array:18 [ "pii" => "13060172" "issn" => "00257753" "estado" => "S300" "fechaPublicacion" => "2004-04-10" "documento" => "article" "subdocumento" => "fla" "cita" => "Med Clin. 2004;122:499-500" "abierto" => array:3 [ "ES" => false "ES2" => false "LATM" => false ] "gratuito" => false "lecturas" => array:2 [ "total" => 2065 "formatos" => array:3 [ "EPUB" => 6 "HTML" => 1892 "PDF" => 167 ] ] "itemSiguiente" => array:14 [ "pii" => "13060173" "issn" => "00257753" "estado" => "S300" "fechaPublicacion" => "2004-04-10" "documento" => "article" "subdocumento" => "fla" "cita" => "Med Clin. 2004;122:501-4" "abierto" => array:3 [ "ES" => false "ES2" => false "LATM" => false ] "gratuito" => false "lecturas" => array:2 [ "total" => 3826 "formatos" => array:3 [ "EPUB" => 8 "HTML" => 3563 "PDF" => 255 ] ] "es" => array:11 [ "idiomaDefecto" => true "titulo" => "Iloprost en el fenómeno de Raynaud grave y las úlceras isquémicas de las enfermedades sistémicas" "tienePdf" => "es" "tieneTextoCompleto" => "es" "tieneResumen" => array:2 [ 0 => "es" 1 => "en" ] "paginas" => array:1 [ 0 => array:2 [ "paginaInicial" => "501" "paginaFinal" => "504" ] ] "titulosAlternativos" => array:1 [ "en" => array:1 [ "titulo" => "Iloprost for severe Raynaud's phenomenon and ischaemic ulcers related with systemic diseases" ] ] "contieneResumen" => array:2 [ "es" => true "en" => true ] "contieneTextoCompleto" => array:1 [ "es" => true ] "contienePdf" => array:1 [ "es" => true ] "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "autoresLista" => "Francisco José García Hernández, Celia Ocaña Medina, Luis Mateos Romero, Juan Molinillo López, Andrés Arias Zambrano,   Rocío González León, Julio Sánchez Román" "autores" => array:7 [ 0 => array:2 [ "nombre" => "Francisco José" "apellidos" => "García Hernández" ] 1 => array:2 [ "nombre" => "Celia" "apellidos" => "Ocaña Medina" ] 2 => array:2 [ "nombre" => "Luis" "apellidos" => "Mateos Romero" ] 3 => array:2 [ "nombre" => "Juan" "apellidos" => "Molinillo López" ] 4 => array:2 [ "nombre" => "Andrés" "apellidos" => "Arias Zambrano" ] 5 => array:2 [ "nombre" => "  Rocío" "apellidos" => "González León" ] 6 => array:2 [ "nombre" => "Julio" "apellidos" => "Sánchez Román" ] ] ] ] ] "idiomaDefecto" => "es" "EPUB" => "https://multimedia.elsevier.es/PublicationsMultimediaV1/item/epub/13060173?idApp=UINPBA00004N" "url" => "/00257753/0000012200000013/v0_201607121239/13060173/v0_201607121239/es/main.assets" ] "itemAnterior" => array:14 [ "pii" => "13060169" "issn" => "00257753" "estado" => "S300" "fechaPublicacion" => "2004-04-10" "documento" => "article" "subdocumento" => "fla" "cita" => "Med Clin. 2004;122:496-8" "abierto" => array:3 [ "ES" => false "ES2" => false "LATM" => false ] "gratuito" => false "lecturas" => array:2 [ "total" => 1331 "formatos" => array:3 [ "EPUB" => 8 "HTML" => 1113 "PDF" => 210 ] ] "es" => array:9 [ "idiomaDefecto" => true "titulo" => "¿Dónde tratar la neumonía adquirida en la comunidad?" "tienePdf" => "es" "tieneTextoCompleto" => "es" "paginas" => array:1 [ 0 => array:2 [ "paginaInicial" => "496" "paginaFinal" => "498" ] ] "titulosAlternativos" => array:1 [ "en" => array:1 [ "titulo" => "Where should the acquired communitypneumonia be treated?" ] ] "contieneTextoCompleto" => array:1 [ "es" => true ] "contienePdf" => array:1 [ "es" => true ] "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "autoresLista" => "Rafael Zalacain" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "nombre" => "Rafael" "apellidos" => "Zalacain" ] ] ] ] ] "idiomaDefecto" => "es" "EPUB" => "https://multimedia.elsevier.es/PublicationsMultimediaV1/item/epub/13060169?idApp=UINPBA00004N" "url" => "/00257753/0000012200000013/v0_201607121239/13060169/v0_201607121239/es/main.assets" ] "es" => array:10 [ "idiomaDefecto" => true "titulo" => "Tratamiento del fenómeno de Raynaud" "tieneTextoCompleto" => true "paginas" => array:1 [ 0 => array:2 [ "paginaInicial" => "499" "paginaFinal" => "500" ] ] "autores" => array:1 [ 0 => array:3 [ "autoresLista" => "José Román Ivorra" "autores" => array:1 [ 0 => array:3 [ "nombre" => "José" "apellidos" => "Román Ivorra" "referencia" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etiqueta" => "<span class="elsevierStyleSup">a</span>" "identificador" => "affa" ] ] ] ] "afiliaciones" => array:1 [ 0 => array:3 [ "entidad" => "Sección de Reumatología. Hospital