporeal membrane oxygenation support after pulmonary thromboendarterectomy" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => true "autores" => array:6 [ 0 => "M. Berman" 1 => "S. Tsui" 2 => "A. Vuylsteke" 3 => "A. Snell" 4 => "S. Colah" 5 => "R. Latimer" ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:2 [ "doi" => "10.1016/j.athoracsur.2008.06.037" "Revista" => array:6 [ "tituloSerie" => "Ann Thorac Surg" "fecha" => "2008" "volumen" => "86" "paginaInicial" => "1261" "paginaFinal" => "1267" "link" => array:1 [ 0 => array:2 [ "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/18805172" "web" => "Medline" ] ] ] ] ] ] ] ] 22 => array:3 [ "identificador" => "bib0115" "etiqueta" => "23" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "contribucion" => array:1 [ 0 => array:2 [ "titulo" => "Extracorporeal membrane oxygenation as a bridge to pulmonary endarterectomy" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => true "autores" => array:6 [ 0 => "M. Mydin" 1 => "M. Berman" 2 => "A. Klein" 3 => "S. Tsui" 4 => "J. Dunning" 5 => "K. Valchanov" ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:2 [ "doi" => "10.1016/j.athoracsur.2011.05.035" "Revista" => array:6 [ "tituloSerie" => "Ann Thorac Surg" "fecha" => "2011" "volumen" => "92" "paginaInicial" => "e101" "paginaFinal" => "e103" "link" => array:1 [ 0 => array:2 [ "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22051313" "web" => "Medline" ] ] ] ] ] ] ] ] 23 => array:3 [ "identificador" => "bib0120" "etiqueta" => "24" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "contribucion" => array:1 [ 0 => array:2 [ "titulo" => "Longterm follow-up of patients with pulmonary thromboembolism: Late prognosis and evolution of hemodynamic and respiratory data" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => false "autores" => array:4 [ 0 => "M. Riedel" 1 => "V. Stanek" 2 => "J. Widimsky" 3 => "I. Prerovsky" ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:1 [ "Revista" => array:6 [ "tituloSerie" => "Chest" "fecha" => "1982" "volumen" => "81" "paginaInicial" => "151" "paginaFinal" => "158" "link" => array:1 [ 0 => array:2 [ "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/7056079" "web" => "Medline" ] ] ] ] ] ] ] ] 24 => array:3 [ "identificador" => "bib0125" "etiqueta" => "25" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "contribucion" => array:1 [ 0 => array:2 [ "titulo" => "Bosentan as a bridge to pulmonary endarterectomy for chronic thromboembolic pulmonary hypertension" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => false "autores" => array:7 [ 0 => "H.J. Reesink" 1 => "S. Surie" 2 => "J.J. Kloek" 3 => "H.L. Tan" 4 => "R. Tepaske" 5 => "P.F. Fedullo" 6 => "P. Bresser" ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:2 [ "doi" => "10.1016/j.jtcvs.2009.03.053" "Revista" => array:6 [ "tituloSerie" => "J Thorac Cardiovasc Surg" "fecha" => "2010" "volumen" => "139" "paginaInicial" => "85" "paginaFinal" => "91" "link" => array:1 [ 0 => array:2 [ "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19660388" "web" => "Medline" ] ] ] ] ] ] ] ] 25 => array:3 [ "identificador" => "bib0130" "etiqueta" => "26" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "contribucion" => array:1 [ 0 => array:2 [ "titulo" => "Management and outcomes in chronic thromboembolic pulmonary hypertension: From expert centers to a nationwide perspective" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => true "autores" => array:6 [ 0 => "P. Escribano Subías" 1 => "R. del Pozo" 2 => "A. Román Broto" 3 => "J.A. Domingo Morera" 4 => "A. Lara Padrón" 5 => "T. Elías Hernández" ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:2 [ "doi" => "10.1016/j.ijcard.2015.11.039" "Revista" => array:6 [ "tituloSerie" => "Int J