Universitario Dr. Peset. Valencia. España." "etiqueta" => "<span class="elsevierStyleSup">a</span>" "identificador" => "affa" ] ] ] ] "titulosAlternativos" => array:1 [ "en" => array:1 [ "titulo" => "Treatment of Raynaud¿s phenomenon" ] ] "textoCompleto" => "<p class="elsevierStylePara">El fenómeno de Raynaud (FR) es un trastorno vascular muy frecuente en la población general, cuya prevalencia oscila entre el 2,8 y el 3,4% (varones y mujeres, respectivamente)<span class="elsevierStyleSup">1</span>. Sin embargo, en la mayoría de los casos tiene una escasa repercusión clínica, ya que se trata de una alteración transitoria, reversible y con escasas complicaciones. No obstante, cuando aparece en el contexto de una enfermedad autoinmunitaria (FR secundario), habitualmente es más grave ya que suele ser más duradero y se acompaña de lesiones isquémicas permanentes, como son las úlceras cutáneas en partes acras y la osteólisis.</p><p class="elsevierStylePara">Aunque en general todas las enfermedades autoinmunitarias pueden presentar FR como una manifestación clínica más, la enfermedad que suele comenzar y cursar con mayor frecuencia con FR es la esclerosis sistémica (ES), que se asocia a manifestaciones más graves y deja secuelas permanentes<span class="elsevierStyleSup">2</span>.</p><p class="elsevierStylePara">Dado el carácter habitualmente benigno del FR primario, las medidas terapéuticas recomendadas son muy básicas y van desde el uso de medios físicos de protección del frío a la utilización de vasodilatadores tópicos, como el nicotinato de metilo, o antagonistas del calcio por vía oral. Este tipo de medidas se emplea esporádicamente, ya que en la mayoría de los casos el FR primario no deja de ser un problema banal para la mayoría de los pacientes. Por lo general, sólo se trata al paciente sintomático, esto es el que presenta dolor y/o parestesias en las zonas isquémicas.</p><p class="elsevierStylePara">Por el contrario, el tratamiento del FR secundario, en la mayoría de los pacientes con ES, es un reto, ya que el uso de tratamientos convencionales no suele controlar el problema ni evita la aparición de complicaciones.</p><p class="elsevierStylePara">El análisis de los trabajos de investigación clínica sobre la ES es difícil, dada la gran variabilidad en su diseño y en las medidas de desenlace elegidas para evaluar la eficacia. De hecho, no existen medidas universalmente aceptadas para testar el FR y sus complicaciones. El problema se incrementa cuando los estudios se plantean a largo plazo y cuando se evalúa la capacidad de algunos fármacos para modificar la historia natural de la ES y si impiden o no la aparición de anomalías vasculares estructurales.</p><p class="elsevierStylePara">Para el control del FR y sus complicaciones en la ES, se han empleado varios fármacos que actúan en diferentes puntos de la secuencia reguladora de la microcirculación. Es el caso del sildenafilo (inhibidor de la fosfodiesterasa tipo V<span class="elsevierStyleSup">3</span>), el captopril y enalapril (inhibidores de la enzima conversiva de la angiotensina), que mejoran la perfusión renal y reducen la resistencia pulmonar además de mejorar el FR<span class="elsevierStyleSup">4</span>, la fluoxetina (inhibidor selectivo de la recaptación de la serotonina)<span class="elsevierStyleSup">5</span>, los antagonistas del calcio (en un metaanálisis se ha demostrado que consiguen una mejoría moderada en el mejor de los casos)<span class="elsevierStyleSup">6</span>, el SR49059 (inhibidor del receptor de la vasopresina)<span class="elsevierStyleSup">7</span> y el losartán (inhibidor de la angiotensina II)<span class="elsevierStyleSup">8</span>.</p><p class="elsevierStylePara">El uso de prostaglandinas vasodilatadoras para controlar el FR en la ES es habitual, ya que es bastante frecuente el fracaso terapéutico con los fármacos anteriormente citados. De las prostaglandinas, cabe mencionar al iloprost (análogo estable de la prostaciclina), que demostró su eficacia a corto plazo (un ciclo de infusión y control a las 9 semanas), ya que se obtenía una mejoría rápida poco después de iniciada la infusión. Quedaba pues planteada la duda respecto al uso a largo plazo del fármaco y a su posible influencia modificadora de la evolución del FR, de sus complicaciones y de la ES<span class="elsevierStyleSup">9</span>.</p><p class="elsevierStylePara">El empleo del iloprost de forma prolongada ha demostrado ser eficaz a corto y a largo plazo, y consigue cambios en la evolución de la ES y del FR que hacen pensar que podría tener otros efectos aparte del puramente vasodilatador. En este sentido se han publicado 2 trabajos<span class="elsevierStyleSup">10,11</span> que, junto con el original que aparece en este número de la Revista<span class="elsevierStyleSup">12</span>, abordan los efectos a largo plazo del iloprost. En ellos se tratan, además de la tolerabilidad del producto a largo plazo, la posible modificación de la progresión de la enfermedad, así como la reducción y, en algunos casos, la interrupción del tratamiento. Son estudios abiertos sin grupo placebo, con un número escaso de pacientes, pero con resultados muy similares, lo que da consistencia a sus resultados. En los 3 trabajos se consigue espaciar la administración de los pulsos de iloprost e incluso en algunos casos se llega a suspenderlos. Los autores especulan sobre un efecto añadido del tratamiento a largo plazo, además de considerar la mejoría como la evolución espontánea de la enfermedad en el contexto del paciente permanentemente bien vasodilatado.</p><p class="elsevierStylePara">Un hecho a destacar del trabajo de García Hernández et al<span class="elsevierStyleSup">12</span> es que no se observa mejoría de marcadores inflamatorios clínicos (artritis) ni analíticos (velocidad de sedimentación globular [VSG] y proteína C reactiva [PCR]), lo cual es algo esperable si tenemos en cuenta que el iloprost modifica escasamente las concentraciones de citocinas proinflamatorias y, por tanto, sus efectos son fundamentalmente vasodilatadores. La búsqueda de factores pronósticos sólo se ha abordado en el trabajo de García Hernández et al<span class="elsevierStyleSup">12</span>. Los autores observan que las formas que antes de iniciar el tratamiento se caracterizan por presentar un FR más benigno son las que tienen más posibilidades de interrumpir los pulsos de iloprost por mejoría franca. Podría tratarse de fenotipos de ES más leves y, por tanto, que responden más al tratamiento; en cualquier caso, el diseño del trabajo y la potencia de la muestra no permiten extraer conclusiones, que precisarían de nuevos planteamientos y de estudios de otras características metodológicas.</p><p class="elsevierStylePara">Algo verdaderamente preocupante en el uso de fármacos a largo plazo en enfermedades crónicas es la seguridad, y en tal sentido se detectan acontecimientos adversos graves como la hipertensión pulmonar y las hemorragias, que han llevado a la muerte de algunos pacientes. No se trata, en el caso de la hipertensión pulmonar, de un hallazgo anecdótico, ya que existe información sobre el efecto rebote o paradójico de esta enfermedad en pacientes tratados no mediante bombas de perfusión continua de iloprost, sino en forma de pulsos intravenosos o inhalados<span class="elsevierStyleSup">13</span>; quizá la pauta intermitente de administración de este fármaco podría ser motivo de mayor vigilancia. Por otra parte, la aparición de hemorragias graves podría entenderse por la acción antiagregante del iloprost. Todo lo concerniente a la seguridad obligaría sin duda a una mejor selección del paciente «a tratar», así como a vigilar algunas variables relacionadas con los acontecimientos adversos, en especial la valoración programada de la presión de la arteria pulmonar, sobre todo en los pacientes que reciben este fármaco de forma intermitente.</p><p class="elsevierStylePara">Indiscutiblemente, y a pesar de estos acontecimientos adversos descritos, no cabe duda de que el iloprost es un fármaco eficaz en el control a corto y a largo plazo del FR y de sus complicaciones en la ES. No obstante, no deja de ser un fármaco de uso hospitalario, que obliga al paciente a permanecer en hospitalización clásica y/o en hospital de día para su administración. Actualmente las formas de iloprost orales y otros análagos como el beraprost y el cicaprost no han demostrado ser eficaces<span class="elsevierStyleSup">14</span>. Quizá la realización de ensayos a gran escala con prostaglandina 1 por vía tópica pueda en un futuro demostrar su utilidad y mejorar la inserción sociolaboral de los pacientes con ES grave. Actualmente la información que existe es escasa y procede de estudios a corto plazo, y la mayoría de los casos son comunicaciones anecdóticas<span class="elsevierStyleSup">15,16</span>.