Cardiol" "fecha" => "2016" "volumen" => "203" "paginaInicial" => "938" "paginaFinal" => "944" "link" => array:1 [ 0 => array:2 [ "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/26618257" "web" => "Medline" ] ] ] ] ] ] ] ] 26 => array:3 [ "identificador" => "bib0135" "etiqueta" => "27" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "contribucion" => array:1 [ 0 => array:2 [ "titulo" => "Tratamiento médico y quirúrgico de la hipertensión pulmonar tromboembólica crónica: experiencia en un único centro" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => true "autores" => array:6 [ 0 => "M.L. Coronel" 1 => "N. Chamorro" 2 => "I. Blanco" 3 => "V. Amado" 4 => "R. del Pozo" 5 => "J.L. Pomar" ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:2 [ "doi" => "10.1016/j.arbres.2014.04.011" "Revista" => array:6 [ "tituloSerie" => "Arch Bronconeumol" "fecha" => "2014" "volumen" => "50" "paginaInicial" => "521" "paginaFinal" => "527" "link" => array:1 [ 0 => array:2 [ "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/24957814" "web" => "Medline" ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] "idiomaDefecto" => "es" "url" => "/00257753/0000014900000001/v1_201706170053/S0025775317300350/v1_201706170053/es/main.assets" "Apartado" => array:4 [ "identificador" => "66429" "tipo" => "SECCION" "es" => array:2 [ "titulo" => "Originales" "idiomaDefecto" => true ] "idiomaDefecto" => "es" ] "PDF" => "https://static.elsevier.es/multimedia/00257753/0000014900000001/v1_201706170053/S0025775317300350/v1_201706170053/es/main.pdf?idApp=UINPBA00004N&text.app=https://www.elsevier.es/" "EPUB" => "https://multimedia.elsevier.es/PublicationsMultimediaV1/item/epub/S0025775317300350?idApp=UINPBA00004N" ]
Información de la revista
Compartir
Descargar PDF
Más opciones de artículo
Original
Resultados de la tromboendarterectomía pulmonar en la hipertensión pulmonar tromboembólica crónica
Pulmonary endarterectomy outputs in chronic thromboembolic pulmonary hypertension
María Jesús López Gudea,
, Enrique Pérez de la Sotaa, Jose Luís Pérez Velac, Jorge Centeno Rodrígueza, Christian Muñoz Guijosaa, María Teresa Velázquezb, Sergio Alonso Chaterinad, Ignacio Hernández Gonzálezb, Pilar Escribano Subíasb, José María Cortina Romeroa
Autor para correspondencia
a Unidad Multidisciplinar de Hipertensión Pulmonar, Servicio de Cirugía Cardiaca, Hospital Universitario 12 de Octubre, Universidad Complutense de Madrid, Madrid, España
b Unidad Multidisciplinar de Hipertensión Pulmonar, Servicio de Cardiología, Hospital Universitario 12 de Octubre, Universidad Complutense de Madrid, Madrid, España
c Unidad Multidisciplinar de Hipertensión Pulmonar, Servicio de Medicina Intensiva, Hospital Universitario 12 de Octubre, Universidad Complutense de Madrid, Madrid, España
d Unidad Multidisciplinar de Hipertensión Pulmonar, Servicio de Radiología, Hospital Universitario 12 de Octubre, Universidad Complutense de Madrid, Madrid, España
Artículo
Este artículo está disponible en español
Resultados de la tromboendarterectomía pulmonar en la hipertensión pulmonar tromboembólica crónica
María Jesús López Gude, Enrique Pérez de la Sota, Jose Luís Pérez Vela, Jorge Centeno Rodríguez, Christian Muñoz Guijosa, María Teresa Velázquez, Sergio Alonso Chaterina, Ignacio Hernández González, Pilar Escribano Subías, José María Cortina Romero
10.1016/j.medcli.2016.12.032Med Clin. 2017;149:1-8
This article is available in English
Pulmonary endarterectomy outputs in chronic thromboembolic pulmonary hypertension
María Jesús López Gude, Enrique Pérez de la Sota, Jose Luís Pérez Vela, Jorge Centeno Rodríguez, Christian Muñoz Guijosa, María Teresa Velázquez, Sergio Alonso Chaterina, Ignacio Hernández González, Pilar Escribano Subías, José María Cortina Romero
10.1016/j.medcle.2017.06.004Med Clin. 2017;149:1-8