</p><p class="elsevierStylePara">Sin duda el futuro terapéutico del FR secundario a ES, así como de sus complicaciones, pasa por un mejor conocimiento de su patogenia, lo que permitiría abordar el problema desde un punto de vista más racional y brindaría la posibilidad de modificar la historia natural de la enfermedad. En este sentido, hay esperanzas puestas en el uso de dadores de óxido nítrico como la L-arginina y el nitroprusiato sódico<span class="elsevierStyleSup">17</span>, el empleo del factor activador del plasminógeno tisular<span class="elsevierStyleSup">18</span> y, sobre todo, la administración de antagonistas del receptor de la endotelina<span class="elsevierStyleSup">19</span>. De entre estos últimos, el bosentán ha demostrado su eficacia en el control de la hipertensión pulmonar tanto primaria como asociada a ES, así como en el control del FR y de las úlceras cutáneas. Se trata de un fármaco con un mecanismo de acción que mejora la vascularización y revierte la fibrosis tanto cutánea como visceral; es decir, se comporta como un tratamiento de fondo y probablemente contribuye a modificar el curso de la ES<span class="elsevierStyleSup">20</span>.</p><p class="elsevierStylePara">Actualmente estamos viviendo momentos de mejoras terapéuticas, ya que conocemos mejor los fármacos que ya se utilizaban para el control del FR y de la ES, y además disponemos de nuevos fármacos que surgen del buen conocimiento de la patogenia de esta enfermedad y que permiten un abordaje en la base del problema. Es probable que con todo ello consigamos ver que algo funciona en la ES.</p>" "pdfFichero" => "2v122n13a13060172pdf001.pdf" "tienePdf" => true "bibliografia" => array:2 [ "titulo" => "Bibliograf¿a" "seccion" => array:1 [ 0 => array:1 [ "bibliografiaReferencia" => array:20 [ 0 => array:3 [ "identificador" => "bib1" "etiqueta" => "1" "referencia" => array:1 [ 0 => array:3 [ "referenciaCompleta" => "Prevalence of Raynaud's phenomenon in general practice in the East of Spain. Clin Rheumatol 2001;20:88-90." "contribucion" => array:1 [ 0 => array:3 [ "titulo" => "Prevalence of Raynaud's phenomenon in general practice in the East of Spain." "idioma" => "en" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => false "autores" => array:5 [ 0 => "Román Ivorra JA" 1 => "Gonzálvez JL" 2 => "Fernández C" 3 => "Graña J" 4 => "Torres MJ." ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:1 [ "Revista" => array:6 [ "tituloSerie" => "Clin Rheumatol" "fecha" => "2001" "volumen" => "20" "paginaInicial" => "88" "paginaFinal" => "90" "link" => array:1 [ 0 => array:2 [ "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11346237" "web" => "Medline" ] ] ] ] ] ] ] ] 1 => array:3 [ "identificador" => "bib2" "etiqueta" => "2" "referencia" => array:1 [ 0 => array:3 [ "referenciaCompleta" => "Clinical practice. Raynaud's phenomenon. N Engl J Med 2002;347:1001-8." "contribucion" => array:1 [ 0 => array:3 [ "titulo" => "Clinical practice. Raynaud's phenomenon." "idioma" => "en" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => false "autores" => array:1 [ 0 => "Wigley FM." ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:2 [ "doi" => "10.1056/NEJMcp013013" "Revista" => array:6 [ "tituloSerie" => "N Engl J Med" "fecha" => "2002" "volumen" => "347" "paginaInicial" => "1001" "paginaFinal" => "8" "link" => array:1 [ 0 => array:2 [ "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12324557" "web" => "Medline" ] ] ] ] ] ] ] ] 2 => array:3 [ "identificador" => "bib3" "etiqueta" => "3" "referencia" => array:1 [ 0 => array:3 [ "referenciaCompleta" => "Sildenafil improved pulmonary hypertension and peripheral blood flow in a patient with scleroderma-associated lung fibrosis and the Raynaud phenomenon. Ann Int Med 2003;139:871-2." "contribucion" => array:1 [ 0 => array:3 [ "titulo" => "Sildenafil improved pulmonary hypertension and peripheral blood flow in a patient with scleroderma-associated lung fibrosis and the Raynaud phenomenon." "idioma" => "en" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => false "autores" => array:6 [ 0 => "Rosenkranz S" 1 => "Diet F" 2 => "Karasch T" 3 => "Weihrauch J" 4 => "Wassermann K" 5 => "Erdinaun E." ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:1 [ "Revista" => array:6 [ "tituloSerie" => "Ann Int Med" "fecha" => "2003" "volumen" => "139" "paginaInicial" => "871" "paginaFinal" => "2" "link" => array:1 [ 0 => array:2 [ "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/14623635" "web" => "Medline" ] ] ] ] ] ] ] ] 3 => array:3 [ "identificador" => "bib4" "etiqueta" => "4" "referencia" => array:1 [ 0 => array:3 [ "referenciaCompleta" => "Prevention of vascular damage in scleroderma with antiotensin-converting enzyme (ACE) inhibition. Rheumatology 2002;41:965-71." "contribucion" => array:1 [ 0 => array:3 [ "titulo" => "Prevention of vascular damage in scleroderma with antiotensin-converting enzyme (ACE) inhibition." "idioma" => "en" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => false "autores" => array:1 [ 0 => "Maddison P." ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:1 [ "Revista" => array:6 [ "tituloSerie" => "Rheumatology" "fecha" => "2002" "volumen" => "41" "paginaInicial" => "965" "paginaFinal" => "71" "link" => array:1 [ 0 => array:2 [ "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12209028" "web" => "Medline" ] ] ] ] ] ] ] ] 4 => array:3 [ "identificador" => "bib5" "etiqueta" => "5" "referencia" => array:1 [ 0 => array:3 [ "referenciaCompleta" => "Treatment of Raynaud's phenomenon with the selective serotonin reuptake inhibitor fluoxetine. Rheumatology 2001;40:1038-43." "contribucion" => array:1 [ 0 => array:3 [ "titulo" => "Treatment of Raynaud's phenomenon with the selective serotonin reuptake inhibitor fluoxetine." "idioma" => "en" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => false "autores" => array:7 [ 0 => "Coleiro B" 1 => "Marshall SE" 2 => "Denton CP" 3 => "Howell K" 4 => "Blann A" 5 => "Welsh KI" 6 => "et al." ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:1 [ "Revista" => array:6 [ "tituloSerie" => "Rheumatology" "fecha" => "2001" "volumen" => "40" "paginaInicial" => "1038" "paginaFinal" => "43" "link" => array:1 [ 0 => array:2 [ "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11561116" "web" => "Medline" ] ] ] ] ] ] ] ] 5 => array:3 [ "identificador" => "bib6" "etiqueta" => "6" "referencia" => array:1 [ 0 => array:3 [ "referenciaCompleta" => "Calcium-channel blockers for Raynaud's phenomenon in systemic sclerosis. Arthritis Rheum 2001;44:1841-7." "contribucion" => array:1 [ 0 => array:3 [ "titulo" => "Calcium-channel blockers for Raynaud's phenomenon in systemic sclerosis." "idioma" => "en" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => false "autores" => array:5 [ 0 => "Thompson AE" 1 => "Shea B" 2 => "Welch V" 3 => "Fenlon D" 4 => "Pope JE." ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:2 [ "doi" => "10.1002/1529-0131(200108)44:8<1841::AID-ART322>3.0.CO;2-8" "Revista" => array:6 [ "tituloSerie" => "Arthritis Rheum" "fecha" => "2001" "volumen" => "44" "paginaInicial" => "1841" "paginaFinal" => "7" "link" => array:1 [ 0 => array:2 [ "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11508437" "web" => "Medline" ] ] ] ] ] ] ] ] 6 => array:3 [ "identificador" => "bib7" "etiqueta" => "7" "referencia" => array:1 [ 0 => array:3 [ "referenciaCompleta" => "Effect of SR 49059, a V1a vasopressin receptor antagonist, in Raynaud's phenomenon. Rheumatology 2000;39:1132-8." "contribucion" => array:1 [ 0 => array:3 [ "titulo" => "Effect of SR 49059, a V1a vasopressin receptor antagonist, in Raynaud's phenomenon." "idioma" => "en" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => false "autores" => array:7 [ 0 => "Hayoz D" 1 => "Bizzini G" 2 => "Noël B" 3 => "Depairon M" 4 => "Burnier M" 5 => "Fauveau C" 6 => "et al." ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:1 [ "Revista" => array:6 [ "tituloSerie" => "Rheumatology" "fecha" => "2000" "volumen" => "39" "paginaInicial" => "1132" "paginaFinal" => "8" "link" => array:1 [ 0 => array:2 [ "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11035135" "web" => "Medline" ] ] ] ] ] ] ] ] 7 => array:3 [ "identificador" => "bib8" "etiqueta" => "8" "referencia" => array:1 [ 0 => array:3 [ "referenciaCompleta" => "The effects of thromboxane A2 inhibition (picotamide) and angiotensin II receptor blockade (losartan) in primary Raynaud's phenomenon. J Intern Med 1997;242:373-6." "contribucion" => array:1 [ 0 => array:3 [ "titulo" => "The effects of thromboxane A2 inhibition (picotamide) and angiotensin II receptor blockade (losartan) in primary Raynaud's phenomenon." "idioma" => "en" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => false "autores" => array:5 [ 0 => "Pancera P" 1 => "Sansone S" 2 => "Secchi S" 3 => "Covi G" 4 => "Lechi A." ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:1 [ "Revista" => array:6 [ "tituloSerie" => "J Intern Med" "fecha" => "1997" "volumen" => "242" "paginaInicial" => "373" "paginaFinal" => "6" "link" => array:1 [ 0 => array:2 [ "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/9408065" "web" => "Medline" ] ] ] ] ] ] ] ] 8 => array:3 [ "identificador" => "bib9" "etiqueta" => "9" "referencia" => array:1 [ 0 => array:3 [ "referenciaCompleta" => "Intravenous Iloprost infusion in patients with Raynaud phenomenon secondary to Systemic Sclerosis. A multicenter, placebo-controlled, double-blind study. Ann Intern Med 1994;120:199-206." "contribucion" => array:1 [ 0 => array:3 [ "titulo" => "Intravenous Iloprost infusion in patients with Raynaud phenomenon secondary to Systemic Sclerosis. A multicenter, placebo-controlled, double-blind study." "idioma" => "en" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => false "autores" => array:7 [ 0 => "Wigley FM" 1 => "Wise RA" 2 => "Seibold JR" 3 => "McCloskey DA" 4 => "Kujala G" 5 => "Medsger TA Jr" 6 => "et al." ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:1 [ "Revista" => array:6 [ "tituloSerie" => "Ann Intern Med" "fecha" => "1994" "volumen" => "120" "paginaInicial" => "199" "paginaFinal" => "206" "link" => array:1 [ 0 => array:2 [ "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/7506013" "web" => "Medline" ] ] ] ] ] ] ] ] 9 => array:3 [ "identificador" => "bib10" "etiqueta" => "10" "referencia" => array:1 [ 0 => array:3 [ "referenciaCompleta" => "Effects of long-term cyclic iloprost therapy in systemic sclerosis with Raynaud's phenomenon. A randomized, controlled study. Clin Exp Rheumatol 2001;19:503-8." "contribucion" => array:1 [ 0 => array:3 [ "titulo" => "Effects of long-term cyclic iloprost therapy in systemic sclerosis with Raynaud's phenomenon. A randomized, controlled study." "idioma" => "en" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => false "autores" => array:7 [ 0 => "Scorza R" 1 => "Caronni M" 2 => "Mascagni B" 3 => "Berruti V" 4 => "Bazzi S" 5 => "Micallef E" 6 => "et al." ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:1 [ "Revista" => array:6 [ "tituloSerie" => "Clin Exp Rheumatol" "fecha" => "2001" "volumen" => "19" "paginaInicial" => "503" "paginaFinal" => "8" "link" => array:1 [ 0 => array:2 [ "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11579708" "web" => "Medline" ] ] ] ] ] ] ] ] 10 => array:3 [ "identificador" => "bib11" "etiqueta" => "11" "referencia" => array:1 [ 0 => array:3 [ "referenciaCompleta" => "Systemic sclerosis therapy with iloprost: a prospective observational study of 30 patients treated for a median of 3 years. Clin Rheumatol 2002;21:244-50." "contribucion" => array:1 [ 0 => array:3 [ "titulo" => "Systemic sclerosis therapy with iloprost: a prospective observational study of 30 patients treated for a median of 3 years." "idioma" => "en" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => false "autores" => array:7 [ 0 => "Bettoni L" 1 => "Geri A" 2 => "Airo P" 3 => "Danieli E" 4 => "Cavazzana I" 5 => "Antonioli C" 6 => "et al." ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:1 [ "Revista" => array:6 [ "tituloSerie" => "Clin Rheumatol" "fecha" => "2002" "volumen" => "21" "paginaInicial" => "244" "paginaFinal" => "50" "link" => array:1 [ 0 => array:2 [ "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12111631" "web" => "Medline" ] ] ] ] ] ] ] ] 11 => array:3 [ "identificador" => "bib12" "etiqueta" => "12" "referencia" => array:1 [ 0 => array:3 [ "referenciaCompleta" => "Iloprost en el fenómeno de Raynaud grave y las úlceras isquémicas de las enfermedades sistémicas. Med Clin (Barc) 2004;122:501-4." "contribucion" => array:1 [ 0 => array:3 [ "titulo" => "Iloprost en el fenómeno de Raynaud grave y las úlceras isquémicas de las enfermedades sistémicas." "idioma" => "es" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => false "autores" => array:7 [ 0 => "García Hernández FJ" 1 => "Ocaña Medina C" 2 => "Mateos Romero L" 3 => "Molinillo López J" 4 => "Arias Zambrano A" 5 => "González León R" 6 => "et al." ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:1 [ "Revista" => array:5 [ "tituloSerie" => "Med Clin (Barc)" "fecha" => "2004" "volumen" => "122" "paginaInicial" => "501" "paginaFinal" => "4" ] ] ] ] ] ] 12 => array:3 [ "identificador" => "bib13" "etiqueta" => "13" "referencia" => array:1 [ 0 => array:3 [ "referenciaCompleta" => "Paradoxical increase of pulmonary vascular resistance during testing of inhaled iloprost. Heart 2004;90:e2." "contribucion" => array:1 [ 0 => array:3 [ "titulo" => "Paradoxical increase of pulmonary vascular resistance during testing of inhaled iloprost." "idioma" => "en" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => false "autores" => array:3 [ 0 => "Emmel M" 1 => "Keuth B" 2 => "Schickendantz S." ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:1 [ "Revista" => array:5 [ "tituloSerie" => "Heart" "fecha" => "2004" "volumen" => "90" "paginaInicial" => "e2" "link" => array:1 [ 0 => array:2 [ "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/14676265" "web" => "Medline" ] ] ] ] ] ] ] ] 13 => array:3 [ "identificador" => "bib14" "etiqueta" => "14" "referencia" => array:1 [ 0 => array:3 [ "referenciaCompleta" => "Oral iloprost treatment in patients with Raynaud's phenomenon secondary to systemic sclerosis: a multicenter, placebo-controlled, double-blind study. Arthritis Rheum 1998;41:670-7." "contribucion" => array:1 [ 0 => array:3 [ "titulo" => "Oral iloprost treatment in patients with Raynaud's phenomenon secondary to systemic sclerosis: a multicenter, placebo-controlled, double-blind study." "idioma" => "en" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => false "autores" => array:7 [ 0 => "Wigley FM" 1 => "Korn JH" 2 => "Csuka ME" 3 => "Medsger TA Jr" 4 => "Rothfield NF" 5 => "Ellman M" 6 => "et al." ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:2 [ "doi" => "10.1002/1529-0131(199804)41:4<670::AID-ART14>3.0.CO;2-I" "Revista" => array:6 [ "tituloSerie" => "Arthritis Rheum" "fecha" => "1998" "volumen" => "41" "paginaInicial" => "670" "paginaFinal" => "7" "link" => array:1 [ 0 => array:2 [ "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/9550476" "web" => "Medline" ] ] ] ] ] ] ] ] 14 => array:3 [ "identificador" => "bib15" "etiqueta" => "15" "referencia" => array:1 [ 0 => array:3 [ "referenciaCompleta" => "Treatment of Raynaud's phenomenon with intravenous prostaglandin E1alpha-cyclodextrin improves endothelial cell injury in systemic sclerosis. J Rheumatol 2001;28:786-94." "contribucion" => array:1 [ 0 => array:3 [ "titulo" => "Treatment of Raynaud's phenomenon with intravenous prostaglandin E1alpha-cyclodextrin improves endothelial cell injury in systemic sclerosis." "idioma" => "en" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => false "autores" => array:7 [ 0 => "Gardinali M" 1 => "Pozzi MR" 2 => "Bernareggi M" 3 => "Montani N" 4 => "Allevi E" 5 => "Catena L" 6 => "et al." ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:1 [ "Revista" => array:6 [ "tituloSerie" => "J Rheumatol" "fecha" => "2001" "volumen" => "28" "paginaInicial" => "786" "paginaFinal" => "94" "link" => array:1 [ 0 => array:2 [ "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11327251" "web" => "Medline" ] ] ] ] ] ] ] ] 15 => array:3 [ "identificador" => "bib16" "etiqueta" => "16" "referencia" => array:1 [ 0 => array:3 [ "referenciaCompleta" => "Transdermal application of prostaglandin E1 ethyl ester for the treatment of trophic acral skin lesions in a patient with systemic scleroderma. J Eur Acad Dermatol Venereol 2002;16:526-8." "contribucion" => array:1 [ 0 => array:3 [ "titulo" => "Transdermal application of prostaglandin E1 ethyl ester for the treatment of trophic acral skin lesions in a patient with systemic scleroderma." "idioma" => "en" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => false "autores" => array:5 [ 0 => "Schlez A" 1 => "Kittel M" 2 => "Scheurle B" 3 => "Doddiehm C" 4 => "Junger M." ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:1 [ "Revista" => array:6 [ "tituloSerie" => "J Eur Acad Dermatol Venereol" "fecha" => "2002" "volumen" => "16" "paginaInicial" => "526" "paginaFinal" => "8" "link" => array:1 [ 0 => array:2 [ "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12428854" "web" => "Medline" ] ] ] ] ] ] ] ] 16 => array:3 [ "identificador" => "bib17" "etiqueta" => "17" "referencia" => array:1 [ 0 => array:3 [ "referenciaCompleta" => "Acute effect of nitric oxide on Raynaud's phenomenon in scleroderma. Lancet 1999;354:739." "contribucion" => array:1 [ 0 => array:3 [ "titulo" => "Acute effect of nitric oxide on Raynaud's phenomenon in scleroderma." "idioma" => "en" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => false "autores" => array:3 [ 0 => "Freedman RR" 1 => "Girglis R" 2 => "Mayes MD." ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:2 [ "doi" => "10.1016/S0140-6736(99)01862-0" "Revista" => array:5 [ "tituloSerie" => "Lancet" "fecha" => "1999" "volumen" => "354" "paginaInicial" => "739" "link" => array:1 [ 0 => array:2 [ "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/10475188" "web" => "Medline" ] ] ] ] ] ] ] ] 17 => array:3 [ "identificador" => "bib18" "etiqueta" => "18" "referencia" => array:1 [ 0 => array:3 [ "referenciaCompleta" => "Treatment of severe Raynaud's phenomenon and ischemic ulcerations with tissue plasminogen activator. Clin Exp Rheumatol 1999;17:260." "contribucion" => array:1 [ 0 => array:3 [ "titulo" => "Treatment of severe Raynaud's phenomenon and ischemic ulcerations with tissue plasminogen activator." "idioma" => "en" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => false "autores" => array:4 [ 0 => "Lakshminarayanan S" 1 => "Maestrello SJ" 2 => "Vazquez-Abad D" 3 => "Waterman JR." ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:1 [ "Revista" => array:6 [ "tituloSerie" => "Clin Exp Rheumatol" "fecha" => "1999" "volumen" => "17" "paginaInicial" => "260" "link" => array:1 [ 0 => array:2 [ "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/10342058" "web" => "Medline" ] ] "itemHostRev" => array:3 [ "pii" => "S1470204507700037" "estado" => "S300" "issn" => "14702045" ] ] ] ] ] ] ] 18 => array:3 [ "identificador" => "bib19" "etiqueta" => "19" "referencia" => array:1 [ 0 => array:3 [ "referenciaCompleta" => "Endothelin and endothelin receptor antagonists in systemic rheumatic disease. Arthritis Rheum 2003;48:1190-9." "contribucion" => array:1 [ 0 => array:3 [ "titulo" => "Endothelin and endothelin receptor antagonists in systemic rheumatic disease." "idioma" => "en" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => false "autores" => array:1 [ 0 => "Mayes MD." ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:2 [ "doi" => "10.1002/art.10895" "Revista" => array:6 [ "tituloSerie" => "Arthritis Rheum" "fecha" => "2003" "volumen" => "48" "paginaInicial" => "1190" "paginaFinal" => "9" "link" => array:1 [ 0 => array:2 [ "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12746891" "web" => "Medline" ] ] ] ] ] ] ] ] 19 => array:3 [ "identificador" => "bib20" "etiqueta" => "20" "referencia" => array:1 [ 0 => array:3 [ "referenciaCompleta" => "Successful treatment of systemic sclerosis digital ulcers and pulmonary arterial hypertension with endothelin receptor antagonist bosentan. Rheumatology 2003;42:191-3." "contribucion" => array:1 [ 0 => array:3 [ "titulo" => "Successful treatment of systemic sclerosis digital ulcers and pulmonary arterial hypertension with endothelin receptor antagonist bosentan." "idioma" => "en" "autores" => array:1 [ 0 => array:2 [ "etal" => false "autores" => array:2 [ 0 => "Humbert M" 1 => "Cabane J." ] ] ] ] ] "host" => array:1 [ 0 => array:1 [ "Revista" => array:6 [ "tituloSerie" => "Rheumatology" "fecha" => "2003" "volumen" => "42" "paginaInicial" => "191" "paginaFinal" => "3" "link" => array:1 [ 0 => array:2 [ "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12509640" "web" => "Medline" ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] "idiomaDefecto" => "es" "url" => "/00257753/0000012200000013/v0_201607121239/13060172/v0_201607121239/es/main.assets" "Apartado" => array:4 [ "identificador" => "55623" "tipo" => "SECCION" "es" => array:2 [ "titulo" => "Editorial retrospectivo" "idiomaDefecto" => true ] "idiomaDefecto" => "es" ] "PDF" => "https://static.elsevier.es/multimedia/00257753/0000012200000013/v0_201607121239/13060172/v0_201607121239/es/2v122n13a13060172pdf001.pdf?idApp=UINPBA00004N&text.app=https://www.elsevier.es/" "EPUB" => "https://multimedia.elsevier.es/PublicationsMultimediaV1/item/epub/13060172?idApp=UINPBA00004N" ]
Información de la revista
Compartir
Descargar PDF
Más opciones de artículo
Tratamiento del fenómeno de Raynaud
Treatment of Raynaud¿s phenomenon
Artículo
Este artículo está disponible en español